Step zachodniego Kazachstanu wczesną wiosną
Wielki Step – ogólna nazwa obszaru geograficzno-historycznego, na który składa się ciągły pas stepu zaczynający się od ujścia Dunaju, przechodzący przez Europę południowo-wschodnią i Azję Centralną, a kończący się na pograniczu Mandżurii i Korei.
Ludwik Bazylow (ur. 4 kwietnia 1915, zm. 17 stycznia 1985) – polski historyk, badacz dziejów Europy Wschodniej, profesor Uniwersytetu Warszawskiego oraz Wojskowej Akademii Politycznej.Step (z ukr. степ) – równina pozbawiona drzew, rzek i jezior. Step przypomina pod tym względem prerię, z tą różnicą, że preria jest z reguły zdominowana przez wysokie trawy, a step może być obszarem półpustynnym lub pokrytym trawą i krzewami (czasem w zależności od pór roku). Występuje w warunkach klimatu umiarkowanego z gorącym, suchym latem.
Wielki Step jest największym obszarem roślinności stepowej na kuli ziemskiej, niemal pięciokrotnie większym od amerykańskiej Wielkiej Równiny i wielokrotnie większym od obszaru Patagonii.
Na obszarze całego Wielkiego Stepu występują bardzo podobne warunki klimatyczno-geograficzne. Są to upalne lata i mroźne zimy połączone z niewielką ilością opadów i silnymi wiatrami. Tereny te nie są jednak zupełnymi pustyniami, gdyż występujące na nich minimalne opady deszczu umożliwiają wegetację roślin trawiastych.
Step Pontyjski (t. Step Pontyjsko-Kaspijski) – region przyrodniczo-geograficzny na południu Wschodniej Europy, na granicy z Azją.Kirgistan, Republika Kirgiska (kirgiski Кыргызстан, Кыргыз Республикасы trl. i trb. Kyrgyzstan, Kyrgyz Respublikasy; ros. Киргизия, Киргизская Республика trl. Kyrgyzstan, Kyrgyzskaâ Respublika, trb. Kyrgyzstan, Kyrgyzskaja Riespublika; w okresie radzieckim w języku polskim pod nazwą Kirgizja, po ogłoszeniu niepodległości przejściowo również jako Kyrgystan) – państwo w Azji Środkowej. Graniczy z Chinami (dł. granicy 858 km), Kazachstanem (1051 km), Tadżykistanem (870 km) i Uzbekistanem (1099 km).
Z powodu tych warunków klimatycznych na Wielkim Stepie jedyną formą gospodarki naturalnej jest hodowla owiec i bydła wymagająca ciągłego przemieszczania się w poszukiwaniu świeżych terenów do wypasu zwierząt.
Podział Wielkiego Stepu[]
Wielki Step dzieli się na mniejsze regiony, zróżnicowane pod względem wysokości nad poziomem morza, klimatu, rzeźby terenu oraz życia roślinnego i zwierzęcego (poniższy podział jest używany przez World Wildlife Fund):
Step Pontyjski (Mołdawia, Ukraina, Rosja)
Lasostep Kazachski (Rosja, Kazachstan)
Step Kazachski (Rosja, Kazachstan)
Wysoczyzny Kazachskie (Kazachstan)
Step Ałajsko-Zachodniotienszański (Kazachstan, Tadżykistan, Uzbekistan)
Suchy Step Podnóża Tienszanu (Kazachstan, Kirgistan, Chiny)
Step Doliny Emin (Kazachstan, Chiny)
Step Ałtajski (Kazachstan)
Sajański Step Śródgórski (Rosja)
Lasostep Południowosyberyjski (Rosja)
Lasostep Selengijsko-Orchoński (Rosja, Mongolia)
Step Mongolsko-Mandżurski (Rosja, Mongolia, Chiny)
Lasostep Dauryjski (Rosja, Mongolia, Chiny)
Osadnictwo Wielkiego Stepu[]
Wielki Step miał ogromne znaczenie dla historii Azji i Europy. Ze względu na to, że na obszarze tym niemożliwe jest normalne, osiadłe rolnictwo, nie powstały tu nigdy silne struktury państwowe, a ludność tego obszaru przemieszczała się przez tysiące lat w niekontrolowany przez nikogo sposób. Często, zwłaszcza w okresie suszy, ludność zamieszkująca Wielki Step łączyła się w zbrojne struktury zwane ordami, które napadały na kraje graniczące z Wielkim Stepem, wpływając w istotny sposób na ich historię. Dotyczy to zwłaszcza Rosji, Chin, Bizancjum i Persji.
