Wulgata

Wulgata (łac. versio vulgata, przekład rozpowszechniony, popularny) – przekład Biblii na łacinę, dokonany przez Hieronima ze Strydonu w latach 382–406 z języków oryginałów: hebrajskiego i greki. Przekład miał na celu dostarczenie Kościołowi jednolitego tekstu. Nowy Testament był rewizją tekstu starołacińskiego, a Stary Testament w większej części był nowym przekładem. Nie jest pewne, w jakiej części Hieronim przetłumaczył Nowy Testament.

Mojżesz jest marmurową rzeźbą renesansowego artysty Michała Anioła, częścią nieukończonego nagrobka przyściennego Juliusza II. Powstawała w latach 1513-1516. Obecnie znajduje się w bazylice św. Piotra w Okowach w Rzymie.Nomina sacra – skróty imion świętych w greckich i łacińskich rękopisach biblijnych. Zwyczaj skracania imion świętych – odnoszących się do Boga — wypływa z dwu źródeł. Pierwszym jest mocno zakorzeniony w judaizmie – podobnie jak w wielu innych dawnych religiach — nakaz zachowywania w tajemnicy prawdziwego imienia Boga. Wyraźne ślady tego nakazu spotykamy wielokrotnie w księgach Starego Testamentu: np. w Księdze Rodzaju występują zastępcze określenia Boga Adonai i Elohim, Bóg odmawia podania imienia Jakubowi, zakaz używania imienia Bożego „na daremno” znajduje się również w Dekalogu. Nawet, gdy już zapisywano imię Boga — Jahwe — to z racji braku w alfabecie hebrajskim znaków oznaczających samogłoski, zapis ten przypominał skrót JHWH. Zapewne właśnie tradycja czci okazywanej imieniu Boga skłoniła tłumaczy Biblii na język grecki (przekład zwany Septuagintą), od stosowania skróconej formy zapisu. W ślad za pisarzami greckimi poszli również łacińscy. Chrześcijańscy kopiści ksiąg Starego i Nowego Testamentu zasadą skracania objęli imiona dwóch pierwszych osób Trójcy Świętej oraz najczęściej występujących terminów.

Przekład Hieronima spotkał się z krytyczną oceną współczesnych. Zarzucano mu odejście od tekstu Septuaginty, niemniej praca Hieronima stopniowo zdobyła sobie uznanie. Ponownej krytyce poddana została w wieku XVI przez humanistów, a następnie protestantów.

Tekst Wulgaty szybko uległ skażeniu i w średniowieczu dokonano kilku prób jego zrewidowania (Alkuin, Theodulf, Lanfrank z Bec, Stefan Harding), lecz żadna z nich nie była w pełni udaną ani nie zmierzała do odtworzenia oryginalnego tekstu Hieronima i – jak oceniają współcześni krytycy tekstu – próby te przyczyniły się do powiększenia zamieszania, dlatego w końcu średniowiecza powstały correctoria. Naukowe próby odtworzenia oryginalnego tekstu Hieronima zostały podjęte dopiero w końcu XIX wieku.

Ewangeliarz z Lorsch (łac. Codex Aureus Laureshamensis), zwany również Złotym Kodeksem z Lorsch – średniowieczna bogato iluminowana księga liturgiczna powstała w ok. 810 r. na dworze Karola Wielkiego. Początkowo znajdowała się w zbiorach biblioteki klasztoru w Lorsch, od XVI wieku należała do kolekcji Bibliotheca Palatina. Obecnie ewangeliarz z Lorsch jest podzielony na części, które znajdują się w Bibliotece Watykańskiej oraz Muzeach Watykańskich w Rzymie, w Muzeum Wiktorii i Alberta w Londynie oraz w bibliotece Batthyaneum w Alba Julia w Rumunii.Donatien de Bruyne (1871-1935) – francuski biblista, krytyk tekstu Wulgaty, zajmował się łacińską patrystyką, benedyktyn.

