The Beatles – brytyjski pop-rockowy zespół muzyczny z Liverpoolu, działający w latach 1960–1970. Przez większość tego okresu (w latach 1962–1969) w jego skład wchodzili John Lennon, Paul McCartney, George Harrison i Ringo Starr.

Beatlesi wywodzą się z zespołu The Quarrymen, w którym występowali Lennon, McCartney i Harrison. Do 1962 roku występowali głównie w Liverpoolu i Hamburgu, gdzie odbyli kilka serii koncertów i poznali swojego późniejszego menedżera, Briana Epsteina. W 1962 roku związali się z producentem George’em Martinem, z którym pracowali do końca działalności. W tym samym roku wydali debiutancki singiel „Love Me Do”. W 1963 roku odbyła się premiera ich pierwszego albumu, Please Please Me, który okazał się bestsellerem na terenie Wielkiej Brytanii. Na ten sam rok datuje się początki Beatlemanii, czyli ogromnej popularności Beatlesów, charakteryzującej się histerycznymi reakcjami fanów. W 1964 roku zespół po raz pierwszy wystąpił w Stanach Zjednoczonych, gdzie odcinek programu The Ed Sullivan Show z ich udziałem zgromadził największą telewizyjną publiczność w historii kraju. Beatlesi stali się tym samym prekursorami brytyjskiej inwazji, polegającej na rosnącej popularności brytyjskich muzyków w Stanach i na całym świecie.

W pierwszej połowie lat 60. zespół wydawał bestsellerowe albumy i występował na świecie. W 1965 roku grupa ustanowiła rekord liczby publiczności podczas jednego koncertu w dotychczasowej historii. W tym samym roku zespół zaczął odchodzić od dotychczasowej, rock and rollowej stylistyki. Wprowadzał do swojej muzyki eksperymenty, sięgał po gatunki muzyczne od popu, przez rock psychodeliczny i hard rock, po muzykę indyjską oraz korzystał z rzadkich instrumentów. Na rozwój artystyczny grupy wpłynęła w dużym stopniu decyzja o rezygnacji z koncertowania, podjęta w 1966 roku. W drugiej połowie lat 60. Beatlesi wydali doceniane przez krytyków i wciąż notujące świetne wyniki sprzedaży albumy, takie jak Revolver, Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, The Beatles i Abbey Road. Z czasem nasilały się konflikty między członkami zespołu oraz rozbieżne koncepcje artystyczne, co wpłynęło na opuszczenie przez Lennona grupy w 1969 i, ostatecznie, jej rozpad w 1970 roku. Każdy z czterech członków rozpoczął karierę solową. Lennon i Harrison nagrywali do swoich śmierci, kolejno w 1980 i 2001 roku, zaś McCartney i Starr wciąż pozostają aktywni zawodowo.

Beatlesi są uważani za jednych z muzyków, którzy stali się najszerzej znani w historii. Światowa sprzedaż ich nagrań jest szacowana na 600 milionów do miliarda egzemplarzy, co jest najwyższym wynikiem spośród wszystkich wykonawców w dziejach przemysłu fonograficznego. Dokonali rewolucji w postrzeganiu muzyki popularnej, która przekształciła się w latach 60. w dziedzinę sztuki, między innymi poprzez spopularyzowany przez nich sposób nagrywania albumów koncepcyjnych. Grupa wykazała się nowatorstwem w łączeniu gatunków muzycznych i technikach nagrywania, ponadto miała wpływ na powstanie teledysku i przenoszenie koncertów na wielkie obiekty, takie jak stadiony. Beatlesi stali się ikoną kultury brytyjskiej i kontrkultury lat 60., inspirując różne grupy społeczne. W okresie działalności i w kolejnych dziesięcioleciach zespół pobił szereg rekordów oraz zdobył liczne nagrody, między innymi dziewięć Grammy i Oscara. W 1965 roku członkowie grupy otrzymali Order Imperium Brytyjskiego, a w 1988 roku zostali wprowadzeni do Rock and Roll Hall of Fame.

Działalność[ | edytuj kod]

1957–1962: Powstanie zespołu, Hamburg i popularność w Wielkiej Brytanii[ | edytuj kod]

W marcu 1957 roku szesnastoletni John Lennon założył z kilkoma przyjaciółmi ze szkoły Quarry Bank High School w Liverpoolu zespół skifflowy. Początkowo grupa nazywała się Blackjacks, ale dowiedziawszy się, że w okolicy funkcjonuje już inny taki zespół, zmienili nazwę na The Quarrymen. W lipcu, niedługo po poznaniu Lennona, do The Quarrymen dołączył piętnastoletni gitarzysta rytmiczny Paul McCartney. W lutym 1958 roku McCartney zaprosił do zespołu swojego piętnastoletniego przyjaciela, George’a Harrisona. Lennon, choć był pod wrażeniem jego gry na gitarze, uznał go za zbyt młodego. W końcu Harrison dołączył do grupy jako gitarzysta prowadzący wskutek dobrego wrażenia, jakie wywarł na Lennonie, grając utwór „Raunchy” Billa Justisa. Do stycznia 1959 roku przyjaciele Lennona z Quarry Bank opuścili The Quarrymen ze względu na rozpoczęcie nauki w Liverpool College of Art. Trzej gitarzyści, którzy pozostali w grupie, grali rock and rolla w różnych miejscach, gdzie udało im się znaleźć perkusistę. Co najmniej trzykrotnie wystąpili pod nazwą Johnny and the Moondogs. W styczniu 1960 roku przyjaciel Lennona ze szkoły artystycznej, Stuart Sutcliffe, kupił za pieniądze zarobione dzięki sprzedaży obrazu własnego autorstwa gitarę basową. Dołączył do zespołu i zaproponował zmianę jego nazwy na Beatals, w nawiązaniu do Buddy’ego Holly’ego i The Crickets. Pod taką nazwą działali do maja, kiedy to zmienili ją na Silver Beetles i wyruszyli w krótką trasę koncertową po Szkocji jako support liverpoolskiego piosenkarza Johnny’ego Gentle’a. W lipcu ich nazwa ewoluowała na Silver Beatles, a w połowie sierpniu przybrała ostateczną formę, The Beatles.