Auł – podstawowa jednostka społeczna funkcjonująca przez tysiące lat na terenie Wielkiego Stepu, składająca się z od 20 do 100 pasterzy z rodzinami.Tadżykistan (Republika Tadżykistanu; tadż: Ҷумҳурии Тоҷикистон, Dżumhurii Todżikiston) – państwo w środkowej Azji ze stolicą w Duszanbe. Tadżykistan graniczy z Uzbekistanem, Kirgistanem, Chinami i Afganistanem.
Aby zrozumieć mechanizm powstawania ord należy prześledzić mechanizmy powstawania struktur społecznych na Wielkim Stepie. Warunki klimatyczne wymuszały na społecznościach Wielkiego Stepu jednakowy i niezależny od kultury sposób życia i, co za tym idzie, jednakowe struktury. Struktury te to:
Europa – część świata (określana zwykle tradycyjnym, acz nieścisłym mianem kontynentu), leżąca na półkuli północnej, na pograniczu półkuli wschodniej i zachodniej, stanowiąca wraz z Azją kontynent Eurazję.Mołdawia, Republika Mołdawii (mołd., rum. Moldova; mołd., rum. Republica Moldova; ros. Молдавия; czasem używana jest niezalecana przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami RP nazwa Mołdowa) – państwo europejskie położone na terenach historycznej Besarabii jak i obszarów położonych na lewym brzegu Dniestru (tzw. "Naddniestrze"). Graniczy z Ukrainą i Rumunią. W jej skład wchodzi także Terytorium Autonomiczne Gagauzji, gdzie językami urzędowymi są obok mołdawskiego gagauski i rosyjski, choć sami Rosjanie stanowią niewielką część ludności tego obszaru. Rdzenną ludność Gagauzji (Gagauz Yeri) (ponad 80%) stanowią Gagauzi – tureckojęzyczni prawosławni chrześcijanie.
Wspólnota rodowa zwana też aułem – podstawowa jednostka społeczna na stepie, składająca się z od 20 do 100 pasterzy z rodzinami. W obrębie jednego rodu własność bydła, owiec i koni była wspólna i wspólnie za nią też odpowiadano. Auł składa się z kolonii specjalnych namiotów – jurt (zwykle po jednej dla każdej rodziny) oraz kręgu pastwiskowego okrążającego koncentrycznie tę kolonię.
Wspólnota plemienna – tworzyły je z sobą wszystkie spokrewnione auły. Zwykle w ramach plemienia dawało się wyróżnić auł wiodący – który był rodzajem "aułu-matki", czyli pierwotnego aułu, z którego poprzez mechanizm dzielenia powstawały wszystkie pozostałe. W ramach wspólnoty plemiennej występował rodzaj słabej solidarności między aułami – tzn. gdy dane plemię wchodziło w konflikt z innym, następowało chwilowe jednoczenie się pasterzy z całego plemienia przeciw wspólnemu wrogowi. Na ogół jednak, nawet w ramach jednego plemienia istniała stała konkurencja i walka o lepsze pastwiska uniemożliwiająca tworzenie stałych struktur społecznych ponad aułami.
Orda – W okresach suszy walka o pastwiska ulegała intensyfikacji, zarówno wewnątrz plemion jak i pomiędzy nimi. Często zdarzało się, że przegrane auły, które nie mogły znaleźć wolnych pastwisk z konieczności porzucały swoje stada, łączyły się w większe zgrupowania i zbrojnymi watahami napadały wciąż prosperujące auły, żyjąc już wyłącznie z rabunku. Watahy, które osiągały szczególnie duże sukcesy w rabunku, przyciągały do siebie kolejne przegrane w walce o pastwiska auły, co z jednej strony zwiększało ich potęgę wojskową, ale z drugiej strony wymuszało stałą eskalację rabunku, gdyż wszyscy członkowie ordy żyli przecież wyłącznie z tego. Raz rozpoczęty proces powstawania ordy trwał więc stale aż do momentu, gdy orda natrafiła na silniejszego od siebie przeciwnika. W okresach suszy, kiedy napływ nowych aułów do ordy był silny a opór aułów wciąż utrzymujących się z pasterstwa był słaby, w końcu całe plemiona przekształcały się w ordy. Orda taka podporządkowywała sobie najpierw inne, okoliczne plemiona, a gdy nie było już kogo rabować na terenie Wielkiego Stepu, jej atak kierował się na ościenne państwa z normalną gospodarką rolną.
Bibliografia[]
Lew Gumilow Śladami cywilizacji Wielkiego Stepu, wyd. PIW, Warszawa 2004, ISBN 83-89700-14-X
Ludwik Bazylow, Historia Mongolii, wyd. Ossolineum, 1981, s. 11-24 ISBN 83-04-00608-1
