Wojna hegemoniczna
Przeczytaj także...
Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo (ang. United Kingdom), Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (ang. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) – unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania oraz Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Na wyspie tej znajduje się jedyna granica lądowa Zjednoczonego Królestwa z innym państwem – Irlandią. Poza nią, Wielka Brytania otoczona jest przez Ocean Atlantycki na zachodzie i północy, Morze Północne na wschodzie, kanał La Manche na południu i Morze Irlandzkie na zachodzie.Unia Europejska, UE – gospodarczo-polityczny związek 27 demokratycznych państw europejskich. Unia powstała 1 listopada 1993 roku – na mocy podpisanego 7 lutego 1992 traktatu z Maastricht – jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej. Korzenie współczesnej integracji europejskiej sięgają okresu powojennego i ograniczały się do 6 państw zachodnioeuropejskich. Państwa te tworzyły wiele form i mechanizmów współpracy, powoływały organizacje, instytucje i organy, których celem było wzmocnienie jedności między nimi. W 1993 nadrzędną wobec wszystkich poprzednich organizacji została Unia Europejska, sama otrzymując nieznaną wcześniej hybrydową formułę sui generis.
Wojna sukcesyjna, wojna o sukcesję – wojna między pretendentami (potencjalnymi następcami) do tronu po zmarłym władcy. Może się ona toczyć w łonie samej dynastii, lub między kandydatami poszczególnych dynastiami.
Wielka Brytania, Zjednoczone Królestwo (ang. United Kingdom), Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej (ang. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) – unitarne państwo wyspiarskie położone w Europie Zachodniej. W skład Wielkiej Brytanii wchodzą: Anglia, Walia i Szkocja położone na wyspie Wielka Brytania oraz Irlandia Północna leżąca w północnej części wyspy Irlandia. Na wyspie tej znajduje się jedyna granica lądowa Zjednoczonego Królestwa z innym państwem – Irlandią. Poza nią, Wielka Brytania otoczona jest przez Ocean Atlantycki na zachodzie i północy, Morze Północne na wschodzie, kanał La Manche na południu i Morze Irlandzkie na zachodzie.Unia Europejska, UE – gospodarczo-polityczny związek 27 demokratycznych państw europejskich. Unia powstała 1 listopada 1993 roku – na mocy podpisanego 7 lutego 1992 traktatu z Maastricht – jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej. Korzenie współczesnej integracji europejskiej sięgają okresu powojennego i ograniczały się do 6 państw zachodnioeuropejskich. Państwa te tworzyły wiele form i mechanizmów współpracy, powoływały organizacje, instytucje i organy, których celem było wzmocnienie jedności między nimi. W 1993 nadrzędną wobec wszystkich poprzednich organizacji została Unia Europejska, sama otrzymując nieznaną wcześniej hybrydową formułę sui generis.
Wojna sukcesyjna, wojna o sukcesję – wojna między pretendentami (potencjalnymi następcami) do tronu po zmarłym władcy. Może się ona toczyć w łonie samej dynastii, lub między kandydatami poszczególnych dynastiami.
Wojna hegemoniczna, wojna o hegemonię – wojna między dominującym w międzynarodowym systemie mocarstwem lub mocarstwami, a rosnącym konkurentem lub konkurentami (pretendentami do hegemonii). Konflikt przyjmuje wymiar globalny i charakteryzuje się udziałem wszystkich większych i większości mniejszych państw w systemie. Główną stawką wojny hegemonicznej jest rządzenie systemem. Wobec tego wojny hegemoniczne są konfliktami nieograniczonymi w swoich celach i środkach, rozszerzając się na cały system międzynarodowy. Stroną inicjującą konflikt jest państwo kontestujące aktualny układ sił, którego potencjał zbliża się do potencjału mocarstwa dominującego, a którego aspiracje nie są zaspokojone, ponieważ w istniejącym status quo agresor (pretendent do hegemonii) nie posiada wpływów adekwatnych do swojego potencjału. Przeciw agresorowi występują zaś wszystkie państwa zainteresowane utrzymaniem istniejącego ładu międzynarodowego, a przede wszystkim mocarstwo lub mocarstwa dominujące.
