Top 14 – profesjonalna liga rugby union we Francji, najwyższy poziom rozgrywek klubowych w tym kraju. W lidze rywalizuje corocznie 14 drużyn, zwycięzca zostaje mistrzem Francji. Założona w 1892, jest uważana za jedną z trzech najlepszych lig rugby union w Europie obok międzynarodowej Pro14 i angielskiej Premiership oraz najbogatszą ligę rugby na świecie. Od 1998 rozgrywkami zarządza Ligue nationale de rugby. Począwszy od pierwszej edycji rozgrywek trofeum dla zwycięzcy stanowi Bouclier de Brennus. Najwięcej tytułów mistrzowskich w historii zdobyła drużyna Stade Toulousain, aktualny mistrz (z 2019).

Historia[ | edytuj kod]

Scena z meczu pomiędzy Stade Français i Racing Club z końca XIX w.

Scena z meczu finałowego z 1900

Scena z meczu finałowego z 1913

Scena z meczu finałowego z 1930

Scena z meczu finałowego z 1946

Pierwsze mistrzostwa Francji w rugby zostały zorganizowane w 1892 przez międzydyscyplinarną federację sportową Union des sociétés françaises de sports athlétiques (USFSA). Wzięły w nich udział zaledwie dwie drużyny, obie z Paryża: Racing Club i Stade Français. Rozegrano jedno spotkanie finałowe, sędziowane przez założyciela USFSA, Pierre'a de Coubertin, w którym jednym punktem wygrał Racing. Początkowo w mistrzostwach dominowały kluby z Paryża, jednak w 1899 ich monopol został przełamany przez Stade Bordelais. Zwycięstwo ekipy z Bordeaux zapoczątkowało dobry okres klubów z południowo-zachodniej Francji, a klub ten w pierwszej dekadzie XX wieku zdobył cztery tytuły mistrzowskie z rzędu (1904–1907), a wcześniej, w 1901, mimo zwycięstwa w finale, tytuł stracił z przyczyn formalnych. W 1909 po raz pierwszy w finale zagrały obie drużyny z tej części Francji. Rozwój rugby w tym regionie wynikał z działalności od lat 80. XIX wieku lokalnej organizacji, Ligue girondine d'éducation physique, która promowała podobną do rugby grę w barette. Przed pierwszą wojną po tytuły mistrzowskie sięgnęły także inne ekipy z południowego zachodu kraju (Stade Toulousain, Aviron Bayonnais i AS Perpignan), a także pierwsza drużyna z południowego wschodu: FC Lyon. Finały mistrzostw już przed pierwszą wojną światową przyciągały tłumy liczące kilkadziesiąt tysięcy osób.

Rozgrywki ligowe przerwano na okres I wojnie światowej (rozgrywano w zamian Puchar Nadziei, w którym brali udział młodzi gracze, którzy nie zostali jeszcze zmobilizowani). Mistrzostwa wznowiono po zakończeniu wojny i nadal zyskiwały na popularności. W 1923 przeprowadzono pierwszą transmisję radiową z meczu finałowego. Od 1921 organizacja rozgrywek przeszła w ręce autonomicznej od USFSA Fédération française de rugby (FFR). Zorganizowane od tego roku na bazie regionów dawały okazję do rozgrywania wielu spotkań o charakterze derby, które przyciągały szeregi widzów. Jednocześnie jednak kluby uczestniczące w rozgrywkach ligowych coraz częściej oskarżano o odstępstwa od amatorskiego etosu obowiązującego w rugby union – na przykład właściciel klubu z małej miejscowości Quillan sięgnął po mistrzostwo Francji ściągnąwszy do swojego klubu zawodników z innych regionów, którym dał pracę w swojej fabryce, zapewniając zastępstwo oraz angażując do reklamowania swych produktów. W latach 20. pięciokrotnie po tytuł mistrzowski sięgnęła drużyna Stade Toulousain. Kilka śmiertelnych przypadków wywołanych kontuzjami w czasie gry w tym okresie doprowadziło do ukucia terminu rugby de muerte (rugby śmierci). W tej sytuacji na początku lat 30. część klubów ligowych postanowiło zawiązać nową organizację, Union française de rugby amateur, skarżąc się właśnie na rosnącą brutalność gry oraz słabo maskowany profesjonalizm. Organizacja przetrwała tylko kilkanaście miesięcy, ale podnoszone przez nią kwestie skutkowały wykluczeniem Francji z rozgrywek międzynarodowych z udziałem drużyn z Wysp Brytyjskich.