Zdjęcie ulicy Reeperbahn w dzielnicy Hamburga St. Pauli, gdzie Beatlesi występowali w latach 1960–1962 (zdjęcie wykonane w 2006 roku)

Allan Williams, nieoficjalny menedżer Beatlesów, zaaranżował im serię koncertów w Hamburgu. W obliczu braku stałego perkusisty, w połowie sierpnia zatrudnił na to stanowisko Pete’a Besta. Cztery dni później pięcioosobowy zespół wyjechał z Anglii z planem odbycia trzyipółmiesięcznego cyklu występów w klubie należącym do Bruno Koschmidera. Koschmider, który przekształcił kilka klubów ze striptizem przy ulicy Reeperbahn w obiekty muzyczne, umieścił Beatlesów w Indra Club. W październiku, gdy Indra został zamknięty ze względu na skargi o hałas, przeniósł ich do Kaiserkeller. Dowiedziawszy się, że występowali w konkurencyjnym Top Ten Club, złożył im miesięczne wypowiedzenie umowy oraz doniósł na Harrisona, który w celu zdobycia zgody na pobyt w Hamburgu skłamał władzom niemieckim, że jest pełnoletni. W listopadzie władze deportowały go do Anglii. Tydzień później Koschmider zgłosił McCartneya i Besta, którzy podpalili prezerwatywę w betonowym korytarzu. Mężczyźni zostali aresztowani i deportowani. Lennon powrócił do Liverpoolu na początku grudnia, a Sutcliffe pozostał w Hamburgu do lutego ze względu na związek z poznaną tam Astrid Kirchherr, autorką pierwszych profesjonalnych zdjęć Beatlesów.

Przez kolejne dwa lata Beatlesi kilkukrotnie rezydowali w Hamburgu. By mieć energię na całonocne występy, ale również dla rozrywki, używali fenmetrazyny. W 1961 roku, podczas ich drugiego pobytu w mieście, Kirchherr podcięła włosy Sutcliffe’a w stylu subkultury exi. Wkrótce fryzurę zaadaptowali pozostali Beatlesi. Na początku roku Sutcliffe porzucił karierę muzyczną, by w Niemczech kontynuować studia artystyczne, a McCartney przejął rolę basisty. Z czteroosobową już grupą skontaktował się producent Bart Kaempfert w sprawie ich udziału jako zespół towarzyszący Tony’ego Sheridana. Podczas nagrań Beatlesi podpisali roczny kontrakt z wytwórnią Polydor Records. Singel „My Bonnie”, który nagrali w czerwcu 1961 roku z Sheridanem jako „Tony Sheridan i The Beat Brothers” oraz wydali cztery miesiące później, dotarł do 32. miejsca listy przebojów magazynu „Musikmart”.

Gdy druga seria koncertów Beatlesów w Hamburgu dobiegła końca, ich popularność w Liverpoolu rosła, co zbiegło się w czasie z popularnością muzyki beatowej. Równocześnie zespół męczył się monotonią, związaną z conocnymi występami w tych samych klubach. W listopadzie 1961 roku Beatlesi poznali podczas jednego z licznych występów w The Cavern Club właściciela sklepu muzycznego i lokalnego dziennikarza, Briana Epsteina. W przyszłości Epstein wypowiedział się: „Od razu spodobało mi się to, co usłyszałem. Byli świeży i szczerzy, mieli coś, co ja nazywam prezencją sceniczną, godną prawdziwych gwiazd”. W styczniu 1962 roku Beatlesi zatrudnili go jako swojego menedżera. W pierwszej połowie roku Epstein starał się anulować obligacje kontraktowe zespołu z Kaempfertem. W końcu udało mu się wynegocjować zakończenie umowy o miesiąc wcześniej niż planowano, w zamian za ostatnią sesję nagraniową w Hamburgu. W kwietniu Beatlesi wylądowali na hamburskim lotnisku, skąd odebrała ich Kirchherr z wiadomością o śmierci Sutcliffe’a dzień wcześniej (później okazało się, że powodem jego śmierci był krwotok śródmózgowy).

Tymczasem Epstein rozpoczął negocjacje z wytwórniami płytowymi w celu zdobyciu dla Beatlesów kontraktu. Udało mu się wynegocjować przedwczesne zakończenie umowy z Polydorem w zamian za dodatkowy udział w nagraniach Sheridana. 1 stycznia 1962 roku Beatlesi nagrywali w studiu Decca Records, starając się o kontrakt. Przedstawiciele wytwórni nie wyrazili zainteresowania, oświadczając Epsteinowi, że zespoły gitarowe nie mają przyszłości. Trzy miesiące później, za pośrednictwem producenta George’a Martina, grupa podpisała kontrakt z Parlophone, należącą do EMI.

Wejście do Abbey Road Studios (zdjęcie wykonane w 2007 roku)

Pierwsza sesja nagraniowa Beatlesów z Martinem odbyła się 6 czerwca 1962 roku w należącym do EMI studiu Abbey Road Studios. Martin niezwłocznie po rozpoczęciu nagrań poskarżył się Epsteinowi na słabą grę Besta, sugerując zatrudnienie sesyjnego perkusisty. Beatlesi, już wcześniej zastanawiający się nad usunięciem Besta z zespołu, w połowie sierpnia zastąpili go Ringo Starrem, który niedawno opuścił grupę Rory Storm and the Hurricanes. 4 września zespół nagrał „Love Me Do”. Martin, wciąż niezadowolony, zatrudnił na trzecią sesję Beatlesów tydzień później, perkusistę Andy’ego White’a. Grupa nagrała z nim „Love Me Do”, „Please Please Me” i „P.S. I Love You”. Ostatecznie Martin wybrał na debiutanckiego singla zespołu „Love Me Do” z udziałem Starra, choć na niektórych wydaniach po ponownym tłoczeniu znalazła się wersja z White’em, na której Starr grał na tamburynie. Singel, wydany w październiku, zajął siedemnaste miejsce na liście magazynu „Record Retailer”. W tym samym miesiącu Beatlesi po raz pierwszy wystąpili w telewizji, śpiewając w regionalnym serwisie informacyjnym People and Places. W listopadzie, za namową Martina, zespół ponownie nagrał „Please Please Me”. Martin słusznie przewidział, że nowa wersja, w szybszym tempie, będzie ich pierwszym numerem jeden na listach.

W grudniu 1962 roku Beatlesi zakończyli piątą i ostatnią serię koncertów w Hamburgu. Do końca roku doszli do porozumienia, że cała czwórka będzie się udzielać na albumach wokalnie, również Starr, mimo ograniczonego zakresu głosu. Lennon i McCartney stworzyli partnerstwo kompozytorsko-autorskie, które zepchnęło na dalszy plan Harrisona. Pragnąc zmaksymalizować potencjalny sukces komercyjny zespołu, Epstein namówił ich do przyjęcia profesjonalnego nastawienia do występów na żywo. Lennon przyznał w wywiadzie: „Jeśli chce się grać w dużych miejscach, trzeba zmienić nawyki – nie wolno jeść na scenie, przeklinać, palić. Wcześniej ubieraliśmy się tak, jak nam się podobało, i na scenie, i poza nią. [Epstein] uświadomił nas, że dżinsy nie są zbytnio mądrym wyborem i powinniśmy zakładać odpowiednie spodnie. Niemniej nie uczynił nas kwadratowymi, pozwolił nam w pewnym stopniu na indywidualizm”.

