Cesarz pod Wagram

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii i Cesarstwo Austriackie wykorzystały powstanie hiszpańskie do utworzenia kolejnej koalicji.

W 1809 roku Austriacy zaatakowali z trzech stron: we Włoszech, w Niemczech i w Polsce. Napoleon jednak zajął Wiedeń, a pod Wagram zadał decydującą klęskę wojskom austriackim, zmuszając Franciszka I do podpisania pokoju w Schönbrunn. Francja uzyskała kolejne terytoria nad Adriatykiem. Rosja zaś, jako sojusznik Francji, otrzymała przejściowo okręg tarnopolski.

Przyczyny[ | edytuj kod]

17 października 1807 roku 24 000 żołnierzy generała Junota przekroczyło Pireneje, by, w porozumieniu z dworem hiszpańskim, wkroczyć do Portugalii celem zaprowadzenia napoleońskiej blokady kontynentalnej. Był to pierwszy krok na drodze do 6-letniego konfliktu znanego jako Wojny napoleońskie w Hiszpanii i Portugalii, zmagań, które mocno nadwyrężyły siły Cesarstwa Francuskiego. W ciągu zimy 1807/1808 wywiad francuski coraz jawniej wywierał wpływ na wewnętrzne sprawy Hiszpanii, dążąc do wywołania waśni w rodzinie królewskiej. 16 lutego tajne działania doprowadziły do interwencji Napoleona, który zapowiedział swój osobisty udział w negocjacjach między poszczególnymi frakcjami w hiszpańskiej rodzinie panującej. Marszałek Murat wkroczył na czele 120 000 wojsk do Hiszpanii i zajął 24 marca Madryt. W kilka tygodni później wybuchło w stolicy powstanie Dos de Mayo, które błyskawicznie przekształciło się w ogólnonarodową rewolucję antyfrancuską. Lipcowa klęska niezwyciężonych dotąd wojsk francuskich w bitwie pod Bailén dodała otuchy przeciwnikom Napoleona, a samego cesarza zmusiła do osobistej interwencji. Nowa armia, pod osobistym dowództwem Napoleona przekroczyła na jesieni Ebro, zadając klęskę za klęską źle dowodzonym i źle wyekwipowanym wojskom hiszpańskim. Napoleon wkroczył do Madrytu 4 grudnia na czele 80 000 wojska, po czym rzucił swe korpusy przeciwko brytyjskiemu korpusowi generała Moore’a. Brytyjczycy zostali błyskawicznie zepchnięci na wybrzeże i - po krótkiej choć krwawej bitwie pod La Coruñą – w styczniu 1809 zmuszeni do wycofania się całkowicie z Półwyspu Iberyjskiego.

Austria osamotniona[ | edytuj kod]

Upokorzona niedawnymi klęskami Austria szukała okazji do odwetu, a rozwój wypadków w Hiszpanii wyraźnie ją do tego zachęcał. Wiedeń nie mógł liczyć tym razem na pomoc Petersburga, bowiem car nie tak dawno zawarł z Napoleonem traktat pokojowy w Tylży, a ponadto Imperium zaangażowane było w wojny z Anglią (1807-1812), Szwecją i Imperium Osmańskim (1806–1812). Władca Prus Fryderyk Wilhelm III najpierw obiecał wesprzeć Austrię, ale wycofał się nim wojna się rozpoczęła. Wielka Brytania była w konflikcie z Cesarstwem Francuskim od sześciu lat bez przerwy, ale nie miała wystarczającej ilości wojsk, by móc zaangażować się na kontynencie. Sprawozdanie austriackiego ministerstwa finansów sugerowało, że w połowie roku 1809 w kasie państwowej zabraknie pieniędzy jeśli armia, sformowana na potrzeby trzeciej koalicji, nie zostanie rozwiązana. Jednakże arcyksiążę Karol Ludwik, mimo ostrzeżeń, że Austria nie jest przygotowana na kolejne starcie z Napoleonem, zdecydował, że armia zostanie pod bronią. 8 lutego jego zwolennicy odnieśli zwycięstwo: rząd cesarski, korzystając z finansowej obietnicy pomocy z Londynu, podjął tajną uchwałę o wojnie z Francją.

Reformy austriackie[ | edytuj kod]

Po Austerlitz stało się jasne, że armia musi zostać zreformowana. Napoleon po Austerlitz oferował Karolowi tron Austrii, co obudziło czujność brata arcyksięcia, cesarza Franciszka II. I choć Karol uzyskał zgodę na przebudowę armii, cesarska Rada Dworu (Hofkriegsrat), wojskowe ciało doradcze, bacznie śledziła poczynania Karola jako głównodowodzącego.