Hegemonia – termin pochodzi z języka greckiego, w starożytnej Grecji oznaczał przywództwo jednego państwa nad innymi, które poddają się jego kierownictwu. Hegemonia była związana z rywalizacją dwóch najsilniejszych państw-miast: Aten (Związek Morski) i Sparty (Związek Peloponeski) oraz okresowo Teb (Związek Beocki). Współcześnie termin hegemonia oznacza również: zwierzchnictwo, przewodnictwo, przywództwo danego państwa nad innymi które je dobrowolnie uznają; lub przeważający wpływ, supremację, dominację jednego państwa nad innymi, prymat w polityce międzynarodowej uzyskane przy pomocy groźby lub użycia siły.Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki (ang. United States, US, United States of America, USA) – federacyjne państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu i Oceanem Atlantyckim od wschodu.
Wojna hegemoniczna decyduje o tym, które państwo będzie dominowało w systemie międzynarodowym. Robert Gilpin dowodzi, że w okresie nowożytnym kryteria wojny hegemonicznej spełniają: wojna trzydziestoletnia, wojny Ludwika XIV, wojny rewolucji francuskiej i wojny napoleońskie oraz I i II wojna światowa. Do tej listy niektórzy badacze (George Modelski, A. J. Toynbee, Raimo Väyrynen) dodają jeszcze kilka konfliktów.
Monarchia Habsburgów – nazwa określająca związek państw będących w unii personalnej, którego władca z rodziny Habsburgów był jednocześnie arcyksięciem Austrii, królem Czech, królem Węgier oraz władcą podległych im księstw. Związek istniał w latach 1526–1804. Część państw Monarchii Habsburgów należało do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jako król Czech, władca monarchii był elektorem przy elekcji króla Niemiec (który następnie był intronizowany na Cesarza). Zazwyczaj władca Monarchii był wybierany na Cesarza Narodu Niemieckiego. Monarchia Habsburgów została przekształcona w Cesarstwo Austrii 11 sierpnia 1804, a dwa lata później dwucesarz Franciszek II Habsburg rozwiązał Święte Cesarstwo Rzymskie.George Modelski (ur. 1926 w Poznaniu jako Jerzy Modelski), politolog, dr hab. na Uniwersytecie Londyńskim i Profesor nauk Politycznych na Uniwersytecie Waszyngtońskim, twórca teorii cykli hegemonicznych, opublikował pracę na temat długich cykli w polityce globalnej i ekonomii oraz ewolucji systemów światowych i globalnej rywalizacji (Long Cycles in World Politics, 1987).
Arnold J. Toynbee usystematyzował pięć wieków historii świata według czterech wielkich cykli wojny i pokoju. Każdy cykl rozpoczynają wojny wstępne o niewielkim zasięgu, stanowiące wstęp do generalnego konfliktu systemowego. W jego następstwie wyłania się nowy ład międzynarodowy określany jako "przestrzeń tymczasowego spokoju" (The Breathing-space). Nowy ład załamuje się i wybucha kolejna wojna, stanowiąca "konflikt uzupełniający" rozstrzygający sprawy nie załatwione w trakcie wojny generalnej; i dopiero w wyniku wojny uzupełniającej następuje okres "generalnego pokoju".
Japonia (jap. 日本, trb. Nihon lub Nippon) – państwo wyspiarskie usytuowane na wąskim łańcuchu wysp na zachodnim Pacyfiku, u wschodnich wybrzeży Azji, o długości 3,3 tys. km. Archipelag rozciąga się niemal południkowo (Japończycy utrzymują, że ich kraj ma kształt „trzydniowego Księżyca”) pomiędzy 45°33′ a 20°25′ stopniem szerokości północnej, od Morza Ochockiego na północy do Morza Wschodniochińskiego i Tajwanu na południu. Stolica Tokio jest usytuowana prawie dokładnie na tej samej szerokości geograficznej co Ateny, Pekin, Teheran i Waszyngton.II wojna trzydziestoletnia – określenie używane przez niektórych historyków wobec wojen lat 1914–1945 toczonych w Europie i w skali globalnej, na podobieństwo wojny trzydziestoletniej lat 1618–1648, toczonej w Europie, która też nie była jednolitym konfliktem zbrojnym. Wychodzą oni z założenia że dwie wojny światowe które były toczone w tych latach stanowią tak naprawdę jeden globalny konflikt zbrojny, zaś okres „międzywojenny” (1919–1939) to jedynie dwudziestoletnie „zawieszenie broni”. Cechą wspólną tych konfliktów jest fakt że były one prowokowane przez imperialistyczną politykę Niemiec wymierzoną w Wielką Brytanię, oraz że brały w nich udział wszystkie mocarstwa ówczesnego świata: Francja, Rosja/ZSRR, USA, oraz – w różnych konfiguracjach: Włochy i Japonia.