1963–1965: Beatlemania i brytyjska inwazja[ | edytuj kod]

Logo The Beatles, zaprojektowane przez Ivora Arbitera

11 lutego 1963 roku Beatlesi nagrali dziesięć utworów, które wraz z czterema powstałymi wcześniej znalazły się na ich debiutanckim albumie studyjnym, Please Please Me. Choć początkowo Martin chciał, by wydawnictwo zostało nagrane na żywo w The Cavern Club, zrezygnował z pomysłu ze względu na słabą akustykę klubu i wynajął na jeden dzień Abbey Road Studios. Wydany w styczniu singel „Please Please Me” odniósł większy sukces niż „Love Me Do”, zajmując pierwsze miejsca na wszystkich brytyjskich notowaniach z wyjątkiem „Record Retailera”, gdzie dotarł do pozycji drugiej. Krytyk muzyczny Stephen Thomas Erlewine z AllMusic napisał, że choć Beatlesi „nagrali debiutancki album w pośpiechu, dekady po premierze wciąż brzmi on świeżo, właśnie z powodu tej intensywności tworzenia”. Lennon przyznał, że nie zwracali z McCartneyem szczególnej uwagi na jakość komponowania: „Po prostu pisaliśmy piosenki w stylu The Everly Brothers i Buddy’ego Holly’ego, popowe piosenki bez refleksji. Zależało nam na brzmieniu, słowa były wręcz nieistotne”.

Album ukazał się w marcu i był pierwszym z dwunastu z rzędu w dyskografii Beatlesów, które dotarły do pierwszego miejsca listy brytyjskiej sprzedaży „Record Retailera”, poprzednika UK Albums Chart. W kwietniu odbyła się premiera trzeciego singla grupy, „From Me to You”, który z kolei zapoczątkował serię siedemnastu numerów jeden Beatlesów na notowaniu „Record Retailera” (poprzednika UK Singles Chart) niemalże z rzędu (tylko jeden singel pomiędzy nimi nie osiągnął szczytowej pozycji). Czwarty singel, „She Loves You”, sprzedał się w cztery tygodnie w 750 tysiącach egzemplarzy, ustanawiając tym samym w Wielkiej Brytanii rekord tempa sprzedaży. Do 1978 roku był to najchętniej kupowany singel w historii państwa (jego rekord pobił „Mull of Kintyre” zespołu Wings, w którym grał McCartney). Sami Beatlesi, w przeciwieństwie do większości artystów, reagowali lekceważąco i komicznie na swój oszałamiający sukces. W pierwszej połowie roku odbyli trzy trasy koncertowe po Wielkiej Brytanii. Ze względu na histeryczne uwielbienie, jakim byli obdarzani przez fanów, prasa stworzyła w tamtych czasach termin Beatlemania. W lutym mieli koncertować jako support amerykańskich piosenkarzy Tommy’ego Roe i Chrisa Monteza, jednak ze względu na popularność zastąpili ich w roli głównych gwiazd wieczoru, co było pierwszym takim przypadkiem w historii Wielkiej Brytanii. Taka sama sytuacja wynikła podczas majowo-czerwcowej trasy z Royem Orbisonem.

Od lewej: McCartney, Harrison, szwedzka piosenkarka Lill-Babs i Lennon na planie szwedzkiego programu telewizyjnego Drop-In 30 października 1963 roku

W październiku Beatlesi zagrali pięć koncertów w Szwecji, tym samym występując za granicą po raz pierwszy od czasu Hamburga. 31 października wylądowali na lotnisku Heathrow, gdzie mimo deszczu czekało na nich kilkaset fanów i kilkudziesięciu dziennikarzy. Dzień później rozpoczęli kolejną trasę po Wielkiej Brytanii, która miała trwać sześć tygodni, ale rozciągnęła się do dziewięciu miesięcy. W listopadzie policja użyła węży z wodą pod wysokim ciśnieniem w celu uspokojenia tłumu przed koncertem w Plymouth. Please Please Me nieprzerwanie przez 30 tygodni zajmował pierwsze miejsce na liście „Record Retailera”, aż zastąpił go drugi album Beatlesów, With the Beatles. Wydawnictwo, nagrane między lipcem a październikiem z wykorzystaniem lepszych technik studyjnych, znajdowało się na notowaniu przez 40 tygodni, w tym 21 na miejscu pierwszym. W tym samym czasie ukazał się singel „I Want to Hold Your Hand”, który – w celu maksymalizacji sprzedaży – nie został uwzględniony na albumie. With the Beatles jako drugi album w historii Wielkiej Brytanii przekroczył próg miliona sprzedanych egzemplarzy (z czego pół miliona rozeszło się w tydzień). W „The Times” ukazała się seria artykułów analizujących muzykę i sukces Beatlesów. Rzecznik prasowy zespołu, Tony Barrow, nazwał ich w dołączonej do albumu książeczce „bajeczną czwórką” („fabulous foursome”). Media to zaadaptowały i zaczęły ich nazywać The Fab Four.

Beatlesi na lotnisku JFK 7 lutego 1964 roku

Należąca do EMI amerykańska wytwórnia Capitol Records przez ponad rok odmawiała wydawania muzyki Beatlesów. W 1963 roku na dystrybucję części ich piosenek zgodziło się niezależne wydawnictwo Vee-Jay Records. Introducing... The Beatles, album złożony głównie z utworów z Please Please Me, został nagrany, ale przez dłuższy czas niewydany ze względu na zmianę managementu Vee-Jay. EMI podpisało kontrakt z wytwórnią Swan Records, która wydała singel „She Loves You”, nie odniósł on jednak sukcesu komercyjnego. Epstein wydał 40 tysięcy dolarów na promocję Beatlesów w Stanach. Wzmożona emisja „I Want to Hold Your Hand” przez waszyngtońską rozgłośnię radiową WSPZ przyczyniła się do popularyzacji piosenki w skali całego kraju. Wydany pod koniec grudnia singel z tym utworem już w połowie stycznia zajął pierwsze miejsce na liście Hot 100 magazynu „Billboard”. W tym samym miesiącu Vee-Jay wydał Introducing... The Beatles, Capitol – Meet the Beatles!, zaś Swan wznowił produkcję singla „She Loves You”.

