Tyranozaury
Przeczytaj także...
Daspletozaur (Daspletosaurus) – rodzaj dużego teropoda z rodziny tyranozaurów (Tyrannosauridae). Żył w Ameryce Północnej w późnej kredzie (ok. 80-72 mln lat temu). Obecnie tylko jeden gatunek daspletozaura jest uważany za ważny – D. torosus, choć nadal kilka jego potencjalnych gatunków z Alberty, Montany i Nowego Meksyku pozostaje nieopisanych. Wliczając nieopisane gatunki oraz te nieważne, daspletozaur obejmuje najwięcej gatunków ze wszystkich tyranozauroidów.Hadrozaury (Hadrosauridae) – rodzina ornitopodów z grupy hadrozauroidów (Hadrosauroidea), znana też jako „dinozaury kaczodziobe”.
Teratophoneus – rodzaj teropoda z rodziny tyranozaurów (Tyrannosauridae) żyjącego w późnej kredzie w Ameryce Północnej. Został opisany w 2011 roku przez Thomasa Carra i współpracowników w oparciu o niekompletny szkielet jednego osobnika, oznaczony kilkoma numerami katalogowymi (kości czaszki, kręgi szyjne, kość krucza i łopatka – BYU 8120/9396, kości promieniowa i łokciowa – BYU 8120/9397, lewa kość szczękowa – BYU 826/9420, lewa kość zębowa – BYU 9398, lewa kość udowa – BYU 13719). Skamieniałości te odkryto na terenie pomnika narodowego USA Grand Staircase-Escalante National Monument, w górnokampańskich osadach formacji Kaiparowits, datowanych radiometrycznie na około 74–76 mln lat. Teratophoneus jest pierwszym znanym diagnostycznym tyranozaurydem żyjącym w kampanie na południowym zachodzie Ameryki Północnej i pierwszym przedstawicielem tej grupy z formacji Kaiparowits.
Daspletozaur (Daspletosaurus) – rodzaj dużego teropoda z rodziny tyranozaurów (Tyrannosauridae). Żył w Ameryce Północnej w późnej kredzie (ok. 80-72 mln lat temu). Obecnie tylko jeden gatunek daspletozaura jest uważany za ważny – D. torosus, choć nadal kilka jego potencjalnych gatunków z Alberty, Montany i Nowego Meksyku pozostaje nieopisanych. Wliczając nieopisane gatunki oraz te nieważne, daspletozaur obejmuje najwięcej gatunków ze wszystkich tyranozauroidów.Hadrozaury (Hadrosauridae) – rodzina ornitopodów z grupy hadrozauroidów (Hadrosauroidea), znana też jako „dinozaury kaczodziobe”.
Teratophoneus – rodzaj teropoda z rodziny tyranozaurów (Tyrannosauridae) żyjącego w późnej kredzie w Ameryce Północnej. Został opisany w 2011 roku przez Thomasa Carra i współpracowników w oparciu o niekompletny szkielet jednego osobnika, oznaczony kilkoma numerami katalogowymi (kości czaszki, kręgi szyjne, kość krucza i łopatka – BYU 8120/9396, kości promieniowa i łokciowa – BYU 8120/9397, lewa kość szczękowa – BYU 826/9420, lewa kość zębowa – BYU 9398, lewa kość udowa – BYU 13719). Skamieniałości te odkryto na terenie pomnika narodowego USA Grand Staircase-Escalante National Monument, w górnokampańskich osadach formacji Kaiparowits, datowanych radiometrycznie na około 74–76 mln lat. Teratophoneus jest pierwszym znanym diagnostycznym tyranozaurydem żyjącym w kampanie na południowym zachodzie Ameryki Północnej i pierwszym przedstawicielem tej grupy z formacji Kaiparowits.
Tyranozaury (Tyrannosauridae) – rodzina dużych drapieżnych dinozaurów (teropodów) z grupy celurozaurów.
Żyły w Ameryce Północnej i Azji w późnej kredzie. Ich kończyny przednie były zredukowane (2 lub 3 zachowane palce), zaś czaszka osiągała znaczne rozmiary (do 1,5 m długości), a szczęki uzbrojone były w masywne piłkowane zęby o prawie okrągłym przekroju poprzecznym. W połączeniu z rozbudowaną tylną częścią czaszki mieszczącą silne mięśnie szczęk zapewniało to możliwość miażdżenia kości ofiar z siłą niespotykaną u większości współczesnych drapieżników. Duża głowa, potężne szczęki i nożowate zęby zdają się wskazywać, że nie potrzebowały do pomocy kończyn przednich, a ich głównymi ofiarami były zapewne niewyposażone w żaden oręż obronny hadrozaury.
Tyranozaur (Tyrannosaurus) – rodzaj teropoda z rodziny tyranozaurów. Jedynym gatunkiem z tego rodzaju, którego istnienie zostało potwierdzone i który jest zarazem jednym z najbardziej znanych dinozaurów na świecie, jest Tyrannosaurus rex.Ornitomimozaury (Ornithomimosauria) – grupa strusiopodobnych teropodów, do której należały m.in.: archeornitomim, gallimim, strutiomim i dromicejomim.
Według alternatywnej hipotezy, tyranozaury były raczej padlinożercami niż aktywnymi drapieżnikami, tym bardziej że miały stosunkowo małe kończyny przednie i nie były zdolne do rozwijania tak wysokich prędkości, jak np. ornitomimozaury.
Rodzina Tyrannosauridae składa się z dwóch podrodzin:
Przypisy[ | edytuj kod]
- Joel Achenbach. Dinozaury z krwi i kości. „National Geographic Polska”. 42, s. 5-7, 2003.
