• Artykuły
  • Forum
  • Ciekawostki
  • Encyklopedia

    • Wielka Rhetra

    Przeczytaj także...
    Pory roku – okresy klimatyczne, będące następstwem ruchu obiegowego Ziemi wokół Słońca i nachylenia osi ziemskiej do płaszczyzny orbity tego ruchu. Ruch obiegowy Ziemi przy stałym nachyleniu osi obrotu sprawia, że warunki oświetlenia Ziemi zmieniają się w rytmie rocznym, co pociąga za sobą zmiany klimatyczne oraz wpływa na wegetację roślin i tryb życia zwierząt. Nauka o wpływie pór roku na świat roślin i zwierząt to fenologia.Sparta (gr. Σπάρτη Spártē, Λακεδαίμων Lakedaímōn, Lacedemon) – starożytne miasto oraz terytorium polis w południowej Grecji, na półwyspie Peloponez, główny ośrodek miejski Lakonii.
    Ewa Maria Wipszycka-Bravo (ur. 27 listopada 1933 w Warszawie) – historyk starożytności, profesor emeritus Uniwersytetu Warszawskiego.

    Wielka Rhetra (gr. μεγάλη ῥήτρα dosł. "to, co jest powiedziane" z ἐρῶ "mówić") – pochodzący z archaicznej Sparty (prawdopodobnie z VIII/VII w. p.n.e.) dokument, określający ustrój państwa spartańskiego.

    Autorem tego zbioru praw miał być legendarny reformator i prawodawca spartański Likurg, który rzekomo otrzymał go od Wyroczni Delfickiej. Jak podaje Herodot (I, 65) Niektórzy utrzymują, że Pitia (...) podyktowała mu istniejący dziś u Spartiatów ustrój państwa; jak jednak utrzymują sami Lacedemończycy, przyniósł go Likurg z Krety, kiedy był opiekunem Leobotesa, swego siostrzeńca i króla Spartiatów.

    Kreta (gr. Κρήτη od słowa krateia – silna, łac. Creta, tur. Kirid, wen. Candia) – grecka wyspa położona na Morzu Śródziemnym. Jest ona największą grecką wyspą i piątą co do wielkości wyspą śródziemnomorską. Linia brzegowa ma długość ok. 1040 km. Największym miastem jest Heraklion (Iraklion).Herodot z Halikarnasu (starogr. Ἡρόδοτος ὁ Ἁλικαρνασσεύς, Herodotos ho Halikarnasseus) (ur. ok. 484 p.n.e. w Halikarnasie, obecnie Bodrum w Turcji, zm. ok. 426 p.n.e. w Turioj lub Atenach) – historyk grecki, zwany Ojcem historii, czasem także Ojcem geografii. Jedynym zachowanym jego dziełem jest 9-księgowa relacja z wojen perskich, opisująca także geografię i historię Hellady, Persji i Egiptu oraz okolicznych krain, zatytułowana Dzieje (Ἱστορίαι Historiai, łac. Historiae). Jego relacje nie były zawsze dokładne, ale − w odróżnieniu od wielu innych historyków, aż po czasy dzisiejsze − zawsze opatrzone klauzulą "zgodnie z tym, czego się dowiedziałem" (Dzieje, I, 2) i "Ja zaś muszę podać, co się opowiada, ale bynajmniej nie jestem zobowiązany w to wierzyć i te słowa mają się odnosić do całych mych Dziejów." (VII, 152).

    Z Rhetry pochodzą informacje o instytucjach ustrojowych archaicznej Sparty – Geruzji (radzie starszych), zgromadzeniu i królach.

    Datowanie tego dokumentu nastręcza historykom wielu problemów. Punktem odniesienia jest tu analiza językowa – Rhetrę, napisaną niezwykle starą greką, cytuje w "Żywocie Likurga" Plutarch; odwołania do jej treści występują także w poezji Tyrtajosa, spartańskiego poety lirycznego z VII wieku p.n.e.

    Wyrocznia Delficka – sławna w starożytnej Grecji wyrocznia w Delfach pochodząca jeszcze z okresu mykeńskiego, kiedy była miejscem kultu boga chtonicznego. Grecy uważali sanktuarium za omphalos – pępek świata. W okresie homeryckim wyrocznia stała się ośrodkiem kultu Apollina, a przepowiednie wieściła siedząca na trójnogu kapłanka Pytia, wieszczka Apollina.Rok – odstęp czasu między dwoma jednakowymi położeniami Ziemi w jej ruchu po orbicie wokół Słońca. Analogicznie można mówić o roku marsjańskim lub wenusjańskim – jest to odstęp czasu między dwoma położeniami planety w jej ruchu po orbicie wokół macierzystej gwiazdy.

