Traktat o naturze ludzkiej
Empiryzm (od stgr. ἐμπειρία empeiría – "doświadczenie") – doktryna filozoficzna głosząca, że źródłem ludzkiego poznania są wyłącznie lub przede wszystkim bodźce zmysłowe docierające do naszego umysłu ze świata zewnętrznego, zaś wszelkie idee, teorie itp. są w stosunku do nich wtórne.Kartezjusz (fr. René Descartes, łac. Renatus Cartesius, ur. 31 marca 1596 w La Haye-en-Touraine w Turenii, zm. 11 lutego 1650 w Sztokholmie) – francuski filozof, matematyk i fizyk, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII wieku, uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej.
Thomas Hobbes (ur. 5 kwietnia 1588 w Westport w Anglii, zm. 4 grudnia 1679 w Hardwick Hall) – angielski filozof, autor dzieła Lewiatan (1651), traktatu, w którym dowodzi, że jedynym sposobem uniknięcia zła, jakie spotyka ludzi żyjących w tzw. stanie natury, jest zawarcie umowy przekazującej nieograniczoną, absolutną władzę w ręce suwerena.
Traktat o naturze ludzkiej (oryg. ang. Treatise of Human Nature, being an Attempt to introduce the Experimental method of Reasoning into Moral Subjects) jest fundamentalnym dziełem filozoficznym Davida Hume'a, opublikowanym w latach 1739 (część I-II) i 1740 (część III).
Dzieło to pisał Hume podczas swojego pobytu we Francji i ukończył je mając zaledwie 30 lat. Z jego publikacją wiązał wiele nadziei: spodziewał się sławy, uznania w środowisku filozoficznym i posady uniwersyteckiej.
Książka spotkała się jednak z chłodnym przyjęciem, a Hume (by rozbudzić zainteresowanie) napisał nawet recenzję swojej książki podpisując ją fałszywym nazwiskiem, co jednak nie zmieniło sytuacji.
Sławę i niezależność finansowa przyniosła mu dopiero publikacja monumentalnej Historii Anglii oraz licznych esejów na tematy historyczne, ekonomiczne i kulturalne.
Istnieją dwie podstawowe tendencje w interpretacji znaczenia Traktatu, starsza, związana z jego interpretacją przez XIX wieczną filozofię akademicką, docenia rozmach tego dzieła i jego zdolność do zainspirowania wielu szkół filozoficznych. Uważa jednak, że Traktat jest pracą młodzieńczo niedojrzałą, emocjonalną, a nawet niespójną, o charakterze krytycznym i „niszczycielskim”, niezwiązaną zasadniczo z późniejszym, dojrzałym i pozytywnym piśmiennictwem Hume’a (Historią Anglii, eseistyką i dwoma Badaniami). Stanowisko to niekiedy bywa łagodzone uwagą, że prawdopodobnie Traktat został przed publikacją przez samego autora ocenzurowany i usunięto z niego te fragmenty, które miały stanowić podstawę wyrazistego, spójnego a także naturalistycznego modelu ludzkiej natury.
W drugiej, późniejszej tendencji dominuje twierdzenie, że Traktat jest dziełem spójnym, przedstawiającym systematycznie wyłożoną koncepcję natury ludzkiej, i jako taki jest fundamentem późniejszej twórczości Hume’a stanowiącym klucz dla jej zrozumienia.
Hume w Traktacie prezentuje swoje filozoficzne i psychologiczne poglądy w sposób systematyczny. Za wzorem Hobbesa stosuje skonstruowaną z inspiracji Galileusza i Kartezjusza „metodę geometryczną” polegająca na przechodzeniu przy pomocy wnioskowania logicznego od kwestii prostych do bardziej złożonych.
W tym wypadku jego refleksja przechodzi od szczegółowych problemów psychiki jednostki do spraw ogólnych: ludzkiej wiedzy i jej ograniczeń. Następnie omówione są problemy moralności i etyki by wreszcie przejść do najważniejszych zjawisk kulturowych: religii i państwa.
Hume wyjaśnia najpierw to, jak budowa ciała warunkuje ludzkie postrzeganie rzeczywistości, następnie wskazuje na zależność między postrzeganiem rzeczywistości przez człowieka a jego działaniami (na tym polega empiryzm Traktatu). Później Hume ukazuje społeczeństwo jako efekt ludzkich działań, by wreszcie omówić państwo i religię jako najpoważniejsze czynniki scalające społeczeństwa.
Konsekwencja w przechodzeniu od problemów prostych do złożonych wskazuje na to, że Traktat jest dziełem spójnym, a autocenzura nie zniekształciła dzieła w znaczącym stopniu.
Przypisy[ | edytuj kod]
- Harold W. Noonan, Routledge Philosophy Guidebook To Hume. On Knowledge, New York 1999, s. 60 - 62
- Wiktor Werner, David Hume i problem rzeczywistości historycznej. [w:] B. Płonka-Syroka [red.] Wzorce postrzegania rzeczywistości w nauce i społeczeństwie, Warszawa, s. 31 – 40
- Wiktor Werner, Historyczność kultury. W poszukiwaniu myślowego fundamentu współczesnej historiografii, Poznań 2009, s. 57 -59
- Wiktor Werner, Iwona Werner, Od duszy do świadomości, od jednostki do społeczeństwa. Szkice z historii intelektualnej, Poznań 2008, s. 67