Zamach stanu w Polsce (1918)

Zamach stanu w Polsce – nieudana próba zamachu stanu podjęta przez rząd Józefa Świeżyńskiego przeciwko Radzie Regencyjnej 3 listopada 1918 roku.

Narodowa Demokracja lub ruch narodowy (popularna nazwa endecja od skrótu ND) – polski ruch polityczny o ideologii nacjonalistycznej, powstały pod koniec XIX wieku. Głównym ideologiem i współzałożycielem Narodowej Demokracji był Roman Dmowski.Józef Klemens Piłsudski (ur. 5 grudnia 1867 w Zułowie, zm. 12 maja 1935 w Warszawie) – polski działacz socjalistyczny i niepodległościowy, polityk, Naczelnik Państwa w latach 1918–1922 i naczelny wódz Armii Polskiej od 11 listopada 1918, pierwszy marszałek Polski od 19 marca 1920; dwukrotny premier Polski (1926–1928 i 1930), twórca tzw. rządów sanacyjnych w II Rzeczypospolitej wprowadzonych w 1926 po przewrocie majowym, współzałożyciel PPS i szef Wydziału Bojowego PPS (OB PPS).

Rząd Świeżyńskiego został powołany przez Radę Regencyjną 23 października 1918 roku jako próba otwarcia się niepopularnej Rady na nowe środowiska. Nowy rząd był zdominowany przez polityków Narodowej Demokracji, którzy zgodzili się na współpracę z Radą bez akceptacji przywódcy swojego ugrupowania, Romana Dmowskiego.

Rada Regencyjna Królestwa Polskiego – organ władzy zwierzchniej Królestwa Polskiego aktu 5 listopada, zastępujący króla lub regenta. Rada Regencyjna została powołana reskryptami niemieckich i austro-węgierskich władz okupacyjnych, na podstawie nadanego przez te władze patentu w sprawie władzy państwowej w Królestwie Polskim z 12 września 1917 roku. Objęła urząd 27 października tegoż roku.Prowizorium rządowe Władysława Wróblewskiego – prowizoryczny gabinet rządowy kierowany przez Władysława Wróblewskiego, powołany 4 listopada 1918 r. przez Radę Regencyjną, po udzieleniu dymisji Radzie Ministrów pod kierownictwem Józefa Świeżyńskiego. W skład prowizorium wchodzili kierownicy ministerstw. Ostatnie posiedzenie Rady Kierowników Ministerstw odbyło się 11 listopada 1918. Prowizorium zakończyło działalność wraz z przejęciem poszczególnych resortów przez członków rządu Jędrzeja Moraczewskiego, w dniu 18 listopada 1918 r.

Pomimo dużej popularności endeków w społeczeństwie, rząd nie cieszył się poparciem z powodu współpracy z niepopularną i kojarzoną z okupantami Radą. 3 listopada Świeżyński podjął próbę odzyskania poparcia społecznego poprzez wydanie manifestu "detronizującego" Radę Regencyjną i zaoferowanie współpracy oraz rekonstrukcji rządu lewicy i zwolennikom Józefa Piłsudskiego. Manifest został opublikowany 4 listopada, utrzymany w stylu bardziej lewicowym niż prawicowym:

Andrzej Ajnenkiel (ur. 21 lutego 1931 w Warszawie) – polski historyk i historyk prawa, prof. dr hab., I sekretarz POP PZPR w Instytucie Historii PAN, członek PZPR w latach 1959–1981.Roman Stanisław Dmowski (ur. 9 sierpnia 1864 w Kamionku, zm. 2 stycznia 1939 w Drozdowie) – polski polityk, publicysta polityczny, Minister Spraw Zagranicznych, poseł na Sejm Ustawodawczy RP oraz II i III Dumy. Współzałożyciel Narodowej Demokracji (endecji, ruchu narodowego), główny ideolog polskiego nacjonalizmu. Polski działacz niepodległościowy, postulujący w pierwszym etapie zjednoczenie wszystkich ziem polskich i uzyskanie autonomii w ramach Imperium Rosyjskiego, a później odzyskanie niepodległości w oparciu o sojusz z Rosją i ententą, zaś w opozycji do państw centralnych (w szczególności Niemiec). Związany z ruchem neoslawistycznym. Delegat Polski na konferencję paryską w 1919 i sygnatariusz traktatu pokojowego w Wersalu. Zagorzały przeciwnik polityczny Józefa Piłsudskiego i jego planów rozszerzenia granic II RP zbyt daleko na wschód od linii Curzona poprzez stworzenie państwa federacyjnego – wizji wielowyznaniowej i wielonarodowościowej Polski, twórca inkorporacyjnej koncepcji państwa narodowego, zakładającej polonizację ludności niepolskiej za tą linią.