W latach 30. po tytuł mistrzowski zaczęły sięgać kluby z południowego wschodu Francji (m.in. RC Toulon i Lyon OU). Jednak w tym okresie coraz większą popularność we Francji zdobywała inna odmiana rugby, dopuszczająca profesjonalizm (rugby league). Liczba zarejestrowanych klubów rugby union we Francji spadła pomiędzy 1930 i 1939 z 784 do 471, podczas gdy w ostatnim przedwojennym sezonie rozgrywek ligowych rugby league (założonych w 1934) grały już 434 klubyz. W rugby znajdowały swoje odzwierciedlenie także konflikty polityczne tej epoki – podteksty polityczne miało m.in. finałowe starcie mistrzostw z 1936, w którym spotkały się Montferrand założony przez przemysłowców z rodziny Michelin, oraz Narbonne, gdzie do zwycięskich wyborów tydzień wcześniej startował Léon Blum, przywódca lewicowego Frontu Ludowego. Front Ludowy wspierał też rozgrywki rugby league. Tuż przed drugą wojną światową FFR, aby odnowić stosunki sportowe z rywalami z Wysp Brytyjskich zdecydowało o rezygnacji z rozgrywania mistrzostw. Jednak niezależnie od tej decyzji kilka miesięcy po jej podjęciu wybuchła II wojna światowa.

Przez kolejne trzy wojenne sezony odbywały się jedynie nieoficjalne rozgrywki. Podczas wojny rząd marionetkowej Francji Vichy nie tylko wznowił rozgrywki ligowe rugby union obejmujące zarówno strefę Vichy, jak i pozostałą, okupowaną część Francji, ale także stojąc w obronie sportu amatorskiego zakazał uprawiania rugby league, co zaowocowało napływem zawodników z tej odmiany do ligi rugby union. Po wojnie rozgrywki rugby league wznowiono, choć początkowo nie mogły one używać w nazwie słowa rugby. Natomiast w lidze rugby union, w której wiodącym klubem w latach 40. i 50. stał się FC Lourdes, zaczęły ponownie pojawiać się problemy z ukrywanym profesjonalizmem. International Rugby Board zażądało nawet zawieszenia rozgrywek ligowych, grożąc w innym wypadku wykluczeniem Francji na arenie międzynarodowej. FFR gotów był zgodzić się na to ustępstwo, jednak doszło do sprzeciwu klubów, które doprowadziły do zmiany władz w federacji. Deklaracje nowych władz o przywróceniu amatorstwa uratowały Francję przed wykluczeniem i ligę przed zawieszeniem, jednak problemy z amatorstwem i konflikty z IRB nadal trwały.

W latach 60. pojawiły się nowe siły w lidze francuskiej – wśród nich AS Béziers Hérault, które zdobyło swój pierwszy tytuł mistrzowski w 1961. Klub ten zdominował ligę francuską w latach 70. i pierwszej połowie lat 80. XX w. – w czternastu kolejnych sezonach sięgnął po dziesięć tytułów mistrzowskich. Klub ten zorganizowany był już według wzorów zawodowych – jego gracze mieli zapewnioną opiekę medyczną, dietetyka i intensywny program treningowy. Jego gracze (a także kilku innych klubów) mieli otrzymywać regularne wynagrodzenie, nadal jednak utrzymywano, że są to amatorzy. W połowie lat 80. dominację Béziers przełamał Stade toulousain, który odnotował dwie kolejne kilkuletnie serie mistrzowskie, z krótką przerwą, podczas której w 1990 m.in. pierwszy tytuł mistrzowski od kilkudziesięciu lat wywalczył paryski Racing.

Po umożliwieniu profesjonalizmu w rugby union w 1995 francuskie kluby przeszły przemianę stosunkowo łatwo. Zdobyły pierwsze dwa tytuły w zorganizowanych w tym okresie europejskich rozgrywkach pucharowych (Puchar Heinekena). Duży zastrzyk finansowy od inwestora zaowocował m.in. zdobyciem w 1998 pierwszego tytułu mistrza Francji od niemal 100 lat przez paryski Stade Français. W południowej Francji rugby union było najpopularniejszym sportem, a odrodzenie Stade Français oraz sukcesy Racingu 92 spowodowały rozwój popularności dyscypliny w Paryżu. W 1998 powołano do kierowania profesjonalnymi rozgrywkami ligowymi we Francji nową organizację: Ligue nationale de rugby (LNR), która miała zorganizować zawodowe rozgrywki. Dokonano wówczas poważnej reorganizacji rozgrywek: pomiędzy 1997 i 2002 liczba klubów uczestniczących w najwyższej klasie rozgrywkowej została zredukowana z 40 (w tym 16 uczestniczących w fazie play-off) do 16 (z czego tylko 4 drużyny awansowały do fazy play-off). Przez pewien czas gorzej wiodło się klubom w rozgrywkach europejskich. Ten trend został odwrócony na początku XXI w. – po wprowadzeniu limitu zarobków w lidze angielskiej Stade toulousain zdobył dwa Puchary Heinekena w 2003 i 2005, a w kraju jego głównymi rywalami w walce o tytuły mistrzowskie były Stade Français i Biarritz Olympique. Ilość pieniędzy obecna w lidze francuskiej, znacząco większa niż w ligach konkurencyjnych (Stade Toulousain stał się w 2011 najbogatszym klubem rugby union na świecie) pozwoliła ściągać do Francji licznych graczy zagranicznych, którzy mogli tu liczyć na największe zarobki – jednak zaowocowało to zmniejszaniem liczby zawodników francuskich (w 2011 tylko dwa kluby z najwyższego poziomu rozgrywek miały w kadrze ponad 60% graczy rodzimych).