Beatlesi i Ed Sullivan w lutym 1964 roku

7 lutego 1964 roku Beatlesi, otoczeni 4 tysiącami fanów na lotnisku Heathrow, opuścili Londyn i wylądowali na lotnisku JFK w Nowym Jorku, witani przez 3 tysiące osób. Dwa dni później wystąpili w programie telewizyjnym The Ed Sullivan Show. Odcinek oglądało na żywo około 73 miliony osób w 23 milionach gospodarstw domowych, czyli prawie 34 procent ludności w Stanach. Według Nielsen Media Research, Beatlesi pobili tego wieczoru rekord oglądalności w historii amerykańskiej telewizji. Choć recenzje w prasie były nieprzychylne, na kilku koncertach, które zagrali w następnych dniach w Stanach, podobnie jak w Wielkiej Brytanii, wybuchała Beatlemania. Podczas krótkiej wizyty w Ameryce zespół wystąpił po raz drugi w The Ed Sullivan Show, gromadząc 70 milionów ludzi przed telewizorami, a 22 lutego powrócił do Wielkiej Brytanii. Zdaniem dziennikarzy i badaczy, ich wizyta w Stanach rozbudziła radość i ekscytację w amerykańskim społeczeństwie, pogrążonym w żałobie po zamachu na Johna F. Kennedy’ego. Fryzury Beatlesów zdobyły popularność wśród młodych Amerykanów. Ponadto, zespół zapoczątkował tak zwaną brytyjską inwazję, podczas której brytyjskie zespoły wydawały swoje pierwsze albumy w Stanach i wyruszały tam w trasy koncertowe, osiągając duże sukcesy. W tygodniu kończącym się 4 kwietnia 1964 roku na liście Hot 100 znajdowało się dwanaście piosenek Beatlesów, z czego pięć w pierwszej piątce listy.

Amerykańska wytwórnia filmowa United Artists zaoferowała Beatlesom kontrakt na trzy filmy. Pierwszym z nich był wyreżyserowany przez Richarda Lestera mockument Noc po ciężkim dniu, w którym członkowie zespołu zagrali samych siebie. Film odniósł sukces komercyjny, a krytycy porównywali Beatlesów do braci Marx. Wytwórnia płytowa United Artists wydała w czerwcu ścieżkę dźwiękową A Hard Day’s Night, złożoną z piosenek Beatlesów i orkiestrową muzyką z filmu, przygotowaną przez Martina. W pozostałych państwach A Hard Day’s Night ukazał się jako trzeci album studyjny zespołu, zawierający oprócz dzieł z filmu inne, premierowe utwory. Zdaniem Erlewine’a, dzięki wydawnictwu Beatlesi „w końcu stali się sobą samymi. Wszystkie różnorodne wpływy z ich pierwszych albumów połączyły się w jasne, radosne i oryginalne brzmienie, wypełnione dzwoniącymi gitarami i zniewalającymi melodiami”. Efekt „dzwoniących gitar” był skutkiem pierwszego użycia przez Harrisona dwunastostrunowej gitary elektrycznej firmy Rickenbacker.

Od lewej: McCartney, Harrison i Lennon podczas występu w duńskiej telewizji w 1964 roku

W czerwcu i lipcu Beatlesi odbyli światową trasę koncertową, obejmującą 37 występów w Danii, Holandii, Hongkongu, Australii i Nowej Zelandii, z czego podczas pięciu hospitalizowany ze względu na tonsillektomię Starr został zastąpiony przez Jimmiego Nicola. W sierpniu i wrześniu zespół zagrał 30 koncertów w 23 miastach w Stanach Zjednoczonych, gromadząc od 10 do 20 tysięcy widzów. W sierpniu dziennikarz Al Aronowitz zapoznał Beatlesów z Bobem Dylanem, który zaprezentował im marihuanę. Zdaniem biografa zespołu, Jonathana Goulda, spotkanie zaowocowało adaptacją stylistyki Dylana przez Beatlesów i na odwrót. W dalszej perspektywie doprowadziło to do zamazania tradycyjnego podziału między kulturą muzyki folkowej, którą reprezentował Dylan, a kulturą rocka, zdominowaną przez podążających za aktualnymi trendami nastolatków. Podczas trasy Beatlesi buntowali się przeciwko segregacji rasowej, nie wychodząc na scenę, dopóki wśród publiczności nie zostanie zniesiony podział na białych i czarnych. W grudniu ukazał się czwarty album zespołu, Beatles for Sale. Podczas prac nad nim narastał konflikt między artystycznymi ambicjami muzyków a presją osiągania sukcesu komercyjnego. Nieustanne koncertowanie na całym świecie nie sprzyjało pisaniu piosenek i choć zespół chciał, podobnie jak przy A Hard Day’s Night, wydać album wyłącznie z własnymi kompozycjami, ostatecznie do ośmiu z nich dołączono sześć coverów.

Beatlesi w amerykańskim zwiastunie Na pomoc!

Na początku 1965 roku członkowie grupy nieumyślnie spróbowali LSD, dodanego przez dentystę Harrisona do ich kaw. Incydent przyczynił się do regularnego zażywania przez nich narkotyku. Po latach przyznawali w wywiadach, że LSD „otwarło im oczy” i miało wpływ na muzykę, którą tworzyli. Ku zaskoczeniu części opinii publicznej, w czerwcu królowa Elżbieta II przyznała całej czwórce Order Imperium Brytyjskiego, przyznawane głównie weteranom wojennym i przywódcom. W ramach protestu niektórzy posiadacze orderu go zwrócili. W lipcu odbyła się premiera drugiego filmu Beatlesów, Na pomoc!, również wyreżyserowanego przez Lestera. Produkcja zebrała mieszane recenzje, a sam zespół nie był z niej zadowolony. Podobnie jak w przypadku A Hard Day’s Night, międzynarodowa wersja albumu Help! zawierała utwory z filmu i inne premierowe nagrania, a na edycji amerykańskiej obok piosenek z filmu znalazła się orkiestrowa ścieżka dźwiękowa. Help! jest ostatnią płytą Beatlesów, na której znalazły się covery. Podczas nagrań członkowie zespołu rozszerzyli swoje brzmienie o instrumenty klasyczne (skorzystali chociażby z kwartetu smyczkowego). Ballada „Yesterday”, napisana i nagrana przez McCartneya bez udziału pozostałej trójki, doczekała się największej liczby coverów spośród wszystkich utworów w historii muzyki (co najmniej 1600 nagrań tylko do 1986 roku).

