Yamato (jap. 大和) – superpancernik służący w Japońskiej Cesarskiej Marynarce Wojennej w okresie II wojny światowej, pierwszy okręt typu Yamato. Jego nazwa pochodziła od historycznej japońskiej prowincji Yamato. „Yamato”, wraz z bliźniaczym „Musashi”, były największymi pancernikami, jakie kiedykolwiek zbudowano, oba miały przy pełnym obciążeniu wyporność około 65 000 ton i miały artylerię główną w postaci dziewięciu dział kalibru 460 mm. Żaden z nich nie przetrwał wojny.

Pancerniki typu Yamato stworzono, aby przeciwstawić się przewadze liczebnej okrętów Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych, głównego rywala Japonii na Pacyfiku. Stępkę pod „Yamato” położono w 1937, oficjalnie przyjęto go do służby w tydzień po ataku na Pearl Harbor, 16 grudnia 1941. W 1942 pełnił rolę okrętu flagowego Połączonej Floty, w czerwcu 1942 admirał Isoroku Yamamoto dowodził z jego pokładu zakończoną katastrofalną klęską Japonii bitwą o Midway. Na początku 1943 rolę okrętu flagowego przejął od niego „Musashi”. Resztę tego, jak i większość 1944 roku, „Yamato” spędził przemieszczając się, w reakcji na zagrożenia ze strony sił amerykańskich, pomiędzy japońskimi bazami morskimi Truk i Kure. W czerwcu 1944 był obecny w czasie bitwy na Morzu Filipińskim, nie odegrał w niej jednak żadnej roli. Jedyną okazją, podczas której użył dział swojej artylerii głównej przeciw okrętom nawodnym przeciwnika, była stoczona w październiku 1944 bitwa w Zatoce Leyte, podczas której Japończycy podjęli nieudaną próbę obrony Filipin przed amerykańską inwazją.

W 1944 równowaga sił morskich na Pacyfiku przechyliła się ostatecznie na niekorzyść Japonii, w początku 1945 flota japońska praktycznie już nie istniała, w dodatku jej i tak niewielkie możliwości ograniczały ciągłe braki paliwa. W kwietniu 1945, w desperackiej próbie spowolnienia postępów aliantów, „Yamato” wysłano na samobójczą misję na Okinawę, aby, walcząc aż do zniszczenia, bronił wyspy przed atakiem. Siły japońskie zostały dostrzeżone na południe od Kiusiu przez amerykańskie okręty podwodne i samoloty, 7 kwietnia „Yamato” został wraz z większością załogi zatopiony przez amerykańskie bombowce i samoloty torpedowe jako ostatni pancernik w historii zniszczony w walce.

Projekt i budowa[ | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Pancerniki typu Yamato.

„Yamato” pod koniec budowy, 20 września 1941

W latach 30. XX wieku rządy w Japonii przejęli militaryści, planujący znacznie poszerzyć terytorium Imperium japońskiego. W 1934 roku Japonia wystąpiła z Ligi Narodów, odrzucając tym samym międzynarodowe zobowiązania traktatowe. Po wypowiedzeniu Traktatu waszyngtońskiego, który ograniczał tonaż i siłę uzbrojenia okrętów wojennych, Japońska Cesarska Marynarka Wojenna rozpoczęła prace projektowe nad nowymi pancernikami typu Yamato. Ukończono je w 1937 roku. Zaczynając budowę, Japończycy przedsięwzięli szeroko zakrojone środki ostrożności, aby uniemożliwić amerykańskiemu wywiadowi odkrycie ich istnienia i poznanie specyfikacji, między innymi zaniżyli wymieniany w dokumentacji kaliber ich artylerii głównej do 406 mm. Rzeczywista wyporność okrętów i prawdziwe charakterystyki ich uzbrojenia wyszły na jaw dopiero po wojnie. „Yamato” był pierwszym okrętem tego typu. Projektujący go inżynierowie zdawali sobie sprawę, że w razie wybuchu wojny japońskie stocznie nie będą w stanie rywalizować z amerykańskimi pod względem liczby budowanych okrętów (udział Cesarstwa w produkcji przemysłowej świata wynosił 3,5%, Stanów Zjednoczonych zaś – 35%), dlatego pancerniki typu Yamato zaprojektowano tak, aby mogły stawić czoła wielu wrogim okrętom równocześnie. Żywiono nadzieję, że siła ich ognia stanowić będzie wystarczającą przeciwwagę dla możliwości produkcyjnych stoczni amerykańskich.

