Wadowice

Wadowice (średniowieczna nazwa niem. Frauenstadt) – miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim, siedziba władz powiatu wadowickiego i gminy miejsko-wiejskiej Wadowice. Położone jest w zachodniej części na Pogórzu Śląskim, południowej w Beskidzie Małym, nad rzeką Skawą. Przez miasto przebiegają: droga krajowa nr 28, droga krajowa nr 52 i linia kolejowa nr 117.

Krosno (niem. Krossen) – miasto na prawach powiatu w województwie podkarpackim, siedziba władz powiatu krośnieńskiego.Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) – organ bezpieczeństwa wewnętrznego o statusie ministerialnym, zorganizowany w czasie budowy dyktatury komunistycznej w powojennej Polsce na polecenie i pod dyktando władz radzieckich. Obok tzw. Informacji Wojskowej, odpowiedzialne za masowe krwawe represje na obywatelach w okresie stalinizmu. W terenie Ministerstwo reprezentowały podległe mu Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego, dlatego potocznie te instytucje były określane skrótem UB.

Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. Wadowice miały 18 692 mieszkańców.

Miasto, po raz pierwszy wzmiankowane w 1325 r., początkowo było niewielkim ośrodkiem, lecz od końca XVIII w., wraz z budową traktu środkowogalicyjskiego łączącego Lwów z Wiedniem, a także przeniesieniem przez władze austriackie siedziby cyrkułu wadowickiego, zaczęło się szybciej rozwijać. Obecnie – jako miasto rodzinne papieża Jana Pawła II – stanowi ważny ośrodek pielgrzymkowy.

Władysław I (urodzony ok. 1275-1280 - zmarł pomiędzy 1321 a 1324), od 1290 koregent w księstwie cieszyńsko-oświęcimskim, od 1314/5 w wyniku podziału książę oświęcimski.Kalwaria Zebrzydowska – miasto w południowej Polsce, w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kalwaria Zebrzydowska, założone w pierwszej poł. XVII w. przez wojewodę krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego.

Geografia[ | edytuj kod]

Położenie[ | edytuj kod]

Miasto położone jest we wschodniej części Pogórza Wielickiego, na przedpolu Beskidu Małego, nad rzeką Skawą.

Marktl – gmina targowa w Niemczech, w kraju związkowym Bawaria, w rejencji Górna Bawaria, w regionie Südostoberbayern, w powiecie Altötting, siedziba wspólnoty administracyjnej Marktl. Położona jest nad rzeką Inn, liczy 2,7 tys. mieszkańców (31 grudnia 2011) na powierzchni 27,84km². Obecnie burmistrzem jest Hubert Gschwendtner.Maspex (właściwie Grupa Maspex Wadowice) – międzynarodowy koncern spożywczy z siedzibą w Wadowicach; jeden z największych producentów żywności w Europie Środkowo-Wschodniej.

Wadowice leżą w Małopolsce, w dawnej ziemi krakowskiej. W okresie istnienia księstwa oświęcimskiego i księstwa zatorskiego Wadowice należały do Górnego Śląska, po czym w 1564 zostały włączone do województwa krakowskiego, stanowiącego część Małopolski.

Miasto położone jest w zachodniej części województwa małopolskiego, w powiecie wadowickim, w gminie miejsko-wiejskiej Wadowice.

Woźniki – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, w gminie Tomice. Według danych ze stycznia 2004 wieś liczy 1213 mieszkańców.Unia Europejska, UE – gospodarczo-polityczny związek 27 demokratycznych państw europejskich. Unia powstała 1 listopada 1993 roku – na mocy podpisanego 7 lutego 1992 traktatu z Maastricht – jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej. Korzenie współczesnej integracji europejskiej sięgają okresu powojennego i ograniczały się do 6 państw zachodnioeuropejskich. Państwa te tworzyły wiele form i mechanizmów współpracy, powoływały organizacje, instytucje i organy, których celem było wzmocnienie jedności między nimi. W 1993 nadrzędną wobec wszystkich poprzednich organizacji została Unia Europejska, sama otrzymując nieznaną wcześniej hybrydową formułę sui generis.

Wadowice zajmują 10,54 km² (1 stycznia 2011).