Beatlesi podczas konferencji prasowej w Minnesocie w sierpniu 1965 roku

Trzecia trasa Beatlesów po Stanach Zjednoczonych rozpoczęła się 15 sierpnia 1965 roku na Shea Stadium w Nowym Jorku. Występ pobił rekordy największej publiczności (ponad 55 tysięcy ludzi) i największego dochodu (304 tysiące dolarów) w historii. Koncerty z trasy stanowiły jedno z pierwszych zastosowań monitorów odsłuchowych. We wrześniu stacja ABC rozpoczęła dwuletnią emisję fabularnego serialu animowanego The Beatles o członkach zespołu. Był to pierwszy w historii przypadek emisji programu z animowanymi wersjami rzeczywistych ludzi. W grudniu odbyła się premiera albumu Rubber Soul, który jako pierwszy w karierze Beatlesów nie został nagrany podczas trasy koncertowej lub zdjęć do filmu. George Martin przyznał, że po raz pierwszy zaczęli myśleć o albumie jako o zwartej, artystycznej całości, a nie tylko kolekcji singli. Krytycy zwracali uwagę, że muzycy głębiej niż dotychczas poruszali tematykę filozoficzną i miłosną. Lennon i Starr wyznali, że głównym czynnikiem, który na nich wpływał podczas komponowania i nagrań, była marihuana. Nowatorstwem w skali muzyki popularnej było zastosowanie przez Harrisona w utworze „Norwegian Wood (This Bird Has Flown)” sitaru. Starr nazwał Rubber Soul „odlotem” Beatlesów, a McCartney skomentował: „Mieliśmy swój słodki okres, teraz czas się rozwijać”. W 2003 roku wydawnictwo zajęło piąte miejsce na liście 500 albumów wszech czasów „Rolling Stone’a”. Okres nagrań był jednak początkiem narastających konfliktów między członkami zespołu i rozbieżności w koncepcjach kompozytorskich McCartneya i Lennona.

1966–1967: Rezygnacja z koncertowania i zwrot ku psychodelii[ | edytuj kod]

W czerwcu 1966 roku w telewizji zostały wyemitowane promocyjne filmy z niealbumowymi utworami „Paperback Writer” i „Rain”, które historyk sztuki Saul Austerlitz nazwał jednymi z pierwszych teledysków w historii. W lipcu 1966 roku Beatlesi występowali na Filipinach, gdzie Epstein dyplomatycznie odrzucił w ich imieniu zaproszenie pierwszej damy, Imeldy Marcos, na śniadanie w Pałacu Prezydenckim. Odmowa wywołała skandal i wzbudziła zamieszki, przez które zespół miał trudności z wydostaniem się z kraju. Bezpośrednio po Filipinach Beatlesi odwiedzili po raz pierwszy Indie. Kolejny skandal z udziałem zespołu wybuchł po wywiadzie, w którym Lennon powiedział, że Beatlesi są popularniejsi niż Jezus. Jego wypowiedź spotkała się z ostrym odbiorem w szczególności amerykańskich organizacji religijnych i konserwatywnych (w tym Ku Klux Klanu). Protest wystosował Watykan, a zespół został zbojkotowany przez stacje w Hiszpanii, Danii i Południowej Afryce. Lennon, choć przeprosił, wytłumaczył, że miał na myśli reakcje ludzi na ich sukces. Tymczasem Beatlesi postanowili, że ich zbliżająca się sierpniowa trasa po Stanach będzie ostatnią. Przyczyną takiej decyzji było znużenie rutyną związaną z występowaniem na żywo oraz aspekty techniczne – jako że zespół grał na dużych stadionach, krzyk publiczności zagłuszał muzykę.

Beatlesi i Jimmy Staggs w 1966 roku podczas wywiadu dla stacji radiowej WCFL w Chicago

W sierpniu, dwa tygodnie przed rozpoczęciem trasy, odbyła się premiera kolejnego albumu Beatlesów, Revolver. Scott Plagenhoef z serwisu Pitchfork nazwał go „dotarciem zespołu do najwyższego poziomu pewności siebie” i „zdefiniowaniem na nowo tego, co rozumiano pod pojęciem muzyki popularnej”. Beatlesi po raz pierwszy zrezygnowali ze wspólnego zdjęcia na okładce, zastępując je grafiką autorstwa poznanego jeszcze w Hamburgu Klausa Voormanna. Zespół zaprezentował na Revolverze wyrafinowane kompozytorstwo, szeroki wachlarz studyjnych eksperymentów oraz mieszaninę różnych stylistyk i rozwiązań muzycznych, od innowacyjnych, smyczkowych aranżacji po rocka psychodelicznego. Przykładem eksperymentalnej piosenki jest „Tomorrow Never Knows”, z tekstem Lennona, zaczerpniętym z książki Doświadczenie psychodeliczne. Podręcznik inspirowany Tybetańską Księgą Umarłych Timothy’ego Leary’ego, Ralpha Metznera i Rama Dassa. W utworze zastosowano zaimprowizowany efekt, polegający na zmiksowaniu nakładających się na siebie, nagranych wcześniej pętli dźwiękowych, ponadto wprowadzono nowatorską technikę sztucznego zdwajania śladów. W „Eleanor Rigby”, który Gould nazwał „prawdziwą hybrydą, nieprzystającą do zasad żadnego gatunku muzycznego”, zagrał oktet smyczkowy. Na albumie znalazły się trzy piosenki Harrisona – więcej niż na jakimkolwiek wcześniejszym. Revolver zajął trzecie miejsce na liście 500 albumów wszech czasów „Rolling Stone’a”. Rob Sheffield nazwał ją w książce Rolling Stone Album Guide „najlepszym albumem Beatlesów, a co za tym idzie najlepszym albumem kogokolwiek”. Dodał, że Beatlesi byli „u szczytu sił i rywalizowali już tylko ze sobą nawzajem, bo nikt inny nie mógł się z nimi równać”. Utwory z Revolvera zostały zupełnie pominięte podczas trasy po Stanach, jako że ich zagranie ich na żywo przez czteroosobowy zespół było niemożliwe. Biograf Chris Ingham napisał, że „Beatlesi koncertowi i studyjni stali się już dwoma zupełnie różnymi bestiami”. 29 sierpnia na stadionie Candlestick Park w San Francisco odbył się ostatni publiczny koncert zespołu, kończący ich czteroletni okres niemalże pozbawionego przerw koncertowania, obejmujący ponad 1400 występów na całym świecie.