Stępkę pod „Yamato” położono 4 listopada 1937 roku w stoczni Kure, w prefekturze Hiroszima. Zanim rozpoczęto budowę pancernika, przeznaczony dla niego dok przebudowano, aby mógł pomieścić tak ogromny okręt, między innymi pogłębiono go o metr i zamontowano suwnice o udźwigu ponad 350 ton. Aby zapobiec obserwacji budowy z powietrza, pochylnię osłonięto siatkami maskującymi. Wodowanie „Yamato” odbyło się 8 sierpnia 1940 roku, jego dowódcą mianowano komandora (późniejszego wiceadmirała) Miyazato Shutoku.

Konstrukcja[ | edytuj kod]

Kadłub[ | edytuj kod]

Podstawowym założeniem konstrukcyjnym kadłuba była redukcja oporu hydrodynamicznego i zwiększenie wydajności układu napędowego. W celu optymalizacji projektu kadłuba w naukowym centrum technicznym marynarki zbudowano i przetestowano około 50 modeli. W rezultacie do projektu przyjęto unikatowy wśród ówczesnych rozwiązań pod względem kształtu i wielkości kształt gruszki dziobowej. Opór kadłuba przy prędkości 27 węzłów zmniejszono dzięki temu o 8,2%, a ulepszenie konstrukcji obła i kilu umożliwiło dalsze zmniejszenie oporu. Ogólnie optymalizacja kadłuba pozwoliła na zaoszczędzenie mocy 15 820 koni mechanicznych (shp).

Nadbudówka[ | edytuj kod]

Pokładówkę „Yamato” umiejscowiono jako wyspę na ogromnym pokładzie pancernika. Jej kształt różnił się zasadniczo od nadbudówek starszych okrętów marynarki Cesarstwa. Jej wieże – charakterystyczne maszty w kształcie pagód – powstały jako rezultat modernizacji i przekonstruowania z klasycznego trójnożnego masztu, formując w ten sposób rdzeń całej pokładówki. Ze smukłej dolnej części wyrastały trzy charakterystyczne elementy: wieża z pomostem dowodzenia pod piętnastometrowym dalmierzem, kanał komina i wieża tylna z dziesięciometrowym dalmierzem. Wieże pomostu i tylnego dalmierza zbudowano wokół koncentrycznych cylindrów – wewnętrzny cylinder o średnicy 1,5 metra w każdej z wież powstał ze stali o grubości 20 milimetrów, w jego wnętrzu zaś mieściły się linie przewodów komunikacyjnych. Na szczycie każdego z wewnętrznych cylindrów, na opancerzonej podstawie, znajdował się dalocelownik typu 98 „Hoiban”. Przestrzenie między cylindrami mieściły między innymi korytarze i pomieszczenia narad dowódców. Strefy pomostów bojowych miały powierzchnię 159 metrów kwadratowych (frontowe) i 310 metrów kwadratowych (boczne), były mniejsze niż na pancerniku „Nagato”. Stanowiska pomostu bojowego przetestowano na krążowniku liniowym „Hiei”, który w tym celu specjalnie przebudowano. Podstawową strukturę nadbudówki i pomostu bojowego osłonięto stalą pancerną o grubości 20 milimetrów dla ochrony przed pociskami lotniczymi.

Opancerzenie[ | edytuj kod]

„Yamato” był także najciężej opancerzonym okrętem wszech czasów. Całkowita masa opancerzenia wynosiła 22 895 ton. Główna część jednostki chroniona była wewnątrz ogromnej cytadeli, której boczne ściany stanowił pancerz Vickersa o grubości 410 mm, zdolny znieść uderzenie pocisku przeciwpancernego kalibru 460 mm wystrzelonego z odległości 20 000 metrów. Ściany frontowa oraz tylna cytadeli zbudowane były z pancerza 240–300 mm, zaś grubość pancerza pokładu przekraczała 228 mm.

