Brama na Umschlagplatz

Żydzi oczekujący na transport na Umschlagplatzu. Współcześnie w tym miejscu znajduje się jezdnia ulicy Stawki z torami tramwajowymi. Po obu stronach zachowane budynki szkolne mieszczące obecnie Zespół Szkół Licealnych i Ekonomicznych nr 1 (po lewej) oraz Wydział Psychologii UW (po prawej)

Żydzi czekający na transport do Treblinki na dziedzińcu szkoły (1942)

Mieszkańcy getta ładowani do wagonów na rampie Umschlagplatzu

Kobiety wsiadające do wagonu (sierpień 1942)

Rozkład nr 548 Generalnej Dyrekcji Kolei Wschodniej w Krakowie z 3 sierpnia 1942 wprowadzający kursowanie od 6 sierpnia dodatkowego pociągu z dworca Warszawa Gdańska do stacji Treblinka

Powstanie w getcie warszawskim. Żydzi w drodze na Umschlagplatz na ulicy Zamenhofa

Generał Jürgen Stroop i żołnierze jednostek pomocniczych (tzw. askarysi) na Umschlagplatzu

Teren dawnego Umschlagplatzu w 1960

Współczesny wygląd południowej części dawnego placu przeładunkowego, po lewej widoczne Pomnik Umschlagplatz i budynki szkolne, na wprost – gmach Wydziału Psychologii UW

Pomnik granic getta na ul. Dzikiej upamiętniający bramę prowadzącą na Umschlagplatz

Odrestaurowany fragment muru dawnego Umschlagplatzu na tyłach Zespołu Szkół Licealnych i Ekonomicznych 1 przy ul. Stawki 10

Fragment ekspozycji poświęconej Umschlagplatzowi z mapą placu przeładunkowego w Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie

Umschlagplatz (niem. plac przeładunkowy) – nieistniejąca rampa kolejowa przy ulicy Stawki 4/6 w Warszawie, która wraz ze znajdującymi się w jej sąsiedztwie budynkami była wykorzystywana w latach 1942–1943 jako miejsce koncentracji Żydów z warszawskiego getta przed wywiezieniem ich do obozu zagłady w Treblince oraz obozów w dystrykcie lubelskim.

Historia do 1942[]

Po otwarciu linii kolei obwodowej (1876) do znajdujących się przy ul. Stawki magazynów wojskowych doprowadzono bocznicę kolejową. W 1921 przy ul. Stawki 4/6 utworzono Dom Składowy Miejskich Zakładów Zaopatrywania Warszawy, który dysponował dużymi budynkami magazynowymi wniesionymi wzdłuż ramp kolejowych. W 1935 na tej samej posesji zbudowano nowoczesny gmach dla trzech szkół powszechnych (nr 112, 120 i 122).

W grudniu 1940 część tego terenu, któremu Niemcy nadali nazwę „plac przeładunkowy” – Umschlagplatz (przez wielu mieszkańców dzielnicy zamkniętej był on zwyczajowo nazywany Umschlagiem) – przejęła specjalna instytucja niemiecka Transferstelle (Urząd Transferu). Transferstelle, której siedziba znajdowała się przy ul. Królewskiej 23, kontrolowała całą oficjalną wymianę handlową pomiędzy dzielnicą zamkniętą a stroną „aryjską”. Zamawiane do getta towary były dostarczane na rampę kolejową na Umschlagplatzu, gdzie Niemcy wyznaczyli granicę celną getta. Tutaj dokonywano ich odprawy, po zakończeniu której były one odbierane przez importerów po drugiej stronie rampy. Na podobnych zasadach odbywał się oficjalny wywóz towarów z getta.

W kwietniu 1942 do warszawskiego getta przez Umschlagplatz trafiło ok. 4 tys. Żydów niemieckich (m.in. z Berlina, Frankfurtu, Gelsenkirchen i Hanoweru).

Na przełomie stycznia i lutego 1942 południowa część kompleksu przylegająca bezpośrednio do terenu getta – budynki przy ul. Stawki nr 6, 8 i 10 oraz cała nieparzysta część tej ulicy pomiędzy Dziką i Pokorną – została włączona do dzielnicy zamkniętej.