W listopadzie Beatlesi, wyzwoleni z ciężaru koncertowania, podjęli się kolejnego eksperymentu, jakim było nagranie albumu Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band. Inżynier dźwięku Geoff Emerick wspominał, że nagrania zajęły ponad 400 godzin, a „wszystko na Sgt. Pepper musiało być inne. Mieliśmy mikrofony w dzwonach instrumentów dętych i słuchawki przekształcone w mikrofony, przywiązane do skrzypiec. Mieliśmy potężne, prymitywne oscylatory, które różnicowały prędkości instrumentów i wokali. Mieliśmy taśmy, pocięte na kawałki i posklejane do góry nogami”. Do piosenki „A Day in the Life” została zatrudniona czterdziestoosobowa orkiestra. Pierwszym efektem sesji nagraniowych był wydany w lutym 1967 roku singel z podwójną stroną A „Strawberry Fields Forever”/„Penny Lane”, zaś sam album ukazał się w czerwcu. Złożoność, z jaką go nagrano (choćby użycie zapisu wielościeżkowego), zdumiała ówczesnych artystów, a recenzenci byli w zdecydowanej większości zachwyceni. Teksty piosenek już w 1967 roku stały się obiektem analiz naukowych, przeprowadzonych przez amerykańskiego profesora Richarda Poirier. Innym istotnym kulturowo aspektem albumu była okładka, nazwana przez biografa Billa Harry’ego najsłynniejszą i jedną z najczęściej podrabianych w historii. Kolaż, zaprojektowany przez Petera Blake’a i Janna Hawortha, przedstawiał Beatlesów w otoczeniu kilkudziesięciu słynnych osób. Wąsy, które miała główna czwórka, stały się później znakiem rozpoznawalnym ruchu hippisowskiego. Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band zajął pierwsze miejsce listy 500 albumów wszech czasów „Rolling Stone’a” i jako pierwsze rockowe wydawnictwo w historii został nagrodzony Grammy w kategorii album roku.

Beatlesi podczas zdjęć do filmu Magical Mystery Tour

Około 350 milionów ludzi na całym świecie oglądało 25 czerwca pierwszy w historii program emitowany międzynarodowo za pośrednictwem telewizji satelitarnej, Our World, podczas którego Beatlesi zaprezentowali premierowo wydany tydzień później singel „All You Need Is Love”. Piosenka stała się hymnem kontrkulturowego ruchu Flower Power podczas tak zwanego Lata Miłości. W sierpniu Beatlesi, przebywający w Bangorze na kursie medytacji transcendentalnej Maharishi Mahesha Yogiego, dowiedzieli się o śmierci Epsteina, spowodowanej przedawkowaniem leków (według spekulacji popełnił samobójstwo). Lennon wspominał: „Zawaliliśmy się. Wiedziałem, że mamy problem. Wiedziałem, że nie umiemy robić nic innego, niż grać muzykę, więc byłem przerażony. Myślałem, że to już nasz koniec”. Na przełomie listopada i grudnia odbyła się premiera wydawnictwa Magical Mystery Tour, zawierającego sześć utworów, nagranych na potrzeby filmu pod tym samym tytułem. W Wielkiej Brytanii płyta pełniła rolę podwójnego minialbumu, zaś w Stanach, gdzie do sześciu piosenek z filmu dołączono pięć utworów z niedawnych singli, Magical Mystery Tour wydano jako pełny album. Richie Unterberger z AllMusic ocenił, że ścieżka dźwiękowa do filmu „swoim psychodelicznym brzmieniem pozostaje w duchu Sgt. Peppera, czasami jest nawet bardziej przestrzenna”, a piosenki z singli są „wielkie, wspaniałe i innowacyjne”. W Boxing Day stacja BBC1 wyemitowała premierowo film Magical Mystery Tour, wyreżyserowany głównie przez McCartneya. „Daily Express” nazwał go „rażącym śmieciem”, zaś „Daily Mail” „wyrazem kolosalnej zarozumiałości”. Ze względu na fatalne przyjęcie filmu w Wielkiej Brytanii, amerykańskie stacje w ogóle nie wyraziły zainteresowania jego emisją.

1968–1970: Ostatnie lata[ | edytuj kod]

Zaprojektowana przez Richarda Hamiltona minimalistyczna okładka albumu The Beatles, znanego też jako Biały Album, kontrastująca z okładką Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band

W lutym 1968 roku Beatlesi wylecieli na planowo trzymiesięczny kurs medytacji transcendentalnej w aśramie Yogiego w Rishikeshu w północnych Indiach. Po śmierci Epsteina, Yogi przejął rolę guru muzyków. Starr powrócił do Anglii po dziesięciu dniach, a McCartney po około miesiącu. Po sugestiach, że Yogi manipuluje muzykami i wykorzystuje seksualnie kobiety, również Lennon podjął decyzję o opuszczeniu Indii. Po dwumiesięcznym pobycie poleciał do Anglii w towarzystwie nieprzekonanego do powrotu Harrisona. McCartney przyznał, że zwrócenie się ku Yogiemu było błędem. Pobyt grupy w Indiach okazał się jednak wyjątkowo płodny muzycznie – muzycy napisali tam od 30 do 50 piosenek, z czego niektóre nagrywali jeszcze po zakończeniu działalności zespołu. W maju Beatlesi rozpoczęli sesje nagraniowe do kolejnego albumu. W czerwcu odbyła się premiera filmu animowanego Żółta łódź podwodna, opartego na ich muzyce i zawierającego cztery premierowe utwory. Muzycy wystąpili w nim w rolach cameo. Produkcja spotkała się z pozytywnym odbiorem krytyków, którzy chwalili muzykę, humor i innowacyjny styl animacji.

Sesjom nagraniowym, które trwały do października, towarzyszył ogrom spięć i kłótni między Beatlesami. Starr na dwa tygodnie opuścił zespół, a Lennon stracił zainteresowanie pracą z McCartneyem, którego piosenkę „Ob-La-Di, Ob-La-Da” nazwał „babcinym dziadostwem”. Lennon denerwował pozostałych członków zespołu przyprowadzaniem do studia swojej partnerki, awangardowej artystki Yoko Ono. Przyznał, że „każda piosenka [z albumu] jest indywidualna, nie ma tam w ogóle muzyki Beatlesów. Jest John z zespołem, Paul z zespołem i George z zespołem”. I on, i McCartney nazwali sesję początkiem rozpadu grupy. Ostatecznie podwójny album ukazał się w listopadzie pod tytułem The Beatles i ze względu na okładkę jest znany jako Biały Album. Jako pierwszy w dyskografii Beatlesów został wydany nie przez EMI, ale założoną przez nich wytwórnię Apple Records. Choć w samych Stanach The Beatles sprzedał się w 4 milionach egzemplarzy w miesiąc, a pochodzące z niego utwory dominowały w radiostacjach, odbiór krytyków wahał się – według Goulda – między mieszanym a negatywnym: „Nawet ci najbardziej pozytywnie nastawieni recenzenci nie wiedzieli, co zrobić z tymi bezkształtnymi tworami piosenkopodobnymi”. Z biegiem lat wydawnictwo zaczęło wywoływać lepsze reakcje i zajęło dziesiąte miejsce na liście 500 albumów wszech czasów „Rolling Stone’a”. Mark Richardson z serwisu Pitchfork nazwał go „długim i zamaszystym, pełnym pomysłów, choć także słabości, z bardzo różnorodnym repertuarem. Upadki stanowią o nim jednak równie mocno, co wzloty”.