Ukształtowanie powierzchni i geologia[ | edytuj kod]

Obszar miasta charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem wysokości względnej: w zachodniej części wzniesienia dochodzą do 318 m n.p.m., obniżając się w kierunku wschodnim – najniżej położony punkt miasta znajduje się w północnej części doliny Skawy i leży około 263 m n.p.m. Centrum miasta znajduje się na stożku napływowym Choczenki, pochodzącym z okresu zlodowacenia. Osady żwirowe przykryte są materiałem drobnoziarnistym – piaskami i mułkami. Koryta rzek i potoków przepływających przez miasto są żwirodenne.

Prawo chełmińskie niem. Kulmer Recht, łac. Jus Culmense vetus – odmiana prawa magdeburskiego powstała około 1233 w Chełmnie i Toruniu, używana głównie na Pomorzu, Prusach, Mazowszu, Warmii i Podlasiu. Na skutek zarządzenia Kazimierza Jagiellończyka od 1476 obowiązywało wszystkich mieszkańców Prus Królewskich (także szlachtę). Najstarsze dokumenty to Kulmer Handfeste Hermanna von Salza z 1232 i Alte Kulm z XIV wieku. Nigdy nie uzgodniono oficjalnej kodyfikacji. W praktyce stosowano głównie wydane drukiem projekty kodyfikacji z lat 1566, 1580 oraz 1594.Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona – stacja kolejowa w Kalwarii Zebrzydowskiej, w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim.

Klimat[ | edytuj kod]

Miasto leży w Karpackim regionie klimatycznym. Średnia roczna temperatura powietrza w wieloleciu 1971–2000 wynosiła 8 °C. Najcieplejszym miesiącem był lipiec, w którym temperatura w omawianym okresie wynosiła 17 °C, natomiast w najzimniejszym miesiącu – styczniu – temperatura średnio nie przekraczała −1 °C. Suma rocznych opadów w wieloleciu 1971–2000 wynosiła ok. 750 mm.

Władysław (Włodko) (ur. około 1455, zmarł 1493) – książę zatorski w latach 1468-1474 razem z braćmi, od 1474 na połowie Zatora z bratem Janem V, w wyniku podziału 1482 książę na Wadowicach.Pogórze Wielickie (513.33) – mezoregion fizycznogeograficzny, obejmujący fragment przedpola Beskidów, położony pomiędzy dolinami Wieprzówki i Raby.

Hydrografia[ | edytuj kod]

Obszar Wadowic jest położony w zlewni Skawy. Na terenie miasta uchodzi do niej Choczenka (zachodnia część miasta), Dąbrówka (południowa część) oraz Kleczanka (wschodnia część miasta). Cześć północną miasta odwadnia ciek zasilający stawy hodowlane, mający początek na jazie na Choczence przy ul. Batorego. Sieć rzeczna Wadowic zmieniała się wraz z rozwojem młynarstwa wodnego i jeszcze na początku XX w. funkcjonowało w mieście kilka młynówek łączących naturalne cieki. Wraz z upadkiem młynarstwa koryta te były zasypywane lub włączane w obręb sieci kanalizacyjnej i melioracyjnej. W północnej części Wadowic znajduje się kompleks stawów hodowlanych.

Górny Śląsk (łac. Silesia Superior, śl. Gůrny Ślůnsk, czes. Horní Slezsko, śl-niem. Oberschläsing, niem. Oberschlesien) – kraina historyczna położona na terenie Polski i Czech w dorzeczu górnej Odry oraz początkowego biegu Wisły, południowo-wschodnia część Śląska.Witanowice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, w gminie Tomice, na Pogórzu Wielickim. Według danych ze stycznia 2004, wieś ma 1162 mieszkańców.

Ochrona środowiska[ | edytuj kod]

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia w 2016 roku Wadowice zostały sklasyfikowane jako dwudzieste najbardziej zanieczyszczone miasto Unii Europejskiej.

Północne części miasta, tj. część doliny Skawy oraz stawy, są chronione jako obszar Natura 2000 Dolina Dolnej Skawy. Dolinę Skawy wypełnia zwarty kompleks leśny, zarządzany przez Nadleśnictwo Andrychów.