Wulgata w całej swojej historii miała wielu krytyków, ale pomimo tego była najważniejszym tekstem dla średniowiecznej Europy Zachodniej, a i na nowożytność wywarła niemały wpływ. Dzieło Hieronima było pierwszą książką wydaną drukiem (Biblia Gutenberga). W wiekach XVI–XX ukazało się wiele krytycznych wydań. Przez ponad tysiąc lat, aż po wiek XX, była podstawowym tekstem Kościoła zachodniego, a do XXI wieku zachowało się ponad 8 tysięcy jej rękopisów.

Księga z Kells (ang. Book of Kells, irl. Leabhar Cheanannais), znana również pod nazwą Ewangeliarz z Kells lub Ewangeliarz świętego Kolumby – manuskrypt z około 800 roku, bogato iluminowany przez celtyckich mnichów, pochodzący prawdopodobnie z klasztoru na wyspie Iona założonego przez św. Kolumbę. Będąc jednym z najważniejszych zabytków chrześcijaństwa irlandzkiego i dzieł irlandzko-saskiej sztuki, stanowi również jeden z najpiękniejszych iluminowanych manuskryptów średniowiecznych, jakie zachowały się do naszych czasów. Z uwagi na wartość artystyczną i precyzję wykonania, mimo że niedokończony, rękopis ten uważany jest przez wielu specjalistów za jedno z najbardziej godnych uwagi zachowanych dzieł średniowiecznej sztuki religijnej.Klemens VIII, łac. Clemens VIII, właśc. Hipolit Aldobrandini, wł. Ippolito Aldobrandini (ur. 24 lutego 1536 w Fano, zm. 3 marca 1605 w Rzymie) – papież od 30 stycznia 1592 do 3 marca 1605 roku.

Spis treści

1 Powstanie przekładu

1.1 Praca Hieronima

1.2 Porównanie Psałterzy

1.3 Przykłady błędów

2 Przyjęcie przekładu i jego oceny

3 Średniowieczne rewizje

4 Drukowane wydania Wulgaty

4.1 Pierwsze wydania krytyczne

4.2 Wulgata sykstyńska

4.3 Wulgata klementyńska

4.4 Editio minor

4.5 Neowulgata

4.6 Stuttgartiana

4.7 Przykłady różnic

5 Rękopisy Wulgaty

6 Wpływ na kulturę Zachodu

7 Zobacz też

8 Uwagi

9 Przypisy

10 Bibliografia

11 Linki zewnętrzne

Powstanie przekładu

Św. Hieronim w trakcie pracy

Biblia Gutenberga

W IV wieku było wiele przekładów Biblii na język łaciński; nazywa się je starołacińskimi i dzieli na trzy podstawowe grupy: recenzja afrykańska, italska oraz europejska. W przeciwieństwie do rękopisów greckich nikt nie dbał o jednolity łaciński tekst. Rękopisy mieszały się wzajemnie, przyjmowały rozmaite warianty z greckich rękopisów i w rezultacie miały skażony tekst. Najwięcej różnic zachodziło w tekście Ewangelii i niemal każdy kolejny rękopis zawierał odmienną wersję Pisma Świętego. W tej sytuacji papież Damazy I w roku 382 zlecił Hieronimowi ze Strydonu ujednolicenie tekstu Pisma Świętego.

