Towarzystwo Naukowe im. Tarasa Szewczenki (NTSz) – najstarsza ukraińska instytucja naukowa.działająca we Lwowie w latach 1873-1940, reaktywowane w 1989 (w latach 1947-1989 - działało na emigracji w Europie Zachodniej oraz Ameryce.

Powstanie i działalność[ | edytuj kod]

Powstało 11 grudnia 1873 we Lwowie z inicjatywy Ołeksandra Konyskiego i Ołeksandra Barwinskiego jako towarzystwo literackie pod nazwą Towarzystwo im. Szewczenki (Towarystwo im. Szewczenka). W 1892 roku zostało zreorganizowane przez Mychajłę Hruszewskiego, Wołodymyra Hnatiuka i Iwana Frankę w stowarzyszenie naukowe na wzór Akademii Umiejętności w Krakowie i odtąd zaczęło pełnić nieformalnie funkcję pierwszej ukraińskiej Akademii Nauk. Utworzono wówczas w jego ramach 3 sekcje problemowe: filologiczną, historyczno-filozoficzną i matematyczno-przyrodniczo-medyczną. Według nowego przyjętego wówczas statutu jego celem było pielęgnowanie i rozwijanie nauki w języku ojczystym, pielęgnowanie sztuki, gromadzenie i konserwowanie wszelkich pamiątek, starożytności i przedmiotów naukowych Rusi-Ukrainy. W związku z tym miało prowadzić: badania naukowe z filologij ruskiej i słowiańskiej, z historii rusko-ukraińskiej literatury i sztuki, z historii, i archeologii Ukrainy-Rusi, a także z nauk filozoficznych, politycznych, ekonomicznych i prawniczych, matematycznych, przyrodniczych z geografią i lekarskich. Towarzystwo swą działalność opierało na organizowaniu odczytów, dyskusji naukowych, zjazdów uczonych, literatów i artystów, a także ożywionej działalności wydawniczej. Pracami Towarzystwa kierował w tym czasie Wydział w którego skład wchodzili Julian Cełewycz (prezes), Ołeksandr Barwinśkyj, Kyryło Pankowski, Jewhen Gromnicki, Ołeksandr Kułaczkowśkyj, oraz jako zastępcy członków Piotr Ogonowskyj i prof. Iwan Werchratski. Od 1898 Towarzystwo mieściło się we własnej kamienicy przy ul. Czarnieckiego 26 (Wynnyczenki) wzniesionej przez arch. Michała Fechtera w 1880. W budynku tym znajdowała się kancelaria, drukarnia, biblioteka, księgarnia, muzeum, pracownie ukraińskich artystów. Muzeum posiadało zbiory etnograficzne, wspaniałą kolekcję huculszczyzny, zbiory ceramiki, pisanek, znalezisk prehistorycznych. W 1912 z powodu katastrofalnego braku miejsca Towarzystwo zakupiło sąsiednią kamienicę pod nr 24 - do której przeniesiono część zbiorów muzealnych.

NTSz od 1892 wydaje wydawnictwo seryjne Записки Наукового товариства імені Шевченка, do 2009 ukazało się 257 tomów Zapisek. NTSz wydawało tez w latach 1900-1939 wydawnictwo Chronika Naukowogo towarystwa im. Szewczenka u Lwowi, Ponadto jego sekcje wydawały periodycznie tomy rozpraw tematycznych i nieperiodycznie m.in. Żereła do istoryi Rusy-Ukrajiny (od 1895), Ukrajinśko-ruśkyj archiw (1905). Pod jego patronatem ukazywały się „Literaturno-naukowyj wisnyk” (1898–1906) i seria Ukrajinśka biblioteka (od 1901).

W latach I Wojny światowej Towarzystwo zostało zamknięte przez okupujące Lwów władze rosyjskie, jednak odrodziło się w latach II Rzeczypospolitej. Jego znanymi członkami byli m.in. Stepan Kaczała, Omelian Ohonowśkyj, Julian Romanczuk. Wsparcie finansowe tej inicjatywie zapewnili Elizaweta Skoropadśka-Miłoradowycz i Ołeksandr Konyśkyj. Stawiali oni sobie za cel organizację badań naukowych i ich popularyzację.

Po agresji ZSRR na Polskę i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną, Towarzystwo zostało zlikwidowane przez władze sowieckie 12 stycznia 1940, Jego funkcję w okresie sowieckim pełniła Akademia Nauk Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

W 1947 z inicjatywy Wołodymyra Kubijowycza i Iwana Rakowskiego Towarzystwo wznowiło swą działalność na emigracji. Kubijowycz w latach 1947-1963 był sekretarzem generalnym NTSz, W 1952 towarzystwo stało się federacją oddziałów działających w Australii, USA, Kanadzie, Francji. W latach 1952-1985 prezesem oddziału w Paryżu był Kubijowicz. W tym okresie nakładem NTSz ukazała się Encykłopedija Ukrajinoznawstwa (t. 1–8 1949–70) oraz Ukraine. A Concise Encyclopedia (t. 1–2, Toronto 1963–68).

Po upadku Związku Sowieckiego działalność NTSz została reaktywowana we Lwowie w 1989. Jego pierwszym przewodniczącym został Ołeh Romaniw.

Podstrony: 1 [2] [3]