.mw-parser-output div.cytat{display:table;border:1px solid #aaa;padding:0;margin-top:0.5em;margin-bottom:0.8em;background:#f9f9f9}.mw-parser-output div.cytat>blockquote{margin:0;padding:0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo{text-align:right;padding:0 1em 0.5em 1.5em}.mw-parser-output div.cytat-zrodlo::before{content:"— "}.mw-parser-output div.cytat.środek{margin-left:auto;margin-right:auto}.mw-parser-output div.cytat.prawy{float:right;clear:right;margin-left:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.lewy{float:left;clear:left;margin-right:1.4em}.mw-parser-output div.cytat.prawy:not([style]),.mw-parser-output div.cytat.lewy:not([style]){max-width:25em}

P o l a c y ! W obliczu najwyższych zadań. jakie przed narodem polskim postawiła chwila dziejowa, w poczuciu odpowiedzialności przed narodem i historją, dzisiejszy rząd polski rozumie, że jedynie olbrzymi, zbiorowy wysiłek całego narodu, a nade wszystko pracującego ludu polskiego sprosta wielkiemu zadaniu stawiania podwalin pod gmach zjednoczonej Wolnej Polski ludowej, obrony wolności narodowej i granic Ojczyzny, ochrony ludności od głodu, trwałego zabezpieczenia nietykalnych praw Polski w stosunkach z innymi narodami.

Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej (znany również jako rząd lubelski) – utworzony w Lublinie w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku. Urzędował tamże do 12 listopada 1918 r. (choć faktycznie zakończył urzędowanie 17 listopada 1918 r.). Zrzeszał on przede wszystkim przedstawicieli Polskiej Partii Socjalistycznej oraz ugrupowań ludowych, a jego premierem został socjalista Ignacy Daszyński.Dziennik Urzędowy Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" (w praktyce najczęściej używa się nazwy Monitor Polski, oficjalny skrót to M. P.) – dziennik urzędowy wydawany przez Prezesa Rady Ministrów, służący do urzędowego ogłaszania aktów prawnych wewnętrznie obowiązujących wydawanych przez naczelne organy władzy państwowej.

Naród polski musi bezzwłocznie posiąść rząd, będący wiernym i silnym wyrazem powszechnej woli narodowej. Rozumiejąc, że interesy warstw uprzywilejowanych muszą w tej historycznej godzinie ustąpić dobru Ojczyzny, obecny rząd polski podjął zdecydowaną inicjatywę natychmiastowego wytworzenia rządu narodowego, a to w porozumieniu z politycznymi stronnictwami, przedstawiającymi pracujący polski lud.

Tomasz Nałęcz (ur. 29 października 1949 w Gołyminie) – polski historyk, publicysta i polityk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, poseł na Sejm II i IV kadencji, wicemarszałek Sejmu IV kadencji, doradca Prezydenta RP ds. historii i dziedzictwa narodowego. Mąż Darii Nałęcz.International Standard Serial Number, ISSN czyli Międzynarodowy Znormalizowany Numer Wydawnictwa Ciągłego – ośmiocyfrowy niepowtarzalny identyfikator wydawnictw ciągłych tradycyjnych oraz elektronicznych. Jest on oparty na podobnej koncepcji jak identyfikator ISBN dla książek, ISAN dla materiałów audio-wideo. Niektóre publikacje wydawane w seriach mają przyporządkowany zarówno numer ISSN, jak i ISBN.

Rząd narodowy, w większości swej z przedstawicieli pracującego ludu złożony, powstać powinien bezzwłocznie. Pozostając na posterunku do chwili powstania rządu narodowego, który obejmie władzę niepodzielną do czasu zwołania sejmu ustawodawczego, zwracamy się do narodu z wezwaniem do współpracy z zapoczątkowanem dzisiaj wielkiem dziele budowy Rzeczypospolitej.

Zamach stanu (przewrót, pucz – niem. Putsch, hiszp. golpe de estado, fr. coup d’État) – niezgodne z porządkiem konstytucyjnym, często z użyciem siły (zbrojny zamach stanu), przejęcie władzy politycznej w państwie przez jednostkę lub grupę osób. Jest pogwałceniem normalnego toku życia politycznego i porządku instytucjonalnego. Do niedawna w wielu krajach Ameryki Łacińskiej i Afryki zamach stanu był najczęściej spotykaną metodą zmiany rządu.

Inne ugrupowania nie były jednak skłonne wikłać się we współpracę z endekami i Radą. Zamach upadł, gdy jeszcze tego samego dnia Rada udzieliła Świeżyńskiemu dymisji, a ten ją przyjął. Powstało prowizorium rządowe Władysława Wróblewskiego.

Nieudany zamach utorował drogę kolejnej uzurpacji władzy zwierzchniej, jaką był Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej w Lublinie, oraz spowodował stan, w którym odzyskujące niepodległość państwo polskie pozbawione było Rady Ministrów.

Bibliografia

Tomasz Nałęcz. Orły w kurniku. „Polityka”. nr 46/2011 (2833). Polityka Spółdzielnia Pracy. ISSN 0032-3500 (pol.).