Sykstus V (łac. Xystus V, właśc. Felice Peretti OFMConv lub Felice Peretti di Montalti; ur. 13 grudnia 1521 w Grottammare, zm. 27 sierpnia 1590 w Rzymie) – papież w okresie od 24 kwietnia 1585 do 27 sierpnia 1590.Nortumbria, ang. Northumbria, staroang. Norþanhymbra, Norþhymbre — średniowieczne królestwo anglosaskie, położone na terenie obecnej północnej Anglii i południowo-wschodniej Szkocji. Powstało po zjednoczeniu dwóch królestw: Bernicji i Deiry, do których następnie dołączono drobniejsze państwa celtyckie. W połowie VI wieku Nortumbria została schrystianizowana. W VII wieku stanowiła główne królestwo heptarchii anglosaskiej. Od VIII wieku nękana była stałymi najazdami wikingów, którzy w końcu zdołali ją podbić. W 867 roku została podzielona: dawna Deira weszła w skład obszaru pod jurysdykcją duńską, zwanego Danelagh, natomiast reszta kraju zachowała względną autonomię najpierw jako królestwo, a później jako hrabstwo Northumberland. W X wieku włączono ją w skład Anglii.

Praca Hieronima

Praca nad Nowym Testamentem polegała na poprawianiu starołacińskiego przekładu. Hieronim ograniczył się do usunięcia dodatków i poprawienia sensu tam, gdzie został on przeinaczony. Najdokładniej opracował tekst czterech Ewangelii. Hieronim porównał stary przekład łaciński z tekstem greckich rękopisów i dokonał rewizji. Praca nad Ewangeliami trwała około roku i ukończona została w 383 roku.

Ernst von Dobschütz (ur. 9 października 1870 w Halle, zm. 20 maja 1934 w Halle) – niemiecki biblista i krytyk tekstu Nowego Testamentu. Autor licznych książek, wykładał na Uniwersytecie w Halle, Uniwersytecie we Wrocławiu i Strasburgu. Odwiedzał z gościnnymi wykładami Stany Zjednoczone i Szwecję.Nowy Testament (gr. Ἡ Καινὴ Διαθήκη, on Kainē Diathēkē) – druga, po Starym Testamencie, część Biblii chrześcijańskiej, powstała na przestrzeni 51-96 r. n.e.; stanowi zbiór 27 ksiąg, przedstawiających wydarzenia z życia Jezusa i wczesnego Kościoła oraz pouczenia skierowane do wspólnot chrześcijańskich, tradycyjnie datowanych na drugą połowę I wieku; niektórzy bibliści datują część ksiąg również na pierwszą połowę II wieku; główne źródło chrześcijańskiej doktryny i etyki.

Krytycy tekstu zauważyli, że wykorzystany przez Hieronima tekst starołaciński Ewangelii reprezentuje recenzję europejską. Wordsworth oraz White uważali, że greckie rękopisy wykorzystane przez Hieronima reprezentowały tekst aleksandryjski, bliskie Kodeksowi Synajskiemu, Watykańskiemu oraz Regiusowi. Hermann von Soden przypuszczał, że Hieronim użył tekstu będącego archetypem trzech podstawowych typów tekstu NT (aleksandryjski, zachodni, bizantyjski). Późniejsze badania wykazały jednak, że rękopisy te reprezentowały wczesny tekst bizantyński. Vogels obliczył, że Hieronim zmienił tekst czterech Ewangelii w 3500 miejscach, a warianty przezeń odrzucane to na ogół warianty charakterystyczne dla Kodeksu Bezy. Hieronim pozostawił jednak wiele niezmienionych słów i zwrotów. Zmienił kolejność Ewangelii z zachodniej (Mt, J, Łk, Mk) na typową dla greckich rękopisów (Mt, Mk, Łk, J).

Pierwsza Księga Machabejska - księga historyczna zaliczana do deuterokanonicznych ksiąg Starego Testamentu przez Kościół katolicki i prawosławny. Wyznawcy judaizmu i Kościoły protestanckie odrzucają jej kanoniczność, zaliczając 1. Księgę Machabejską do utworów apokryficznych, aczkolwiek w porównaniu z innymi apokryfami jest przez te wyznania wysoko ceniona jako źródło historyczne. Na użyteczność 1 Księgi Machabejskiej pod względem historycznym jako pierwszy zwrócił uwagę Józef Flawiusz.Michelangelo Buonarroti (Michał Anioł, Michelangelo di Lodovico Buonarroti Simoni; ur. 6 marca 1475 w Caprese, prowincji Toskanii we Włoszech, zm. 18 lutego 1564 w Rzymie) – włoski malarz, rzeźbiarz, poeta i architekt epoki Odrodzenia.