W roku 1806 arcyksiążę wprowadził nowe regulaminy taktyczne. Główną innowacją była zasada „zmasowania”, polegająca na ścieśnianiu szeregów piechoty wobec ataku kawalerii. Tymczasem austriaccy dowódcy sięgali po to nowe rozwiązanie taktyczne tylko wtedy, gdy byli bezpośrednio nadzorowani przez arcyksięcia, bowiem generalnie obawiali się wszelkich nowinek. Po klęskach pod Ulm i Austerlitz wrócili do starego systemu sześciokompanijnych batalionów (zamiast wprowadzonego przez Macka w 1805 systemu czwórkompanijnego). W austriackiej piechocie brakowało kompanii woltyżerów, a oddziały kawalerii były rozpraszane między pułkami piechoty, w miejsce stosowanego przez Francuzów klina uderzeniowego.

Arcyksiążę skopiował wprawdzie napoleońską zasadę niezależności korpusów, ale generalicja obawiała się podejmować samodzielne decyzje, czekając na rozkazy na piśmie i szczegółowe plany dowództwa.

Po ostatniej wojnie Austria boleśnie odczuła stratę wielu oficerów, weteranów i żołnierzy z elitarnych jednostek. Szykując się do nowego starcia zdecydowano się więc zastosować metodę masowego poboru, tak często wykorzystywaną w przeszłości przez francuskiego przeciwnika. Jednak Napoleon dawno odstąpił od tej zasady stawiając na armię profesjonalną, na bieżąco tylko uzupełnianą nowymi zaciągami. Obecnie austriaccy rekruci, bez doświadczenia i właściwego wyszkolenia, mieli zetknąć się ze znakomicie wyszkoloną, zaprawioną w boju i dobrze wyekwipowaną francuską Grande Armée.

Przygotowania[ | edytuj kod]

Karol i Rada Dworu nie byli zgodni co do strategii, jaką należy przyjąć w nadchodzącej wojnie. Karol proponował główne uderzenie z terytorium Czech, celem odizolowania sił francuskich w północnych Niemczech. Większość austriackiej armii była już tam skoncentrowana, byłoby to więc niejako oczywiste działanie. Rada Dworu sprzeciwiła się argumentując, że w tej sytuacji rzeka Dunaj rozdzieli siły Karola i jego brata, arcyksięcia Jana. Jej członkowie sugerowali, by główne uderzenie nastąpiło na południe od linii Dunaju, co zapewni lepszą łączność armii z Wiedniem. Ostatecznie plan został uzgodniony po ich myśli, ale stracono wiele bezcennego czasu. Zgodnie z tym planem utworzono dwa „czeskie” korpusy: I pod dowództwem hr. Bellegarde'a (38 000 wojska) i II (20 000) pod wodzą gen. Kollowrata, z zadaniem uderzenia od strony Masywu Czeskiego przez Powiat Cham na Ratyzbonę. Austriackie centrum i rezerwa, razem 66 000 ludzi w korpusach „Hohenzollern” (III), „Rosenburg” (IV) i „Lichtenstein” (I Rezerwowy), miało posuwać się w tym samym kierunku przez Scharding, a skrzydło lewe, składające się z V Korpusu arcyksięcia Ludwika, VI Korpusu gen. Hillera i II Korpusu Rezerwowego gen. Kienmayera (w sumie 61 000 ludzi), skierować się na Landshut celem osłony flanki atakującej armii.

Napoleon nie był do końca pewien Austriackich zamiarów. Przekazał więc jedynie z Paryża dowodzącemu w południowych Niemczech marsz. Berthierowi ostrzeżenia i zalecenia koncentracji. Według jego pierwszej koncepcji głównym teatrem operacji, tak jak w roku 1805, powinna być dolina Dunaju, zaś ewentualne próby wtargnięcia przeciwnika do północnych Włoch miałyby powstrzymać siły dowodzone przez Beauharnaisa i Marmonta. Opierając się na niedokładnych danych wywiadowczych miał wrażenie, że główne uderzenie austriackie zostanie skierowane na północ od Dunaju. 30 marca napisał do Berthiera, że ma zamiar zmasować około 140 000 wojska w okolicach Ratyzbony, ale na lewym brzegu Dunaju, dość daleko od miejsca, gdzie Austriacy postanowili uderzyć. Ta pomyłka miała spowodować, że w chwili rozpoczęcia działań armia francuska znalazła się w prawdziwym niebezpieczeństwie.