Historia[ | edytuj kod]

Wadowice w granicach Korony Królestwa Polskiego jako Vadowice na mapie Wacława Grodzieckiego wydrukowanej w 1592

Wadowice na mapie Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego – mapa Abrahama Orteliusa z 1603

Panorama Wadowic w 1843

Bazylika Ofiarowania Najświętszej Maryi Panny

Urząd Miejski z fragmentem placu Jana Pawła II

Budynek Muzeum Miejskiego i Centrum Informacji Turystycznej

Najstarszą osadą w bezpośrednim sąsiedztwie Wadowic był Roków, a dalej w górę Skawy Mucharz, oba wzmiankowane w 1254. Kasztelania oświęcimska należała wówczas do księstwa opolskiego. Około 1315 powstało samodzielne księstwo oświęcimskie, a pierwszym księciem został Władysław I oświęcimski. To jemu przypisuje się założenie miejscowości, nie wykluczone że pierwotnie nazwa miejscowości brzmiała Władowice. Nazwa miasta została zapisana w spisie świętopietrza z XIV w. jako Wadowicze. Dokument biskupstwa krakowskiego pochodzi z 1326, ale dotyczy sytuacji z roku 1325. Są w nim wymienione wszystkie kościoły w diecezji krakowskiej i jest też wśród nich kościół w Wadowicach jako filia parafialna kościoła z Mucharza. Kolejna wzmianka o mieście pochodzi z 27 lutego 1327, kiedy to w akcie hołdu lennego złożonego królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu przez księcia oświęcimskiego Jana I Scholastyka wymienione są miasta i miasteczka, w tym miasteczko (oppidum) Wadowicz.

Województwo małopolskie – jedno z 16 województw Polski. W obecnym kształcie powstało 1 stycznia 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej. Województwo zajmuje powierzchnię 15 182 km² i jest jednym z mniejszych w Polsce (12 miejsce w kraju). Pod względem liczby mieszkańców (3 mln 298 tys. osób) województwo znajduje się na 4 miejscu w Polsce. Gęstość zaludnienia jest tu jedną z najwyższych w kraju (małopolskie – 217 osób/km², średnia krajowa – 122 osób/km²).Województwo krakowskie (łac. Palatinatus Cracoviensis) – jednostka terytorialna Korony Królestwa Polskiego, później Rzeczypospolitej Obojga Narodów istniejąca od XIV wieku do 1795 r., część prowincji małopolskiej. Obejmowała powierzchnię 17 650 km² posiadając 8 powiatów. Siedzibą wojewody był Kraków, a sejmiki ziemskie odbywały się w Nowym Korczynie.

Kolejna wzmianka o miejscowości pojawiła się dopiero w 1400 w postaci die stat genant Frawenstat. W międzyczasie musiał nastąpić napływ osadników niemieckich i miasto mogło stanowić nawet skraj bielskiej wyspy językowej. W tym czasie pojawiły się również nazwy Jungferstadt i Frauendorf, a nazwy te miały nawiązywać zdaniem Rudolfa Temple do Matki Boskiej.

Ponikiew – wieś w Polsce administracyjnie należąca do województwa małopolskiego, powiatu wadowickiego i gminy Wadowice.Cmentarz żydowski w Wadowicach – został założony w 1882 i zajmuje powierzchnię 0,5 ha, na której zachowało się 566 nagrobków wykonanych z marmuru i piaskowca z inskrypcjami w języku hebrajskim i jidysz. Około stu nagrobków jest uszkodzony lub przewróconych w sposób uniemożliwiający odczytanie inskrypcji. Zachował się też dom przedpogrzebowy z bramą wejściową na teren nekropolii. Cmentarz jest otoczony murowanym ogrodzeniem.

Podczas rządów księcia oświęcimskiego Kazimierza, w 1430 wielki pożar doszczętnie strawił Wadowice. Aby szybko odbudować miasto, książę Kazimierz przywilejem z 10 listopada 1430 nadał Wadowicom prawo chełmińskie. Nadanie Wadowicom tego prawa było ewenementem, gdyż stosowano je przede wszystkim w Prusach i na Pomorzu. Prawdopodobnie książę Kazimierz chciał pobudzić aktywność wadowiczan, nadając prawo bardziej elastyczne od prawa magdeburskiego i średzkiego (łac. ius novi fori). Przywilej książęcy zapewniał mieszkańcom Wadowic znaczne korzyści, np. zostali oni zwolnieni od powinności na rzecz księcia przez sześć lat. Wadowiczanie uzyskali również prawo wolnego targu wraz z prawem jednej mili, tj. swobodnym i wyłącznym prawem prowadzenia działalności krawieckiej, szewskiej i sukienniczej oraz karczmarskiej i piwowarskiej.