Powszechnie uważa się, że opancerzenie głównych wież artyleryjskich okrętu zdolne było wytrzymać ostrzał z najlepszych dostępnych ówcześnie dział. W momencie powstania uważano też, że opancerzenie oraz struktura kadłuba „Yamato”, obok francuskiego pancernika „Jean Bart” oraz amerykańskiego USS „Tennessee”, należą do najlepiej chroniących okręt przed eksplozjami podwodnymi. Już jednak wprowadzone do użytku w trakcie wojny amerykańskie i japońskie torpedy lotnicze udowodniły, że są w stanie przełamywać tę ochronę.

Wyposażenie[ | edytuj kod]

Uzbrojenie[ | edytuj kod]

Artyleria główna[ | edytuj kod]

„Yamato” był pływającą twierdzą pancerną, łączącą najpotężniejsze opancerzenie z najsilniejszym uzbrojeniem artyleryjskim, którego podstawę stanowiły trzy wieże artyleryjskie z trzema działami typu 94, kalibru 460 mm i długości 21,13 metra każde. Waga pojedynczego działa wraz z zamkiem wynosiła 164 650 kilogramów.

Wieża artylerii głównej Yamato z działami Typ 94, kalibru 460 mm /L45

Zainstalowane w „Yamato” i „Musashi” działa były jedynymi nowoczesnymi działami tego kalibru kiedykolwiek zamontowanymi na okręcie i stanowiły duże osiągnięcie cesarskiej marynarki wojennej. Do tego czasu bowiem największymi używanymi działami były działa kalibru 406 mm (16"), z jednym wyjątkiem w postaci dział o kalibrze 457 mm Model 1915 (18"), na krótko zainstalowane w brytyjskim HMS „Furious”. Konstruktorzy japońscy zainteresowani byli konstrukcjami dział wielkiego kalibru już od lat 20. XX wieku. Prowadzili m.in. prace nad działami o kalibrze 460 i 480 mm dla projektów pancerników typów 13–16. Prace nad pierwszymi z nich zostały wznowione w 1934 roku, z przeznaczeniem dla pancerników nowego typu. Po ukończeniu prac konstrukcyjnych w 1939 roku natychmiast rozpoczęto ich produkcję. Na „Yamato” i „Musashi” zainstalowano 18 sztuk na 6 kompletnych wieżach artyleryjskich. Maksymalna waga potrójnej wieży wynosiła 2774 tony, co stanowiło wielkość porównywalną z wagą dużego niszczyciela. Produkcja tych nowoczesnych dział była niezwykle kosztowna, zaś ich konstruktorzy musieli pokonać wiele problemów technicznych, jednakże w myśl przyjętej przez japońskich strategów polityki miały one zapewnić wyposażonym w nie okrętom siłę, której przeciwstawić się byłoby trudno nawet bogatym w zasoby Stanom Zjednoczonym. Celem ukrycia siły ognia okrętu działa te były oficjalnie oznaczone jako 40 cm/45 Type 94 (Model 1934). Jednak zgodnie z ich rzeczywistymi rozmiarami należy je określić jako 46 cm/45 Type 94 (Model 1934). Działa te o długości 45 kalibrów zdolne były strzelać pociskami o wadze ponad 1460 kilogramów, których prędkość wylotowa sięgała 780 m/s, a ich maksymalny zasięg przy kącie podniesienia 45° przekraczał 42 000 metrów.

Z powodu zainstalowania tak potężnych dział okręt musiał być zdolny przy jednoczesnym strzale z wszystkich 3 dział jednej wieży do zniesienia olbrzymiej fali uderzeniowej o ciśnieniu 285 psi na 5 metrów (podobne ciśnienia było wytwarzane w kotłach parowych wielu okrętów do ich napędu). Dlatego mocowania działek przeciwlotniczych umieszczone były bezpośrednio w głównej strukturze pokładówki oraz były całkowicie osłonięte, zaś pokład w rejonie głównych wież nie zawierał żadnego wyposażenia i innych elementów struktury.