Pozostałe księgi Nowego Testamentu przygotowano nieco później, jednak zostały opracowane z mniejszą dokładnością niż Ewangelie. Aż do początku XX wieku powszechnie uważano, że Hieronim przygotował tekst całego Nowego Testamentu. Na przełomie XIX i XX wieku niektórzy bibliści (Donatien de Bruyne, Ferdinand Cavallera, Bonifatius Fischer) zaczęli dowodzić, że Hieronim w ogóle nie pracował nad pozostałymi księgami Nowego Testamentu. Sugerowano, że Dzieje Apostolskie, Listy powszechne oraz Apokalipsa mogą być dziełem Kasjodora. Listy Pawła powinny być dziełem Pelagiusza, ze względu na dużą zgodność jego pism z tekstem Wulgaty, z drugiej zaś strony Hieronim pod koniec IV wieku napisał komentarz do Listów Pawła z tekstem odbiegającym od Wulgaty. Kurt Aland stwierdził, że nie wiadomo, kto i kiedy opracował pozostałe księgi Nowego Testamentu. W Apokalipsie tekst jest bardzo bliski Kodeksowi Aleksandryjskiemu oraz Kodeksowi Efrema.

Magnificat (BWV 243) – kompozycja Jana Sebastiana Bacha, do łacińskiego tekstu Wulgaty pochodzącego z Ew. Św. Łukasza 1,46. Johann Albrecht Bengel (ur. 24 czerwca 1687 w Winnenden, zm. 2 listopada 1752 w Stuttgarcie) – niemiecki duchowny i teolog luterański.

Przystępując do pracy nad Starym Testamentem Hieronim najpierw dokonał rewizji Księgi Psalmów, posługując się przy tym Septuagintą. Praca była pośpieszna, a przez to niedokładna. W roku następnym Hieronim wyruszył do Palestyny, osiadł w Betlejem i tu kontynuował pracę nad Starym Testamentem. Raz po raz udawał się do Cezarei, by móc korzystać z Heksapli, czyli Septuaginty opracowanej przez Orygenesa. Nie wiadomo, czy poprawił w ten sposób wszystkie księgi Starego Testamentu, czy jedynie większą ich część. Około 390 roku Hieronim, świadom wyższości tekstu hebrajskiego nad Septuagintą, porzucił Septuagintę i sięgnął do hebrajskiego oryginału.

Protoewangelia (Rdz 3,15) – według chrześcijańskiej teologi pierwsza zapowiedź przyjścia Jezusa jako Zbawiciela świata. To fragment Księgi Rodzaju, który jest pierwszą zapowiedzią Mesjasza Odkupiciela, walki między wężem i Niewiastą oraz ostatecznego zwycięstwa jej potomka.Wulgata sykstyńska – wydanie Wulgaty z roku 1590 autoryzowane przez papieża Sykstusa V. Pracę nad opracowaniem wydania Wulgaty rozpoczęto w 1561 roku, pracowały nad nim trzy kolejne komisje, jednak zniecierpliwiony Sykstus V w końcu sam przygotował wydanie. Wykorzystane zostały dobre rękopisy, jednak edycja przygotowana w pośpiechu zawierała błędy i dlatego już w 1592 roku zastąpiona została następnym wydaniem – Wulgatą klementyńską. We współczesnych krytycznych wydaniach tekstu biblijnego Wulgata sykstyńska jest rzadko cytowana.

