Ulica Krochmalna w Warszawie
Grossaktion in Warschau – niemiecka nazistowska operacja likwidacji getta warszawskiego połączona z masową eksterminacją zamieszkujących getto Żydów. Akcję rozpoczęto 22 lipca 1942 roku. Była to kluczowa część Operacji Reinhard przeprowadzanej przez SS- und Polizeiführer Otto Globocnika. Żydzi byli gromadzeni na Umschlagplatz na terenie getta, skąd w większości przypadków byli kierowani do obozu zagłady w Treblince. Największa liczba przewiezionych Żydów przypadła na okres pomiędzy żydowskimi świętami: Tisza be-Aw (23 lipca) i Jom Kippur (21 września).Nagroda Nobla w dziedzinie literatury – nagroda uważana za najbardziej prestiżową międzynarodową nagrodę literacką na świecie. Ustanowiona razem z czterema innymi nagrodami przez Alfreda Nobla w testamencie z 1895, jest przyznawana od 1901.
Powstanie warszawskie (1 sierpnia – 3 października 1944) – wystąpienie zbrojne przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim, zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji „Burza”, połączone z ujawnieniem się i oficjalną działalnością najwyższych struktur Polskiego Państwa Podziemnego.
Ulica Krochmalna – ulica w warszawskiej dzielnicy Wola biegnąca od alei Jana Pawła II do ulicy Żelaznej. Krótki odcinek ulicy znajduje się także po zachodniej stronie Żelaznej.
Pierwotnie biegła od placu Żelaznej Bramy do ulicy Karolkowej. Po II wojnie światowej została skrócona z obu stron, a jej dawnemu zachodniemu odcinkowi nadano nazwy: Kotlarska i Jaktorowska.
Opis[ | edytuj kod]
Dawna droga narolna nazywana Lawendową lub Lawendowską, prawdopodobnie od licznych ogrodów. Zaczynała się przy ulicy Gnojnej (po 1918 przemianowanej na Rynkową) przy placu Żelaznej Bramy i biegła na zachód do okolic obecnej ulicy Towarowej.
Obecna nazwa została nadana w 1770 i związana była z działającą tutaj wytwórnią krochmalu. W tym samym roku ulicę przecięto Okopem Lubomirskiego. Pod koniec XVIII wieku przy ulicy znajdowało się ok. 40 domów i 4 browary. Pod koniec XIX wieku była zamieszkana głównie przez ludność żydowską. Na wschodnim odcinku ulicy działało osiem domów modlitwy oraz mykwa.
W 1846 Błażej Haberbusch i Jan Henryk Klawe zakupili działający przy ulicy stary browar Ludwika Suchockiego, co dało początek spółce Haberbusch i Schiele. Po rozbudowie w latach 1880–1890 stała się ona największym producentem piwa w Królestwie Polskim.
Przy ulicy, pod numerem 10, w 1908 zamieszkała rodzina Isaaca Bashevisa Singera, późniejszego laureata Nagrody Nobla w dziedzinie literatury. Wiosną 1914 Singerowie przeprowadzili się do sąsiedniej kamienicy nr 12. Do klimatów Krochmalnej Singer będzie wielokrotnie powracał w swoich utworach, m.in. w Szoszy.
Ulica była siedliskiem skrajnej nędzy, przestępczości i nierządu, w szczególności na swoim wschodnim odcinku.
W latach 1911–1912 pod nr 92 wzniesiono budynek Domu Sierot, założonego przez Janusza Korczaka i Stefanię Wilczyńską.
W latach 20. XX wieku pod numerem 48 działała czteroklasowa szkoła średnia męska (założona w 1905). W okresie międzywojennym Krochmalna była jedną z najbardziej zaniedbanych ulic śródmieścia Warszawy. W 1939 przy ulicy znajdowało się 92 budynków frontowych, w tym ponad 50 kamienic o wysokości od dwóch do sześciu kondygnacji.
W listopadzie 1940 wschodni odcinek Krochmalnej do ulicy Wroniej znalazł się w granicach warszawskiego getta. Ulica została z niego wyłączona wraz z całym tzw. małym gettem w sierpniu 1942, w trakcie wielkiej akcji likwidacyjnej (wywózki Żydów do obozu zagłady w Treblince).