Amerykański muzyk soulowy Billy Preston, nazywany podczas prac nad Get Back piątym Beatlesem (zdjęcie z 1971 roku)

W styczniu 1969 roku, czyli aż siedem miesięcy po premierze Żółtej łodzi podwodnej, odbyła się premiera ścieżki dźwiękowej Yellow Submarine. Na albumie znalazły się cztery piosenki, które po raz pierwszy pojawiły się w filmie, dwa wydane wcześniej utwory oraz muzyka instrumentalna, skomponowana przez Martina. Tymczasem Martin zaproponował zespołowi stworzenie materiału, który wykonają po raz pierwszy w filmie. Od stycznia Beatlesi, filmowani przez Michaela Lindsay-Hogga, pracowali nad muzyką do programu telewizyjnego Beatles at Work. Martin przyznał: „Projekt nie był zbyt wesołym doświadczeniem. Relacje między Beatlesami były złe jak nigdy dotąd”. Lennon nazwał sesję nagraniową „piekłem, najnędzniejszą na świecie”, a Harrison „dnem wszech czasów”. Zirytowany, opuścił studio po pięciu dniach, a gdy powrócił, zagroził, że jeśli nie porzucą pomysłu występu na żywo, opuści zespół. Zgodnie z jego żądaniem, prace nad filmem zakończono, choć nagrany materiał zachowano. Sesje do albumu, zatytułowanego wówczas Get Back, przeniesiono z Twickenham Film Studios do nowo wybudowanego Apple Studio. Aby załagodzić napięcia, Harrison zaprosił do studia klawiszowca Billy’ego Prestona, który został wymieniony jako gość na singlu „Get Back”. Mimo niechęci Harrisona, zespół postanowił nagrać występ na żywo, który zostanie wykorzystany w filmie Lindsay-Hogga. 30 stycznia Beatlesi zagrali na dachu budynku Apple Corps przy ulicy Savile Row w Londynie i był to ostatni raz, gdy wystąpili na żywo w czwórkę. Publiczność stanowili ich przyjaciele i współpracownicy. Pięć tygodni później inżynier dźwięku Glyn Johns rozpoczął prace nad albumem, otrzymując wolną wolę, jako że zespół „umywał ręce od całego projektu”.

Powodem kolejnych spięć była potrzeba powołania doradcy finansowego, którego rolę pełnił przed śmiercią Epstein. Lennon, Harrison i Starr chcieli zatrudnić Allena Kleina, który zarządzał finansami The Rolling Stones i Sama Cooke’a, podczas gdy McCartney upierał się na Lee i Johna Eastmanów, czyli ojca i brata Lindy Eastman, którą poślubił 12 marca. Ostatecznie doszło do kompromisu: Kleina powołano do zarządzania biznesami Beatlesów, a Eastmanów na prawników. 8 maja, wskutek dalszych konfliktów, Klein pozostał jedynym menedżerem zespołu. Tymczasem, ku zaskoczeniu Martina, McCartney poprosił go o wyprodukowanie kolejnego albumu. Sesje nagraniowe do Abbey Road rozpoczęły się 2 lipca. Martin zaproponował „ciąg płynnie poruszającej się muzyki”, ale Lennon się na to nie zgodził, żądając, by piosenki jego i McCartneya znalazły się na różnych stronach albumu. Ostatecznie zastosowano pomysł, który zaproponował McCartney jako kompromis: na stronie pierwszej znalazły się osobne piosenki, a stronę drugą stanowił głównie kilkuczęściowy medley. Tymczasem 4 lipca odbyła się premiera „Give Peace a Chance” – singla nowego zespołu Lennona, The Plastic Ono Band. 20 sierpnia cała czwórka po raz ostatni spotkała się w studiu, gdzie dokończono utwór „I Want You (She’s So Heavy)”.

Budynek Apple Corps, na dachu którego odbył się ostatni koncert Beatlesów

20 września Lennon ogłosił pozostałym Beatlesom, ze opuszcza zespół. Zgodził się jednak utrzymać tę wiadomość w tajemnicy przed mediami, by nie zepsuć sprzedaży Abbey Road. Premiera albumu odbyła się sześć dni później. Wydawnictwo sprzedało się w czterech milionach egzemplarzy w trzy miesiące i zajmowało pierwsze miejsce brytyjskiej listy sprzedaży przez siedemnaście tygodni. Pochodząca z niego piosenka „Something” jest jedyną autorstwa Harrisona, która została wydana na singlu (na stronie A). Choć recenzje albumu były mieszane, medley był chwalony – Unterberger uważa, ze zawiera on „jedne z najlepszych harmonii w jakimkolwiek rockowym nagraniu”. Muzykolog Ian MacDonald nazwał album „niekonsekwentnym i często pustym”, choć medley zachowuje „pozory jedności i spójności”. Lennon przyznał, że Abbey Road jest kompetentny, ale „pozbawiony życia”.

3 stycznia 1970 roku odbyła się ostatnia sesja nagraniowa Beatlesów, bez udziału Lennona, który przebywał wówczas w Danii. W marcu Klein, niezadowolony z pracy Johnsa, przekazał nagrania na album, zatytułowany teraz Let It Be, amerykańskiemu producentowi Philowi Spectorowi. Spector zremiksował część materiału tak, by brzmiała jak nagranie na żywo. McCartneyowi nie podobał się jego wkład, szczególnie aranżacja „The Long and Winding Road”, w którym wystąpił 14-osobowy chór i 36-osobowa orkiestra. Po odrzuceniu jego uwag, 10 kwietnia publicznie ogłosił odejście z zespołu. Tydzień później ukazał się jego debiutancki album. 8 maja został wydany Let It Be, wyprodukowany przez Spectora, a trzy dni później ostatni singel Beatlesów za czasów działalności, „The Long and Winding Road”. W tym samym miesiącu odbyła się premiera dokumentu Let It Be, za który Beatlesi otrzymali Oscara w kategorii najlepsza muzyka z piosenkami. Penelope Gilliatt z „Sunday Telegraph” nazwała film „bardzo złym, ale poruszającym, o rozpadzie tej uspokajającej, geometrycznie idealnej, ponadczasowej rodziny”. 31 grudnia McCartney wniósł pozew o rozwiązanie zespołu. Formalnie, Beatlesi zakończyli działalność dopiero 29 grudnia 1974 roku, kiedy to Lennon podpisał umowę o zakończeniu partnerstwa podczas wakacji z rodziną w Walt Disney World Resort na Florydzie.