Artyleria pomocnicza[ | edytuj kod]

Na artylerię średniego kalibru składało się dwanaście dział kalibru 155 mm, rozmieszczonych w czterech potrójnych wieżach artyleryjskich (jednej umiejscowionej z przodu, jednej z tyłu, oraz dwóch położonych w środkowej części kadłuba) i dwunastu dział kalibru 127 mm w podwójnych wieżach (umieszczonych na śródokręciu, po trzy na każdej burcie). Po modernizacjach w 1944 i 1945 przystosowano okręt do starć na południowym Pacyfiku. Zmianie uległa konfiguracja artylerii średniego kalibru, okręt miał wówczas 6 dział 155 mm i 24 działa 127 mm.

Pociski[ | edytuj kod]

Dla dział artylerii głównej 460 milimetrów przeznaczone były trzy rodzaje pocisków:

1. przeciwpancerne typu 91 – kalibru 460 milimetrów o wadze 1460 kilogramów. Ich konstrukcja zakładała wejście do wody tuż przed osiągnięciem celu przy zachowaniu trajektorii celem przełamania okrętowego systemu ochrony przeciwtorpedowej. Dlatego czepiec tych pocisków miał kształt hydrodynamiczny. Konstruktorzy japońscy byli zachwyceni efektami testów tego pocisku przeprowadzonych z kadłubem nieukończonego pancernika „Tosa”.
2. San Shiki – pocisk kalibru 460 milimetrów, skonstruowany pierwotnie jako przeciwlotniczy, używany był także jako pocisk zapalający. Zbudowany był z 900 rurek zapalających i 600 prętów stalowych. Eksplozja czepca pocisku dzięki wykorzystaniu zapalnika czasowego powodowała rzucenie w kierunku samolotu zestawu rurek zapalających i prętów, tworzących w locie stożek o rozwarciu 20°. W ułamku sekundy po odpaleniu zapalnika skorupa pocisku ulegała fragmentacji na odłamki dzięki umieszczonemu w niej ładunkowi wybuchowemu, zwiększając liczbę elementów rażących cel, a około pół sekundy później ulegały zapłonowi rurki zapalające, które paliły się przez pięć sekund w temperaturze 3000 °C, wywołując także smugę dymu o długości około pięciu metrów.
3. burzące – o wadze 1360 kilogramów, zawierające 61 kilogramów 3-nitroanizolu.

Układ kontroli ognia[ | edytuj kod]

„Yamato” wyposażono w opracowany specjalnie dla okrętów tego typu układ kontroli ognia typu 98 dla dział artylerii głównej. Jego podstawowymi elementami były cztery piętnastometrowe dalmierze (jeden na szczycie wieży mostka, trzy pozostałe natomiast umieszczono na każdej z wież artylerii głównej okrętu) oraz jeden dalmierz dziesięciometrowy na szczycie drugiej wieży jednostki. Urządzenie zainstalowane na wieży mostka było potrójnym dalmierzem wyposażonym w zestaw stereoskopowy z najwyższej jakości japońskimi urządzeniami optycznymi, które zastosowane w piętnastometrowym dalmierzu zapewniały doskonałą ocenę odległości i w konsekwencji wysoką celność ognia, zwykle nakrywającego cel już przy pierwszych salwach. Innym elementem układu kontroli ognia były dalocelowniki typu 98 Hoiban umieszczone w dwóch całkowicie osłoniętych wieżach – jeden na szczycie głównego dalmierza piętnastometrowego, drugi zaś na szczycie dalmierza dziesięciometrowego. Obydwa dalocelowniki obsługiwał oficer kontroli, używający podstawowego teleskopu poszukiwawczego oraz trzech innych: warstwowego, celowniczego i wyrównania krzyżowego. Korekcja pozioma i wyrównania krzyżowego umożliwiała wypracowywanie poleceń dla dział w zakresie stopnia podniesienia lufy armaty. Kolejnym elementem układu był Typ 98 Sokutekiban – komponent nieznany w marynarkach zachodnich, który stanowił sekcję komputera odpowiedzialną za przyjmowanie informacji z dalocelowników. Zapewniał on określenie kursu i prędkości celu dla potrzeb komputera kontroli ognia. Ponadto na wyposażeniu pozostawał komputer typu 98 Shagekiban. Stanowił on najnowszą japońską tablicę kontroli ognia i pierwszy komputer z elektryczno-mechanicznym systemem podążania za celem. W skład systemu kontroli ognia artylerii głównej wchodziły ponadto dwa układy kontroli odpalania pocisków:

Zarówno artyleria główna „Yamato”, jak i jego układy kontroli ognia przystosowane były do prowadzenia ognia przeciwlotniczego. Działa artylerii pomocniczej kalibru 155 mm wyposażone były w dalmierze ośmiometrowe i układy kontroli ognia tego samego typu, jak używane przez artylerię główną. Dla użytku tych dział przewidziano jednak dalmierze 4,5-metrowe zamiast 15- i 10-metrowych. Działa kalibru 127 mm o wysokim kącie podniesienia kontrolowane były przez układ kontroli ognia typu 94 Kosha Sochi. Baterie działek 25-milimetrowych kontrolowane były przez dalocelownik krótkiego zasięgu typu 95 Shageki Sochi HA. Stanowiły one prosty system wyznaczający kurs i prędkość celu, który nie dorastał do standardów zachodnich, jednak potrójne działka 25 mm dawały przewagę zdalnej kontroli nad nimi.

Samoloty i katapulty[ | edytuj kod]

„Yamato” był przystosowany do przenoszenia siedmiu wodnosamolotów Mitsubishi F1M2 („Pete”) i Aichi E13A („Jake”). Maszyny te wystrzeliwano z dwu katapult o długości 19,5 metra, natomiast sześciometrowy dźwig o dwudziestometrowym ramieniu używany był do podnoszenia ich z wody. Wszystkie samoloty przechowywano w hangarze, a przed startem wciągano na katapulty za pomocą specjalnych szyn.

Sensory i pozostałe wyposażenie[ | edytuj kod]

„Yamato”, jako najnowocześniejszy i strategicznie najważniejszy pancernik, otrzymał najnowsze japońskie radary i wyposażenie elektroniczne. Wśród nich znajdowały się:

Zestaw sensorów uzupełniał sonar typu 0, zdolny do detekcji okrętu podwodnego, gdy pancernik stał nieruchomo z niepracującym układem napędowym lub poruszał się z niewielką prędkością.

W skład wyposażenia okrętu wchodziły także łodzie motorowe. Konstrukcja okrętu zakładała wyposażenie go w 16 łodzi, jednakże „Yamato” przenosił w praktyce jedynie 14. Zestaw łodzi składał się z dwóch jednostek o długości 17 metrów z silnikiem o mocy 150 koni mechanicznych każda, jednej o długości 15 metrów z takim samym silnikiem, 1 o długości 11 metrów z silnikiem 60 KM, czterech o długości 12 metrów z silnikiem 30 KM, jednej łodzi ośmiometrowej z silnikiem 10 KM oraz czterech łodzi o długości 9 metrów i jednej o długości 6 metrów bez własnego napędu. Z uwagi na olbrzymie ciśnienie powietrza, wytwarzane wokół okrętu podczas strzałów z wież artylerii głównej, łodzie zostały umieszczone w chroniących je hangarach. Łodzie w hangarach znajdujących się po obu bokach okrętu były podnoszone i opuszczane do wody za pomocą ruchomego dźwigu, zaś łodzie w hangarze w części rufowej okrętu – za pomocą 6-tonowego dźwigu lotniczego. W momencie ukończenia „Yamato” przenosił 8 reflektorów przeciwlotniczych o średnicy 150 centymetrów, których zadaniem było ułatwienie prowadzenie nocnej obrony przeciwlotniczej. Liczba reflektorów została jednak zmniejszona do 6 w 1944 roku oraz do 4 w roku 1945. W miejscu usuniętych reflektorów zainstalowane zostały stanowiska kontroli obrony przeciwlotniczej. Okręt wyposażony był także w cztery lampy sygnalizacyjno-poszukiwawcze o średnicy 60 cm i dwie o średnicy 40 centymetrów. Jednostka miała także system komunikacji wewnętrznej, na który składało się 146 tub głosowych, 491 telefonów oraz 14 kanałów pneumatycznych.