    Według Plutarcha tekst brzmiał:

    Wzniósłszy sanktuarium Zeusa Syllańskiego i Ateny Syllańskiej, ustaliwszy podział na fyle i oby, ustanowiwszy radę trzydziestu starszych z naczelnikami, w ustalonych terminach trzeba zbierać się na zgromadzenie między Babyką a Knakionem; tamci [tzn. starsi i naczelnicy] mają zgłaszać wnioski i rozwiązywać zebrania, lud zaś niech ma prawo do zajmowania stanowiska i ostateczną decyzję.

    Efor (stgr. ἔφορος éphoros–nadzorca) – jeden z pięciu najwyższych urzędników w spartańskiej polis, reprezentujących żywioł oligarchiczny w jej ustroju. Pochodzenie urzędu eforatu nie jest bliżej znane, choć przypuszcza się, że pięciu eforów powołano w końcu VII wieku p.n.e. Istnieje hipoteza, że pierwotnie reprezentowali oni pięć osad, z których składała się Sparta i służyli pomocą królowi. Od VI w. p.n.e. byli wybierani przez obywateli spośród ich grona. Prawdopodobnie w jakimś związku z wojnami meseńskimi w ich ręce przeszła władza administracyjna, kierowanie polityką zagraniczną oraz sądownictwo. Mieli prawo zwoływania zgromadzenia ludowego, tak zwanej apelli i to do nich należało interpretowanie wyników jej głosowania. Przewodzili także geruzji. Urząd swój piastowali przez jeden rok. Po zakończeniu kadencji, ze swojej działalności składali sprawozdanie i w razie nadużyć mogli zostać pociągnięci do odpowiedzialności.Polydoros, Polidor (gr. Πολύδωρος) – jedenasty król Sparty, Agiada. Władał od ok. 741 do ok. 665 r. p.n.e., wspólnie z Teopompem, Eurypontydą. Wraz z nim wprowadzili poprawkę do Wielkiej Rhetry, która dawała Geruzji (radzie starszych) prawo do uchylania szkodliwych decyzji Zgromadzenia (apella). Zanim do tego doszło powołano dla przeciwwagi pięcioosobowe kolegium eforów. Tym samym ustrój Sparty osiągnął swoją ostateczną formę. Niektórzy przypisują mu utworzenie kolejnych działek rolnych należących do obywateli (kleroi), do tych, które pierwotnie ustalił Likurg.

    Dalej Plutarch objaśniał: fyle i oby oznaczają podział ludu na części, naczelnikami (ἀρχαγέται) są królowie, Arystoteles zaś mówi, że Knakion jest rzeką, a Babyka mostem.

    Z czasem do Rhetry dodana została poprawka:

    Kiedy tłum był zgromadzony, nikomu innemu (poza starszymi i królami) nie wolno byto zgłaszać wniosku, ale lud miał prawo oceniać wniosek przedłożony przez starszych i królów. W późniejszym czasie jednak lud, odejmując coś lub dodając, przekręcał i wypaczał wnioski; dlatego królowie Polidor i Teopomp dopisali do Retry zdanie: «jeśli lud będzie się wypowiadać krzywo, członkowie rady i naczelnicy niech będą tymi, którzy wycofują się», to znaczy niech nie zatwierdzają, lecz wycofują się i rozwiązują zgromadzenie jako zniekształcające i zmieniające wniosek na gorsze.

    Diodor Sycylijski, Sycylijczyk (gr. Διόδωρος ὁ Σικελιώτης Diodoros ho Sikeliotes; łac. Diodorus Siculus; ur. ok. 80 p.n.e., zm. ok. 20 p.n.e.) – grecki historyk żyjący w epoce Cezara i Augusta, urodził się w Agyrium (d. Agira) na Sycylii (stąd przydomek). Odbywał podróże po Europie, Afryce północnej i Azji Mniejszej. Przez długi okres przebywał w Rzymie. W latach 60-56 p.n.e. mieszkał w Aleksandrii.Język grecki, greka (starogr. dialekt attycki Ἑλληνικὴ γλῶττα, Hellenikè glõtta; nowogr. Ελληνική γλώσσα, Ellinikí glóssa lub Ελληνικά, Elliniká) – język indoeuropejski z grupy helleńskiej, w starożytności ważny język basenu Morza Śródziemnego. W cywilizacji Zachodu zaadaptowany obok łaciny jako język terminologii naukowej, wywarł wpływ na wszystkie współczesne języki europejskie, a także część pozaeuropejskich i starożytnych. Od X wieku p.n.e. zapisywany jest alfabetem greckim. Obecnie, jako język nowogrecki, pełni funkcję języka urzędowego w Grecji i Cyprze. Jest też jednym z języków oficjalnych Unii Europejskiej. Po grecku mówi współcześnie około 15 milionów ludzi. Język grecki jest jedynym językiem z helleńskich naturalnych, który nie wymarł.