- Andrew T. McDonald, Douglas G. Wolfe i Alton C. Dooley jr., A new tyrannosaurid (Dinosauria: Theropoda) from the Upper Cretaceous Menefee Formation of New Mexico, „PeerJ”, 6, 2018, e5749, DOI: 10.7717/peerj.5749, PMID: 30324024, PMCID: PMC6183510 (ang.).
- Mark A. Loewen i inni, Tyrant dinosaur evolution tracks the rise and fall of Late Cretaceous oceans, „PLoS ONE”, 8 (11), 2013, e79420, DOI: 10.1371/journal.pone.0079420, PMID: 24223179, PMCID: PMC3819173 (ang.).c?
- Anthony R. Fiorillo i Ronald S. Tykoski, A diminutive new tyrannosaur from the top of the world, „PLoS ONE”, 9 (3), 2014, e91287, DOI: 10.1371/journal.pone.0091287, PMID: 24621577, PMCID: PMC3951350 (ang.).c?
- Junchang Lü i inni, A new clade of Asian late Cretaceous long-snouted tyrannosaurids, „Nature Communications”, 5, 2014, s. 3788, DOI: 10.1038/ncomms4788, PMID: 24807588 (ang.).
- Thomas D. Carr, Thomas E. Williamson, Brooks B. Britt i Ken Stadtman, Evidence for high taxonomic and morphologic tyrannosauroid diversity in the Late Cretaceous (late Campanian) of the American Southwest and a new short-skulled tyrannosaurid from the Kaiparowits formation of Utah, „Naturwissenschaften”, 98 (3), 2011, s. 241–246, DOI: 10.1007/s00114-011-0762-7, PMID: 21253683 (ang.).
- Jared T. Voris, François Therrien, Darla K. Zelenitsky i Caleb M. Brown, A new tyrannosaurine (Theropoda:Tyrannosauridae) from the Campanian Foremost Formation of Alberta, Canada, provides insight into the evolution and biogeography of tyrannosaurids, „Cretaceous Research”, 110, 2020, s. 104388, DOI: 10.1016/j.cretres.2020.104388 (ang.).
- David W.E. Hone i inni, A new, large tyrannosaurine theropod from the Upper Cretaceous of China, „Cretaceous Research”, 32 (4), 2011, s. 495–503, DOI: 10.1016/j.cretres.2011.03.005 (ang.).
Linki zewnętrzne[ | edytuj kod]
Celurozaury (Coelurosauria) – grupa teropodów definiowana filogenetycznie jako wszystkie te gatunki, które są bliższe ptakom niż karnozaurom. Należą do niej między innymi tyranozauroidy, dromeozaury, ornitomimozaury i ptaki. Dzisiaj występuje tylko jedna grupa celurozaurów – ptaki.PMID (ang. PubMed Identifier, PubMed Unique Identifier) – unikatowy identyfikator przypisany do każdego artykułu naukowego bazy PubMed.
Warto wiedzieć że... beta
Ameryka Północna – kontynent o powierzchni 24 242 000 km² (co stanowi 16,3% całkowitej powierzchni lądów na kuli ziemskiej), położony na półkulach: północnej i zachodniej. Do Ameryki Północnej należy Ameryka Środkowa.
Azja (gr. Ἀσία Asía, łac. Asia) – część świata, razem z Europą tworząca Eurazję, największy kontynent na Ziemi. Z powodów historycznych i kulturowych sama Azja bywa również nazywana kontynentem (zob. alternatywne listy kontynentów).
Dinozaury (Dinosauria – z stgr. δεινός deinos – straszny, potężny + σαῦρος sauros – jaszczur) – grupa archozaurów (gadów naczelnych), które zdominowały ziemskie ekosystemy na ponad 160 mln lat, pojawiając się w środkowym triasie. Pod koniec okresu kredy, około 65,5 mln lat temu, katastrofalne wymieranie skończyło ich dominację na lądzie na wszystkich kontynentach. Jedna grupa dinozaurów przeżyła do dnia dzisiejszego: większość taksonomów uważa, że współczesne ptaki są dinozaurami z grupy teropodów. Dinosauria obejmuje dwa rzędy: Saurischia (gadziomiedniczne) oraz Ornithischia (ptasiomiedniczne).
Kreda późna (ang. Late Cretaceous) – młodsza epoka kredy, trwająca około 34 milionów lat (od 99,6 ± 0,9 do 65,5 ± 0,3 mln lat temu). Dzieli się na sześć wieków: cenoman, turon, koniak, santon, kampan i mastrycht.
Tarbozaur (Tarbosaurus) - rodzaj wielkich wymarłych dinozaurów drapieżnych, żyjący na terenie dzisiejszej pustyni Gobi w Azji pod koniec późnej kredy (kampan, mastrycht). Obecnie uznawany jest tylko jeden gatunek - Tarbosaurus bataar. Do 2006 roku opisano skamieniałości około 100 osobników tego gatunku, z tym że tylko kilkanaście w miarę kompletnych.
PMCID (ang. PubMed Central Identifier) – unikatowy identyfikator przypisany do każdego cytowanego artykułu naukowego bazy PubMed Central.
PLOS ONE (do 2012 „PLoS ONE”) – recenzowane internetowe czasopismo naukowe wydawane przez Public Library of Science na zasadach otwartego dostępu. Publikowane w nim prace dotyczą niemal wszystkich dziedzin nauki. Wszystkie treści umieszczone w „PLOS ONE” publikowane są na wolnej licencji Creative Commons w wersji 2.5 z uznaniem autorstwa (CC-BY-2.5). Teksty indeksowane są m.in. w Google Scholar, Scopus, PubMed, PubMed Central i MEDLINE.