W oparciu o powyższe teorie z uwzględnieniem wojen toczonych w Europie środkowej i wschodniej, można przedstawić następującą listę wojen hegemonicznych:
Po 1991, kiedy jedynym supermocarstwem są Stany Zjednoczone, kolejny konflikt o hegemonię może rozegrać się między nimi, a pretendującymi do niej mocarstwami. Są to: Niemcy, Wielka Brytania i Francja (dominujące w Unii Europejskiej), Chińska Republika Ludowa, Rosja, Japonia, Indie.
Supermocarstwo (ang. Superpower, ros. Сверхдержава) – państwo (mocarstwo) dysponujące największym potencjałem politycznym, militarnym oraz gospodarczym i mogące w skuteczny sposób kreować stosunki globalne przez co ma większe znaczenie od pozostałych mocarstw.Wielka Gra (ang. The Great Game) jest terminem używanym dla określenia rywalizacji między Imperium Brytyjskim a carską Rosją w XIX wieku o wpływy w Azji Środkowej – głównie na terenie obecnych Iranu, Afganistanu i Pakistanu, a także Tybetu.
Charakter konfliktu hegemonicznego miała rywalizacja między Wielką Brytanią, a Rosją w Azji Środkowej, czyli tzw. „Wielka Gra” w l. 1813–1907, która przybrała najostrzejszą formę w postaci wojny krymskiej w l. 1853–1855, w której sojusznikiem W. Brytanii były Francja i Imperium Osmańskie (Turcja).
Europa – część świata (określana zwykle tradycyjnym, acz nieścisłym mianem kontynentu), leżąca na półkuli północnej, na pograniczu półkuli wschodniej i zachodniej, stanowiąca wraz z Azją kontynent Eurazję.Teoria przejęcia władzy lub teoria tranzycji potęgi czy też teoria zmiany siły (ang. power transition theory) – jest to teoria opisująca cykliczną naturę wojny, w powiązaniu z rolą mocarstw w polityce międzynarodowej. Jej twórcy to AFK Orgański i Jacek Kugler.
Zobacz też[ | edytuj kod]
Przypisy[ | edytuj kod]
- http://www.joshuagoldstein.com/jgcyc05.pdf Chapter five, The War/Hegemony Debate 1: Roots, s. 116
- rozróżnienie między mocarstwami globalnymi i regionalnymi na podstawie http://books.google.pl/books?id=omAaTriUp0kC&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false K.Rasler, W.Thompson: The great powers and global struggle, 1490-1990, s. 17
- Hiszpania l. 1521–1643 bywa określana jako "pierwsze supermocarstwo", zob: http://www.thelatinlibrary.com/imperialism/notes/spanishempire.html The Spanish Empire
- Polska, I Rzeczpospolita – choć formalnie nie uczestniczyła w wojnie 30-letniej, lecz jako przeciwnik Szwecji może być uznana za sojusznika Hiszpanii i Austrii
- Francja uzyskała utrzymanie tronu hiszpańskiego w rękach Bourbonów lecz została zahamowana w swoich aspiracjach przez W.Brytanię i Austrię
- Monarchia Habsburgów → od 1804 Cesarstwo Austriackie
- Wielka Brytania bywa określana jako "pierwsze supermocarstwo" zob: The world's first superpower: the rise of the British Empire from 1497 to 1901
- "Wielka Brytania wyłoniła się jako światowe supermocarstwo po ostatecznym pokonaniu Napoleona 18 VI 1815 pod Waterloo"zob: http://www.international-issues.org/wp/?p=214
- wojna domowa w Rosji miała charakter międzynarodowy – przeciwko Rosji Radzieckiej po stronie "białych" walkę przeciw czerwonym toczyły Wielka Brytania, Francja, USA, Japonia, oprócz tego w czasie wojny polsko-radzieckiej 1919–1920 stronie Rosyjsko-bolszewickiej sprzyjały Niemcy
- Włochy które były sojusznikami Niemiec i Austro-Węgier w ramach Trójprzymierza, początkowo zachowały neutralność by następnie zmienić front i przystąpić do Trójporozumienia W. Brytanii, Francji i Rosji
- I wojna światowa i II wojna światowa bywają czasem traktowane jako jedna "II wojna trzydziestoletnia" (1914–45)
- po klęsce 1940 Francja pod rządami Petaina (Państwo Francuskie) stała się faktycznym sojusznikiem Niemiec, z kolei w 1941 uznanie międzynarodowe uzyskała Wolna Francja de Gaulle'a
- 1939-41 ZSRR był faktycznym sojusznikiem Niemiec choć formalnie zachowywał neutralność
- W William Fox w książce The Superpowers: The United States, Britain and the Soviet Union – Their Responsibility for Peace określił USA, ZSRR, Wielką Brytanię mianem "supermocarstw" co oznaczało globalną pozycję wyższą od dotychczasowych mocarstw, zob: http://www.casaasia.es/pdf/9200595422AM1127202862621.pdf, s. 5.
