Geneza wojny kalmarskiej 1611–1613[ | edytuj kod]

Przynajmniej od 1600 król duński, Chrystian IV Oldenburg (1588–1648), planował wojnę ze Szwecją, w odważnej polityce zagranicznej poszukując środka do wyzwolenia się spod kurateli duńskiej Rady Państwa. Przyczyn do wybuchu wojny nie brakowało. W północnej części Półwyspu Skandynawskiego całe wybrzeże od Titisfjord do Półwyspu Kolskiego było obszarem spornym między Szwecją, Danią i Rosją. Za panowania Chrystiana IV Dania uznała cały obszar „Oceanu Północnego” za swe wody terytorialne. Wzmocniono także tamtejsze garnizony duńskie. Ze swej strony król Szwecji, Karol IX Waza (1599–1611) odpowiedział wzmożeniem akcji kolonizacyjnej. W 1607 r. Karol IX przyjął tytuł „króla Lapończyków w Nordlandii” i zaczął pobierać tam podatki. Naruszył przy tym terytorium związanej z Danią unią personalną Norwegii, nie reagując na protesty Chrystiana IV. W 1608 nadał Göteborgowi prawa połowu ryb na wybrzeżu Finnmarku, rozciągając je w 1610 także na mieszkańców Lubeki.

Do tej chwili szwedzka Rada Królewska (Riksråd) całkowicie popierała stanowisko Karola IX co do praw Szwecji do północnej części Półwyspu Skandynawskiego, ale nie chciała wojny z Danią. 11 (21) sierpnia 1609 Karola IX dotknął atak apopleksji, który niósł ze sobą częściowy paraliż. W listopadzie 1609 nastąpiła pewna poprawa, ale dawnej sprawności nie odzyskał on już nigdy.

W tym czasie najważniejszym powodem rosnącego napięcia w stosunkach szwedzko-duńskich stała się aktywność szwedzkich korsarzy, którzy podjętą przez rząd akcję blokady handlu ryskiego wykorzystywali jako pretekst do rabowania wszystkich obcych statków na Bałtyku. Zmniejszyło to dochody kupców duńskich i zmusiło rząd kopenhaski do kosztownego uzbrajania konwojów. Szwedzi narzekali z kolei na bezprawne ich zdaniem pobieranie od nich ceł na Sundzie. Były też wypadki aresztowania szyprów szwedzkich statków i porywania z nich marynarzy, wcielanych potem przymusowo do floty duńskiej.

W styczniu 1611 Chrystian IV podjął ostatecznie decyzję o wojnie. Duńska Rada Państwa została poinformowana, że jeśli nie zgodzi się na deklarację wojny wydaną przez niego jako króla Danii, wojnę rozpocznie on jako książę Szlezwiku-Holsztynu, bez jej zgody.

Wiosną 1611 Duńczycy aresztowali angielskiego agenta, Jamesa Spensa, który jechał do Szkocji werbować do armii szwedzkiej. Odpowiedzią na protesty Szwedów w tej sprawie była deklaracja wojny z kwietnia 1611.