    Zmiana ta znalazła poparcie wyroczni, o czym wiadomo cytowanego przez Plutarcha utworu Tyrtajosa oraz z dzieła Diodora

    Brak danych o częstości zwoływania zgromadzenia, mógł być to rok, pora roku lub miesiąc.

    Prawdziwość Rhetry wielokrotnie budziła wątpliwości. Niektórzy uczeni widzieli w niej fałszerstwo z IV wieku p.n.e., mające dać podstawy do reform spartańskiego ustroju. Przeczy temu jej starodawny język.

    Obecnie uważa się raczej, że tekst Rhetry jest prawdziwy i mieści się w tendencjach przemian ustrojowo-społecznych zachodzących w Grecji w VII wieku p.n.e.

    Plutarch z Cheronei (gr. Πλούταρχος ὁ Χαιρωνεύς, Plutarchos ho Chaironeus, ur. ok. 50 n.e., zm. ok. 125 n.e.) – jeden z największych pisarzy starożytnej Grecji, historyk, filozof-moralista oraz orator.Geruzja – rada starszych w starożytnej Sparcie, główny organ władzy w oligarchii spartańskiej. W jej skład wchodziło dwóch królów, oraz 28 starszych obywateli – gerontów. Byli oni wybrani przez Zgromadzenie Ludowe z grona obywateli powyżej 60 roku życia. Najczęściej należeli do warstwy najbogatszych. Swą funkcję sprawowali dożywotnio. Do ich zadań należało przygotowywanie pod przewodnictwem eforów uchwał głosowanych później na zgromadzeniu. W wielu ważnych sprawach rada pełniła też funkcje trybunału najwyższej instancji.

    Rhetra milczy o eforach, widocznie urząd ten powstał później.

    Przypisy[ | edytuj kod]

    1. Żywot Likurga 6, 1 - 2 (gr., ang.), przekład polski: Bravo i Wipszycka, s. 230.
    2. Fyl było trzy: Hylleis, Pamphyloi i Dymanes, zaś oby zapewne odpowiadają 5 wsiom, z których złożona była Sparta: Limnaj, Mesoa, Pitana, Kynosura i Amyklaj.
    3. Żywot Likurga 6, 3 - 4.
    4. Biblioteka 7, 6, 12 (gr., ang.)
    5. Bravo i Wipszycka (s. 232) opowiadają się za miesiącem, Lengauer (s. 86) za rokiem.

    Bibliografia[ | edytuj kod]

  • Włodzimierz Lengauer, Starożytna Grecja okresu Archaicznego i Klasycznego, Warszawa: „DiG”, 1999, ISBN 83-7181-083-0, OCLC 749800661.
  • Benedetto Bravo, Ewa Wipszycka; Historia starożytnych Greków. Tom I, Warszawa 1988, ​ISBN 83-01-06653-9​
    • Miesiąc synodyczny, lunacja – średni czas pomiędzy kolejnymi nowiami Księżyca. Przyjmuje się, że miesiąc synodyczny trwa 29 dni 12 godzin 44 minuty i 2,9 sekundy (co daje 29,5306 średniej doby słonecznej).Teopomp, Theopompos – król Sparty, Eurypontyda. Władał od ok. 720 do ok. 675 r. p.n.e. wspólnie z Agiadą Polydorosem (Polidorem). Z tym drugim wprowadzili poprawkę do Wielkiej Rhetry, która dawała Geruzji (radzie starszych) prawo do uchylania szkodliwych decyzji Zgromadzenia (apella). Zanim do tego doszło powołano dla przeciwwagi pięcioosobowe kolegium eforów. Tym samym ustrój Sparty osiągnął swoją ostateczną formę.