- USA były określane jako supermocarstwo (potęga znaczniejsza od mocarstwa globalnego)
- Europejska Wspólnota Gospodarcza bywa często wymieniana jako Europa Zachodnia
- globalny zasięg ekonomicznej działalności Japonii
- ZSRR był określany jako supermocarstwo (potęga znaczniejsza od mocarstwa globalnego)
- Od 1961 trwał konflikt radziecko-chiński, a Chińska Republika Ludowa stała się w praktyce „trzecią siłą” między USA a ZSRR
- Dorota Miłoszewska: Trójpłaszczyznowa szachownica. Częstochowa: Instytut Geopolityki, 2010, s. 69–73. [dostęp 2018-08-25].
Bibliografia[ | edytuj kod]
Wojna (ang. war, fr. guerre, niem. Krieg, hiszp. guerra, łac. bellum) – zorganizowany konflikt zbrojny między państwami, narodami lub grupami etnicznymi i społecznymi.Imperium Osmańskie (jako nazwa państwa pisane wielką literą, jako nazwa imperium dynastii Osmanów – małą; dla tego drugiego znaczenia synonimem jest nazwa imperium ottomańskie) – państwo tureckie na Bliskim Wschodzie, założone przez Turków osmańskich, jedno z plemion tureckich w zachodniej Anatolii, obejmujące w okresie od XIV do XX wieku Anatolię, część Azji południowo-zachodniej, Afrykę północną i Europę południowo-wschodnią. W kręgach dyplomatycznych na określenie dworu sułtana, później także całego państwa tureckiego, stosowano termin Wysoka Porta.
Warto wiedzieć że... beta
Leszek Moczulski, właśc. Robert Leszek Moczulski (ur. 7 czerwca 1930 w Warszawie) – polski dziennikarz, polityk, historyk, geopolityk akademicki.
Wojna krymska (1853-1856) – wojna między Imperium Rosyjskim a Imperium osmańskim i jego sprzymierzeńcami (Wielką Brytanią, Francją i Sardynią).
Arnold Joseph Toynbee (ur. 14 kwietnia 1889 w Londynie, zm. 22 października 1975 w Yorku) – brytyjski historiozof; autor dwunastotomowego dzieła pt. Studium historii.
Cesarstwo Austrii niem. Kaisertum Österreich (dawniej pisane Kaiserthum Oesterreich) – państwo powstałe w 1804 w reakcji na proklamowanie przez Napoleona I Cesarstwa Francuskiego.
Wojna światowa – nazwa nadawana konfliktom zbrojnym, w których uczestniczy większość państw świata. Wojna taka dotyka społeczeństw najsilniejszych i najgęściej zamieszkałych krajów, a jej bitwy i kampanie toczone są na wielu kontynentach, na morzach i oceanach oraz w przestrzeni powietrznej. Termin ten jest zazwyczaj stosowany w odniesieniu do dwóch wielkich konfliktów XX wieku: I wojny światowej (1914–1918) i II wojny światowej (1939–1945), jakkolwiek niektóre wcześniejsze wojny można również określić tym mianem. W użyciu funkcjonuje też pojęcie III wojny światowej, które odnosi się do hipotetycznego globalnego konfliktu w przyszłości.
Wolna Francja (fr. France libre) – francuski ruch polityczno-wojskowy istniejący podczas II wojny światowej, kontynuujący walkę z hitlerowskimi Niemcami po kapitulacji Francji; utworzony w 1940 w Londynie, skupiony wokół Komitetu Wolnej Francji i generała Charles’a de Gaulle’a.
Wojna trzydziestoletnia – konflikt trwający od 23 maja 1618 do 24 października 1648 pomiędzy protestanckimi państwami Rzeszy niemieckiej wspieranymi przez inne państwa europejskie (takie jak Szwecja, Dania, Republika Zjednoczonych Prowincji, Francja) a katolicką dynastią Habsburgów. Mimo że wojna spowodowana była przyczynami natury religijnej, jednym z powodów jej długotrwałości stało się również dążenie mocarstw europejskich (nie tylko protestanckich) do osłabienia potęgi Habsburgów.