Pracę nad przekładem hebrajskiego Starego Testamentu Hieronim rozpoczął w roku 390. Tekst hebrajski, na którym się oparł, był bliski tekstowi masoreckiemu. Tłumacząc poszczególne księgi często zasięgał rady u żydowskich rabinów. W 393 roku zaczął uczyć się języka aramejskiego, przydatnego w pracy nad Księgą Daniela i Ezdrasza. Również Księgi Tobiasza oraz Judyty przełożył z aramejskiego. Nie przełożył natomiast Księgi Barucha, Księgi Mądrości, Mądrości Syracha, Pierwszej i Drugiej Ksiągi Machabejskiej, a także deuterokanonicznych dodatków do Księgi Daniela i Księgi Estery, których nie uważał za kanoniczne. W przypadku tych ksiąg zaadaptowano przekład starołaciński. Praca nad tłumaczeniem hebrajskiego Starego Testamentu trwała 14 lat.

Wczesne przekłady Nowego Testamentu – przekłady Nowego Testamentu powstałe w I tysiącleciu. W tej grupie najwyżej są cenione przekłady starożytne. Odgrywają niemałą rolę we współczesnej krytyce tekstu Nowego Testamentu. Przekłady te dotarły do rąk badaczy również w odpisach i także ulegały zmianom, jednak dalsza historia ich tekstu była niezależna od tekstu greckiego i dlatego są pomocne w odtworzeniu tekstu greckiego. Trzy z nich – syryjski, łaciński, koptyjski – pochodzą z końca II wieku i są starsze niż zachowane pełne rękopisy greckiego tekstu Nowego Testamentu. Powstały przed pierwszymi recenzjami greckiego Nowego Testamentu i dlatego są najwyżej oceniane. Są one obowiązkowo cytowane we wszelkich krytycznych wydaniach tekstu greckiego. Przekłady powstałe po roku 300 (ormiański, gruziński, etiopski) są już uzależnione od recenzji, niemniej są też ważne i z reguły są cytowane w aparacie krytycznym. Przekład gocki i słowiański cytowane są rzadko w wydaniach krytycznych. Pomijane są te spośród przekładów I tysiąclecia, które nie zostały przełożone bezpośrednio z greckiego oryginału, lecz w oparciu o inny przekład (w oparciu o Wulgatę, Peszittę i inne).Język grecki, greka (starogr. dialekt attycki Ἑλληνικὴ γλῶττα, Hellenikè glõtta; nowogr. Ελληνική γλώσσα, Ellinikí glóssa lub Ελληνικά, Elliniká) – język indoeuropejski z grupy helleńskiej, w starożytności ważny język basenu Morza Śródziemnego. W cywilizacji Zachodu zaadaptowany obok łaciny jako język terminologii naukowej, wywarł wpływ na wszystkie współczesne języki europejskie, a także część pozaeuropejskich i starożytnych. Od X wieku p.n.e. zapisywany jest alfabetem greckim. Obecnie, jako język nowogrecki, pełni funkcję języka urzędowego w Grecji i Cyprze. Jest też jednym z języków oficjalnych Unii Europejskiej. Po grecku mówi współcześnie około 15 milionów ludzi. Język grecki jest jedynym językiem z helleńskich naturalnych, który nie wymarł.

Hieronim dokonał co najmniej trzech rewizji Księgi Psalmów. W pierwszej tylko nieznacznie poprawił tekst starołaciński w oparciu o Septuagintę (Psałterz rzymski), a dokonał jej jeszcze w Rzymie, jednocześnie z Ewangeliami. Pracę tę podarował Damazemu w 383 roku. W latach 387–390 dokonał drugiej rewizji w oparciu o Septuagintę i Hexaplę (Psałterz gallikański). W trzeciej rewizji wykorzystał tekst hebrajski (Psalterium iuxta Hebraeos). Trzeci Psałterz prawdopodobnie nigdy nie był wykorzystywany przez Kościół w liturgii, zachował się w nielicznych rękopisach hiszpańskiej Wulgaty.