Natura 2000 – program utworzenia w krajach Unii Europejskiej wspólnego systemu (sieci) obszarów objętych ochroną przyrody. Podstawą dla tego programu są dwie unijne dyrektywy: Dyrektywa Ptasia i Dyrektywa Siedliskowa (Habitatowa). Celem programu jest zachowanie określonych typów siedlisk przyrodniczych oraz gatunków, które uważa się za cenne i zagrożone w skali całej Europy. Wspólne działanie na rzecz zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy w oparciu o jednolite prawo ma na celu optymalizację kosztów i spotęgowanie korzystnych dla środowiska efektów. Jednolite prawo powinno ułatwić współdziałanie wielu instytucji zajmujących się ochroną przyrody stale i tych dla których jest to działanie oboczne. Zadanie i cel rangi europejskiej powinno łatwiej uzyskać powszechną akceptację społeczną, tym bardziej że poszczególne kraje członkowskie są zobowiązane do zachowania na obszarach wchodzących w skład sieci Natura 2000 walorów chronionych w stanie nie pogorszonym, co wcale nie musi wykluczać ich gospodarczego wykorzystania.Włochy (Republika Włoska, wł. Italia, Repubblica Italiana) – państwo położone w Europie Południowej, na Półwyspie Apenińskim, będące członkiem wielu organizacji, m.in.: UE, NATO, należące do ośmiu najbardziej uprzemysłowionych i bogatych państw świata – G8.

W 1445 powstało księstwo zatorskie, w którego granicach znalazły się Wadowice. W latach 1482–1493 miasto pozostawało pod rządami Władysława z rodu Piastów. W 1564 wchodziło w skład starostwa zatorskiego.

W 1772, w wyniku pierwszego rozbioru Polski, Wadowice wcielono do Imperium Habsburgów. Wtedy też, za sprawą wybudowanego w latach 1780-1785 Pierwszego Galicyjskiego Traktu Handlowo-Pocztowego, który łączył Lwów z Wiedniem, tempa nabrał rozwój miasta. W 1819 Wadowice stały się siedzibą władz rozległego cyrkułu wadowickiego, obejmującego 3380 km², 10 miast, 2 osady targowe i 340 wsi z 350 tys. mieszkańców. Pierwszym naczelnikiem obwodu wadowickiego był Ludwik de Sertes, a miasto miało wówczas 2500 mieszkańców. 1 czerwca 1888 uruchomiono linię kolejową Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona – Bielsko-Biała Główna, która przebiegała przez Wadowice.

Sala królestwa – miejsce zebrań i lokalny ośrodek życia religijnego członków Chrześcijańskiego Zboru Świadków Jehowy, obiekt służący biblijnej działalności edukacyjnej prowadzonej przez ten związek wyznaniowy oraz wielbieniu Boga (Jehowy). Chociaż pierwsze takie miejsca zaczęły powstawać pod koniec XIX wieku, nazwę tę nadał im w roku 1935 Joseph Franklin Rutherford, drugi prezes Towarzystwa Strażnica. Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki (ang. United States, US, United States of America, USA) – federacyjne państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu i Oceanem Atlantyckim od wschodu.

W listopadzie 1918 miasto powróciło do odrodzonej Polski. W okresie międzywojennym rozwijała się oświata i kultura. W tym okresie, w domu przy ul. Kościelnej 7 urodził się Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II.

Podczas II wojny światowej miasto było pod okupacją niemiecką. Administracyjnie Wadowice zostały włączone do III Rzeszy. W okresie tym obowiązywała nazwa Wadowitz. Planowane wprowadzenie starej (pochodzącej z okresu lokacji miasta) nazwy Frauenstadt nie doszło do skutku. Wadowice zostały wyzwolone 21 stycznia 1945 roku przez oddziały 38 Armii 4 Frontu Ukraińskiego (na cmentarzu znajdują się mogiły ok. 1500 żołnierzy radzieckich).

Kazimierz I Oświęcimski (ur. ok. 1396, zm. 1433 lub 1434) – książę cieszyński i oświęcimski od 1410 (tylko formalnie), w wyniku podziału w 1414 w Oświęcimiu, Toszku, w latach 1416-1427 w Strzelinie.Medyka – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przemyskim, w gminie Medyka. Miejscowość jest siedzibą gminy oraz rzymskokatolickiej parafii św. Apostołów Piotra i Pawła.