Podczas powstania warszawskiego u wylotu ulicy przy ul. Żelaznej wzniesiono barykadę. W 1944 zabudowa została zniszczona przez Niemców z wyjątkiem kilku domów przy ulicy Żelaznej oraz na odcinku pomiędzy ulicami Karolkową i Towarową.
W związku z przewidywaną w planie sześcioletnim likwidacją ulic i zabudowy pomiędzy ulicami Żelazną i Towarową, ulicę Krochmalną przegrodzono budynkiem szkolnym (obecnie siedziba Szkoły Podstawowej nr 221). Ta koncepcja została później zarzucona, a część ulicy pomiędzy Żelazną i Wronią została włączona do terenu zajmowanego przez rozbudowujący się browar.
Po 1969 ulicę zabudowano blokami Osiedla Za Żelazną Bramą. W 1970 fragment przedwojennej Krochmalnej pomiędzy ul. Karolkową a Towarową przemianowano na Jaktorowską, a odcinkowi pomiędzy Towarową i Wronią nadano nazwę ulicy Kotlarskiej.
W 2018 pod nr 1 (róg ul. Ciepłej) odsłonięto tablicę upamiętniającą Isaaca Bashevisa Singera.
Ulica w kulturze popularnej[ | edytuj kod]
Przypisy[ | edytuj kod]
- ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 388. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 97.
- Jacek Leociak: Spojrzenia na warszawskie getto. Krochmalna. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 24. ISBN 978-83-620020-26-3.
- Kwiryna Handke: Dzieje Warszawy nazwami pisane. Warszawa: Muzeum Historyczne m.st. Warszawy, 2011, s. 158. ISBN 978-83-62189-08-3.
- ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 98.
- Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 59. ISBN 83-88372-20-3.
- Maria Klawe-Mazurowa, Z Meklemburgii do Warszawy, dzieje potomków Jana Henryka Klawe., 2017, s. 191-194, ISBN 978-83-945874-0-6.
- Michał Krasucki: Warszawskie dziedzictwo postindustrialne. Warszawa: Fundacja Hereditas, 2011, s. 233. ISBN 978-83-931723-5-1.
- Jacek Leociak: Spojrzenia na warszawskie getto. Krochmalna. Warszawa: Dom Spotkań z Historią, 2011, s. 28–29. ISBN 978-83-620020-26-3.
- Isaac Bashevis Singer: Szosza. Warszawa: Wydawnictwo Saggitarius, 1991, s. 92–95. ISBN 83-00-03555-9.
- Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 65. ISBN 83-88372-20-3.
- Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 5. Idźkowskiego-Kawęczyńska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1999, s. 68. ISBN 83-909794-6-2.
- Zygmunt Zagórowski: Spis nauczycieli szkół wyższych, średnich, zawodowych, seminarjów nauczycielskich oraz wykaz zakładów naukowych i władz szkolnych. Lwów/Warszawa: Książnica Polska, 1924, s. 133.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 62. ISBN 83-88372-20-3.
- Mapa Getto warszawskie. Współczesny układ ulic i ostańce zabudowy według stanu na marzec 2001 na tle dawnego planu miasta, opracowanie kartograficzne Paweł E. Weszpiński, współczesna treść tematyczna (przebieg ulic i ostańce) Robert Marcinkowski [w:] Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie – przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, 2001. ISBN 83-87632-83-X.
- Barbara Engelking, Jacek Leociak: Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście. Warszawa: Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą Żydów, 2013, s. 113. ISBN 978-83-63444-27-3.
- Zabytki Woli i zabytki Pragi. „Stolica”, s. 5, maj 2019.
- ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 8. Plac Krasińskich–Kwiatowa. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 2002, s. 64. ISBN 83-88372-20-3.
- Tablica upamiętniająca noblistę Izaaka Bashevisa Singera. W: Urząd m.st. Warszawy [on-line]. um.warszawa.pl, 28 sierpnia 2018. [dostęp 2018-09-07].
- Leopold Tyrmand: Zły. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1990, s. 322, 222. ISBN 83-07-01982-6.
- Tomasz Urzykowski: Kamienica z powieści „Zły” Leopolda Tyrmanda została zabytkiem. W: Gazeta Stołeczna [on-line]. 2 kwietnia 2019. [dostęp 2019-06-02].
- Tadeusz Dołega-Mostowicz: Kariera Nikodema Dyzmy. Warszawa: Bellona, s. 239. ISBN 978-83-11-13083-8.