Mądrość Syracha [Syr], Eklezjastyka [Ekli] – jedna z ksiąg dydaktycznych (mądrościowych), zaliczanych przez Kościół katolicki i prawosławny do ksiąg deuterokanonicznych Starego Testamentu. Jest to jedna z nielicznych ksiąg Starego Testamentu, w której pojawia się imię autora: Jezus, syn Syracha.Samuel Prideaux Tregelles (ur. 30 stycznia 1813, zm. 24 kwietnia 1875 roku) – brytyjski biblista, krytyk tekstu i teolog.

Porównanie Psałterzy

Psałterz Dagulfa (VIII wiek)

Psalm 68,12-14.18-22 (Romanum, Gallicanum, iuxta Hebraeos):

Przykłady błędów

Księga Rodzaju 3,15 (Protoewangelia) – Wulgata: ipsa conteret caput tuum et tu insidiaberis calcaneo eius (ona zmiażdży ci głowę, a ty czyhać będziesz na jej piętę), tekst oryginalny: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę;

Księga Wyjścia 34,29 – cornuta esset facies sua (twarz jego była rogata), podobnie w Wj 34,35; spółgłoskowy tekst hebrajski stosuje termin „krn” na opisanie wyglądu twarzy Mojżesza, po dodaniu samogłosek można utworzyć „karan” (świecić), jak i „keren” (róg);

Ewangelia Łukasza 1,28 – Współcześni bibliści (katoliccy i protestanccy) uważają także za błąd tłumaczenie greckiego terminu kecharitomene słowami gratia plena (pełna łaski). Ich zdaniem słowo to oddają lepiej określenia takie jak „szczególnie umiłowana”, „najpiękniejsza” albo „najczcigodniejsza”. Uważają oni, że Hieronim powinien był użyć raczej słowa gratiosa (obdarowana łaską). Michael O'Carroll irlandzki duchacz i inni mariolodzy przyznają, że zwrot „pełna łaski” to niewłaściwe tłumaczenie.

2 Piotra 1,10 – Wulgata: Quapropter, fratres, magis satagite, ut per bona opera certam vestram vocationem et electionem faciatis (A przeto więcej, bracia, starajcie się, żebyście przez dobre uczynki pewne czynili wezwanie i wybranie wasze); tekst grecki nie zawiera frazy „przez dobre uczynki”, frazy tej nie zawierała także Itala.

Przyjęcie przekładu i jego oceny

Grzegorz Wielki przyczynił się do sukcesu Wulgaty

Dokonany przez Hieronima przekład Nowego Testamentu spotkał się jedynie z nielicznymi zarzutami i szybko zdobył powszechne uznanie. Inaczej miała się sprawa ze Starym Testamentem, który krytykowano za odejście od Septuaginty, dla której szacunek, zwłaszcza na Wschodzie, był wtedy wielki. Zarzucano Hieronimowi wprowadzanie do Kościoła judaizmu oraz to, że z powodu jego przekładu kościół łaciński zacznie się różnić od greckiego, a poganie powiedzą, iż chrześcijanie zmienili swoje prawo. Szczególnie zaciekle atakował Hieronima Rufin, zarzucając mu nawet lekceważenie stojącego za Italą autorytetu apostoła Piotra. Rufin pytał: „Jak to, więc przez czterysta lat Kościół błądził i nie wiedział, co jest prawdą?”. Zarzucał mu też usunięcie z Księgi Daniela Hymnu Trzech Młodzieńców i Historii Zuzanny. Hieronim argumentował, że tekst Septuaginty nie zawsze jest zgodny z tekstem hebrajskim, a Jezus i apostołowie cytowali Septuagintę wtedy, gdy jest zgodna z tekstem hebrajskim, w przypadku zaś niezgodności posługiwali się hebrajskim tekstem.

Ewangeliarz z Lindisfarne – iluminowany manuskrypt powstały na początku VIII wieku w klasztorze Lindisfarne, zawierający łaciński tekst czterech Ewangelii.Ecce homo (łac. oto Człowiek, Jan 19,5) — motyw w sztuce chrześcijańskiej przedstawiający ubiczowanego Chrystusa w koronie cierniowej. Słowa oto Człowiek miał wypowiedzieć Piłat ukazujący Chrystusa ludowi żydowskiemu.