    Warto wiedzieć że... beta

    Włodzimierz Lengauer (ur. 17 sierpnia 1949 r. w Jeleniej Górze) – historyk starożytności, profesor zwyczajny w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, członek Wielkiej Loży Narodowej Polski.
    Arystoteles (gr. Ἀριστοτέλης, Aristotelēs, ur. 384 p.n.e., zm. 7 marca 322 p.n.e.) – filozof, jeden z trzech, obok Sokratesa i Platona najsławniejszych filozofów starożytnej Grecji. Nazywany też Stagirytą (od miejsca urodzenia), lub po prostu Filozofem (w tekstach średniowiecznych i nowożytnych).
    Likurg (gr. Λυκοῦργος, Likurgos, IX lub VIII wiek p.n.e.) – według tradycji starożytnej prawodawca i twórca ustroju Sparty. Sprawował władzę regencyjną w imieniu małoletniego króla. Za poradą wyroczni delfickiej wydał tzw. Wielką Rhetrę – zbiór praw, w którym uregulował ustrój polityczny, wprowadził charakterystyczne dla Sparty wychowanie (agoge) i wspólne posiłki. Nowsze badania wskazują, że rhetra powstała, prawdopodobnie, w połowie VII w. p.n.e. Badacze przychylają się do opinii, że ustrój spartański nie powstał w wyniku jednorazowego aktu, ale formował się pod wpływem różnych czynników. Obecnie przyjmuje się też, że Likurg tj. "Przynoszący światło" był postacią historyczną. Trudno jednak powiedzieć, na jakim etapie formowania się Sparty działał i określić jaka była jego rola.
    Benedetto Bravo (ur. w 1931 r.) – filolog klasyczny i historyk starożytności, profesor zwyczajny na Uniwersytecie Warszawskim.
    Apella – zgromadzenie ludowe w starożytnej Sparcie, uchwalające prawa, rozstrzygające najważniejsze kwestie państwowe i wybierające urzędników (gerontów i eforów), a od VI/V w. p.n.e. decydujące także o wypowiedzeniu wojny. Uczestniczyli w nim wszyscy pełnoprawni obywatele (homoioi – "równi", czyli spartiaci), którzy ukończyli 30 lat. Zebrani nie mieli prawa dyskusji – w przeciwieństwie do Aten nie funkcjonowała zasada isegorii, a spartanie jedynie przyjmowali lub odrzucali wnioski Geruzji i Eforów, bez możliwości wprowadzenia poprawek. Głosowano przez okrzyki, a w razie wątpliwości przez rozstąpienie się.
    700 p.n.e. 699 p.n.e. 698 p.n.e. 697 p.n.e. 696 p.n.e. 695 p.n.e. 694 p.n.e. 693 p.n.e. 692 p.n.e. 691 p.n.e. 690 p.n.e. 689 p.n.e. 688 p.n.e. 687 p.n.e. 686 p.n.e. 685 p.n.e. 684 p.n.e. 683 p.n.e. 682 p.n.e. 681 p.n.e. 680 p.n.e. 679 p.n.e. 678 p.n.e. 677 p.n.e. 676 p.n.e. 675 p.n.e. 674 p.n.e. 673 p.n.e. 672 p.n.e. 671 p.n.e. 670 p.n.e. 669 p.n.e. 668 p.n.e. 667 p.n.e. 666 p.n.e. 665 p.n.e. 664 p.n.e. 663 p.n.e. 662 p.n.e. 661 p.n.e. 660 p.n.e. 659 p.n.e. 658 p.n.e. 657 p.n.e. 656 p.n.e. 655 p.n.e. 654 p.n.e. 653 p.n.e. 652 p.n.e. 651 p.n.e. 650 p.n.e. 649 p.n.e. 648 p.n.e. 647 p.n.e. 646 p.n.e. 645 p.n.e. 644 p.n.e. 643 p.n.e. 642 p.n.e. 641 p.n.e. 640 p.n.e. 639 p.n.e. 638 p.n.e. 637 p.n.e. 636 p.n.e. 635 p.n.e. 634 p.n.e. 633 p.n.e. 632 p.n.e. 631 p.n.e. 630 p.n.e. 629 p.n.e. 628 p.n.e. 627 p.n.e. 626 p.n.e. 625 p.n.e. 624 p.n.e. 623 p.n.e. 622 p.n.e. 621 p.n.e. 620 p.n.e. 619 p.n.e. 618 p.n.e. 617 p.n.e. 616 p.n.e. 615 p.n.e. 614 p.n.e. 613 p.n.e. 612 p.n.e. 611 p.n.e. 610 p.n.e. 609 p.n.e. 608 p.n.e. 607 p.n.e. 606 p.n.e. 605 p.n.e. 604 p.n.e. 603 p.n.e. 602 p.n.e. 601 p.n.e.

    Reklama

    Czas generowania strony: 0.012 sek.