6 kwietnia 1945 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło Centralne Obozy Pracy. Obóz pracy nr 181 powstał w Wadowicach.

W 1975, w wyniku reformy administracyjnej, Wadowice przestały pełnić funkcję stolicy powiatu. W latach 1975–1998 miasto leżało w województwie bielskim. 16 października 1978 wadowiczanin kardynał Karol Wojtyła wybrany został papieżem. Jan Paweł II odbył trzy pielgrzymki do miasta: w 1979, 1991 i 1999.

Monarchia Habsburgów – nazwa określająca związek państw będących w unii personalnej, którego władca z rodziny Habsburgów był jednocześnie arcyksięciem Austrii, królem Czech, królem Węgier oraz władcą podległych im księstw. Związek istniał w latach 1526–1804. Część państw Monarchii Habsburgów należało do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jako król Czech, władca monarchii był elektorem przy elekcji króla Niemiec (który następnie był intronizowany na Cesarza). Zazwyczaj władca Monarchii był wybierany na Cesarza Narodu Niemieckiego. Monarchia Habsburgów została przekształcona w Cesarstwo Austrii 11 sierpnia 1804, a dwa lata później dwucesarz Franciszek II Habsburg rozwiązał Święte Cesarstwo Rzymskie.Collegium Marianum w Kleczy Dolnej pod Wadowicami, zwane popularnie z racji na swoje położenie Kopcem, to dom macierzysty pallotynów w Polsce.

Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5] [6]

w oparciu o Wikipedię (licencja GFDL, CC-BY-SA 3.0, autorzy, historia, edycja)

Warto wiedzieć że... beta

Skawa (w górnym biegu Wsiowy Potok) – rzeka, prawy dopływ Wisły. Płynie na obszarze Beskidów Zachodnich: przez Beskid Żywiecki, dalej przez Beskid Makowski, między pogórzami Śląskim i Wielickim oraz Doliną Wisły. Jej bieg w całości znajduje się na terytorium województwa małopolskiego.

Matka Boża (skr. MB), Theotokos (gr. Θεοτόκος), pot. Matka Boska, Boża Rodzicielka, Bogurodzica a. Bogarodzica – jeden z dwóch (obok „Najświętsza Maryja Panna”) oficjalnych tytułów Marii z Nazaretu, matki Jezusa, używany m.in. w Kościele katolickim i Kościołach prawosławnych (cs. Boharodzica). W wersji współczesnej tytuł ten brzmiałby Matka Boga.

Linia kolejowa nr 117 Kalwaria Zebrzydowska Lanckorona – Bielsko-Biała Główna – linia kolejowa położona w granicach dwóch województw: śląskiego i małopolskiego

Księstwo zatorskie – księstwo ze stolicą w Zatorze, herbem księstwa był orzeł biały na błękitnym polu z literą Z na piersiach.

III Rzesza Niemiecka (niem. Das Dritte Reich) – nieoficjalna nazwa państwa niemieckiego pod rządami NSDAP w latach 1933–1945. Oficjalnie państwo nosiło nazwę Rzesza Niemiecka (Deutsches Reich), od 1938 (po Anschlussie Austrii) używano także nazwy Rzesza Wielkoniemiecka (Großdeutsches Reich).

Krzyż Katyński w Wadowicach odsłonięto na Placu "Solidarności" w Wadowicach 22 kwietnia 2010 roku dla upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej dokonanej na osobach związanych z ziemią wadowicką w związku z obchodami obchodami 70. rocznicy zbrodni. Na pomniku umieszczono listę tych osób w porządku alfabetycznym (250 nazwisk), która została stworzona w oparciu o tzw. Listę Wadowicką. Lista ta będzie uzupełniana o dalsze nazwiska (szacuje się, że będzie to dodatkowo ok. 30 osób) w miarę kompletowania Listy Wadowickiej.

Prawo magdeburskie (prawo niemieckie; łac. Ius municipale magdeburgense, niem. Magdeburger Recht) – średniowieczne prawo miejskie wzorowane na prawie miasta Magdeburga. W 1035 Magdeburg otrzymał patent nadający miastu prawo do handlu i zjazdów. Prawo to spisane zostało w 1188 stając się wzorcem dla podobnych regulacji wielu miast środkowoeuropejskich.