Przekład nazywany był „heretyckim”, „wywrotowym” i „bezbożnym”, jednak ze względu na wysoką jakość tłumaczenia stopniowo zyskiwał na uznaniu. W wieku V i VI oba przekłady funkcjonowały obok siebie. W końcu VI wieku Wulgata cieszyła się już wielkim autorytetem, korzystał z niej papież Grzegorz Wielki (590–604), co przyczyniło się do jej rozpowszechnienia, choć w przypadku Starego Testamentu Grzegorz odwoływał się do starołacińskiego przekładu. W połowie VII wieku stała się podstawowym przekładem Biblii Kościoła zachodniego, a w wieku VIII korzystali z niej już wszyscy, zaś w czasach Karola Wielkiego był to oficjalny tekst Kościoła zachodniego. Izydor z Sewilli oraz Beda Czcigodny uważali Wulgatę za przekład obowiązkowy (editio nostra).

Angielskie przekłady Biblii odgrywały od XVI wieku poważną rolę w rozwoju różnych odmian chrześcijaństwa, szczególnie protestantyzmu, w krajach anglojęzycznych, przede wszystkim Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Obecnie istnieje ponad pięćset (razem z rewizjami) różnych przekładów Biblii na język angielski.Beda, zwany Czcigodnym lub Wspaniałym, łac. Venerabilis, sang. Bǣda lub Bēda (ur. 672 w Wearmouth k. Sunderlandu w Anglii lub 673, zm. 25 maja 735 w Jarrow) – anglosaski mnich i benedyktyn, prezbiter, związany z klasztorami w Wearmouth oraz Jarrow w Nortumbrii (obecnie klasztor Wearmouth-Jarrow ), wszechstronny uczony.

W epoce renesansu humaniści: (Lorenzo Valla, Lefèvre d’Étaples czy Erazm z Rotterdamu) wskazywali na niezgodności tekstu Wulgaty z oryginalnym tekstem biblijnym, szczególnie w tekście Starego Testamentu, dokonywali też własnych przekładów, jednak żaden z nich nie zdołał zastąpić dzieła Hieronima. Wskazywane przez nich błędy były wynikiem nie tylko niedoskonałej znajomości języka hebrajskiego przez autora Wulgaty, ale również skutkiem niechlujstwa kopistów. Krytykę kontynuowali protestanci, nazywając ją nawet „źródłem fałszywych doktryn”. Protestanccy bibliści zajmujący się krytyką tekstu: (John Mill i Albrecht Bengel) zauważyli, że nie można lekceważyć tekstu Wulgaty tylko, dlatego że jej warianty nie występują w greckich majuskułowych rękopisach. Richard Simon, który zapoczątkował naukową krytykę tekstu biblijnego, wysoko cenił Wulgatę:

Lorenzo Valla (ur. 1405/1407, zm. 1 sierpnia 1457 w Rzymie), neapolitański humanista, filozof, historyk. Jest uważany za jednego z najwybitniejszych filologów renesansowych. Jako filozof opowiadał się za etyką epikurejską, wyżej ceniąc aktywność od ascetyzmu.Boska Komedia (wł. La Divina Commedia) – poemat napisany przez włoskiego pisarza Dante Alighieriego, w latach 1308-1321. Boska Komedia jest syntezą średniowiecznej myśli filozoficznej, historycznej, teologicznej oraz panoramą świata. Jako arcydzieło literatury włoskiej, należy do klasyki światowej i wywarła znaczny wpływ na kulturę europejską.

„Św. Hieronim wyświadczył Kościołowi olbrzymią przysługę, poprawiając i redagując starożytne kopie łacińskie tam zgodnie z najściślejszymi regułami krytyki. W tej księdze zamierzaliśmy tego dowieść, jako i tego, że większość starożytnych egzemplarzy greckich nie jest zbyt dobra, gdyż odpowiadają one tym właśnie łacińskim kopiom, które św. Hieronim uznał za zepsute i postanowił poprawić”.

Tekst masorecki – ujednolicony i uznany za oficjalny tekst Biblii hebrajskiej zapisany przy pomocy spółgłosek oraz systemu znaków samogłoskowych w postaci kropek i kresek umieszczanych nad lub pod spółgłoskami a opracowanego przez masoretów. W opracowaniach krytycznych oznaczany symbolem TM.Filip Melanchton (właściwie Philipp Schwartzerd ur. 16 lutego 1497 roku w Bretten w Palatynacie, zm. 19 kwietnia 1560 roku w Wittenberdze) – reformator religijny, najbliższy współpracownik Marcina Lutra, współtwórca reformacji, profesor uniwersytetu w Wittenberdze, zreorganizował szkolnictwo i wprowadził szkołę humanistyczną w Niemczech, która stała się wzorcem dla szkół na Śląsku i Pomorzu.

Inny krytyk tekstu, Richard Bentley (1662–1742), był przekonany, że porównując najstarsze rękopisy Wulgaty z najstarszymi rękopisami greckimi można odtworzyć oryginalny tekst Nowego Testamentu.

Aż do końca XIX wieku Magisterium Kościoła rzymskokatolickiego było przeciwne przekładom Biblii na języki narodowe z języków oryginalnych. Zwrot w nauce Magisterium nastąpił za papieża Leona XIII, który w wydanej w roku 1893 encyklice Providentissimus Deus stwierdził, że wprawdzie Wulgata zgodnie z postanowieniem Soboru Trydenckiego ma być uważana „za autentyczną w publicznych czytaniach, dyskusjach, kazaniach i objaśnieniach”, jednak nie oznacza to, że nie należy uwzględniać innych przekładów, „a zwłaszcza tekstów pierwotnych” i zgodnie z radą św. Augustyna, w miejscach, które w tekście łacińskim są dwuznaczne lub mniej jasne, „uciec się do pierwotnego języka”. W rezultacie w wieku XX powstało wiele katolickich przekładów z języków oryginalnych; w Polsce pierwszym takim przekładem całego Pisma Świętego była Biblia Tysiąclecia.

Biblia Jakuba Wujka – przekład Biblii na język polski wykonany przez jezuitę, ks. Jakuba Wujka, wydany w całości po raz pierwszy w roku 1599. Wujek pracował nad nią w latach 1584-1595.John Mill (ur. ok. 1645 w Shap, zm. 23 czerwca 1707 w Oksfordzie) – angielski teolog protestancki, biblista, autor krytycznego wydania tekstu greckiego Nowego Testamentu.

Krytycy tekstu, analizując dzieło Hieronima, osobno oceniają Stary, a osobno Nowy Testament. Tekst Starego Testamentu jest bliski tekstowi masoreckiemu i dlatego jest ważnym świadkiem tego tekstu w wieku IV. W Nowym Testamencie Hieronim usunął wiele interpolacji, które dostały się do tekstu starołacińskiego, niemniej utworzony przezeń tekst ma charakter mieszany (tekstu zachodniego z bizantyjskim). Dlatego dla krytyków tekstu ma on mniejszą wartość niż tekst rękopisów starołacińskich.

Czesław Jakubiec (ur. 1909, zm. 1993) – polski ksiądz rzymskokatolicki, profesor Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, doktor habilitowany, autor tłumaczenia i przypisów Księgi Rodzaju z języka hebrajskiego w IV wydaniu Biblii Tysiąclecia.Pantokrator (Wszechwładca, Pan wszystkiego, gr. Παντοκρατωρ) – w ikonografii przedstawienie Jezusa Chrystusa jako władcy i sędziego Wszechświata.

Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5]