Historia po rozpadzie[ | edytuj kod]

1970–1979[ | edytuj kod]

W 1970 roku Lennon, McCartney, Harrison i Starr wydali własne albumy, rozpoczynając tym samym solowe kariery. Dawni Beatlesi wielokrotnie współpracowali przy swoich piosenkach, choć jedynym albumem, na którym wystąpiła cała czwórka (ale nie w jednym utworze), był Ringo z 1973 roku. W 1971 roku Harrison zorganizował w Madison Square Garden koncert na rzecz Bangladeszu i zaprosił do zagrania na nim całą pozostałą trójkę. Ostatecznie wystąpił tylko Starr. McCartney i Lennon spotkali się w studiu tylko raz, w 1974 roku. Efekt ich jam session ukazał się na bootlegu A Toot and a Snore in '74, wydanym w 1992 roku. W kwietniu 1973 roku zostały wydane dwie przygotowane przez Kleina kompilacje największych przebojów Beatlesów: 1962–1966 i 1967–1970, znane powszechnie jako Czerwony Album i Niebieski Album. W Stanach pokryły się one kolejno piętnasto- i siedemnastokrotną platyną (w tym diamentem), a w Wielkiej Brytanii pojedynczą. W 1976 roku Capitol rozpoczął wydawanie (bez udziału dawnych Beatlesów) licznych kompilacji z muzyką zespołu. W 1977 roku ukazał się pierwszy oficjalny album koncertowy grupy, The Beatles at the Hollywood Bowl, zawierający nagrania z koncertów w Hollywood Bowl z 1964 i 1965 roku. Miesiąc wcześniej, mimo protestu dawnych Beatlesów, odbyła się premiera Live! at the Star-Club in Hamburg, Germany; 1962 z występami na żywo w Hamburgu w 1962 roku, nagranymi przy użyciu tylko jednego mikrofonu.

Lennon i McCartney kolejno w 1975 i 1976 roku

Sława, którą wypracowali sobie Beatlesi, była wielokrotnie eksploatowana bez ich udziału. W kwietniu 1974 roku w Anglii odbyła się premiera musicalu John, Paul, George, Ringo… and Bert autorstwa Willy’ego Russella, w którym wystąpiła piosenkarka Barbara Dickson. Firma Northern Songs, posiadająca prawa autorskie do piosenek Beatlesów, wyraziła zgodę na użycie w sztuce dwunastu z nich. Harrison, który opuścił teatr podczas premiery w Londynie, wycofał zgodę na użycie jego utworu „Here Comes the Sun”. W tym samym roku zadebiutowała off-Broadwayowska sztuka Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band on the Road. W 1976 roku na ekrany kin trafił film All This and World War II, przedstawiający głównie kroniki z frontów II wojny światowej. Ścieżkę dźwiękową stanowiły covery piosenek Beatlesów w wykonaniu między innymi Eltona Johna, Keitha Moona i London Symphony Orchestra. W 1978 roku na Broadwayu odbyła się premiera rewii Beatlemania, która cieszyła się popularnością i doczekała się pięciu podróżnych produkcji. Zespół pozwał producentów sztuki, domagając się kilku milionów dolarów odszkodowania. W 1978 roku odbyła się premiera filmu Klub samotnych serc sierżanta Pieprza z Bee Gees i Peterem Framptonem w rolach głównych, który – według Inghama – był artystyczną i komercyjną klapą.

Lata 70. były wypełnione nieudanymi staraniami o ponowne spotkanie byłych Beatlesów na scenie. Promotor Bill Sargent zaoferował im w 1974 roku 10 milionów dolarów za wspólny występ, w styczniu 1976 roku podwyższając stawkę do 30 milionów, a miesiąc później do 50. W kwietniu 1976 roku producent Lorne Michaels zaoferował Beatlesom w nadawanym na żywo programie telewizyjnym Saturday Night Live 3 tysiące dolarów za wspólny występ. McCartney i Lennon oglądali transmisję w apartamencie drugiego z nich, znajdującym się niedaleko studia stacji NBC. Choć rozważali zaskoczenie Michaelsa i pojawienie się w programie, w końcu zrezygnowali z pomysłu. W czerwcu tego samego roku Alan Amron założył Międzynarodowy Komitet na Rzecz Zjednoczenia Beatlesów, prosząc fanów zespołu z całego świata o przesłanie po dolarze, który miał zostać zaoferowany byłym Beatlesom w zamian za wspólny występ. We wrześniu Sid Bernstein zamieścił w gazetach propozycję koncertu charytatywnego z udziałem Beatlesów, który zarobiłby 230 milionów dolarów na cele dobroczynne. W styczniu 1977 roku Amron i bokser Muhammad Ali zaproponowali muzykom występ, który zgromadzi 200 milionów dolarów. Kolejnej nieudanej próby zjednoczenia Beatlesów podjęła się w marcu 1978 roku grupa Project Interspeak, pragnąca, by zespół zagrał na koncercie przeciwko wielorybnictwu, z kolei we wrześniu 1979 roku Bernstein ponowił swoją propozycję, tym razem z okazji koncertu dla wietnamskich boat people. Również w 1979 roku sekretarz generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych Kurt Waldheim ubiegał się o udział Beatlesów w serii londyńskich koncertów dla rzecz kambodżańskich ofiar wojny wietnamskiej. Ostatecznie na jednym z nich wystąpił McCartney ze swoim zespołem Wings.

1980–1989[ | edytuj kod]

Harrison i Starr podczas koncertu fundacji The Prince’s Trust w 1987 roku

8 grudnia 1980 roku Lennon został zamordowany na Manhattanie przez Marka Davida Chapmana. W maju 1981 roku Harrison wydał w hołdzie dla Lennona singel „All Those Years Ago”, na którym Starr zagrał na perkusji, zaś McCartney z żoną, Lindą, zaśpiewali w chórkach. McCartney nagrał własny hołd, „Here Today”, który znalazł się na albumie Tug of War z 1982 roku. Na albumie Harrisona Cloud Nine z 1987 roku znalazł się z kolei utwór „When We Was Fab”, poświęcony okresowi Beatlemanii.

Tymczasem w 1988 roku EMI i Apple Corps wznowiły produkcję albumów studyjnych Beatlesów, tym samym kształtując ich oficjalny kanon: dwanaście albumów, wydawanych pierwotnie w Wielkiej Brytanii, plus amerykańska edycja Magical Mystery Tour. Materiał, który zespół wydawał na singlach i minialbumach, a który nie pojawił się na żadnym z trzynastu oficjalnych albumów, zebrano na dwuczęściowej kompilacji Past Masters, wydanej w 1988 roku. Wszystkie wydawnictwa Beatlesów wydane po zakończeniu przez nich działalności z wyjątkiem Czerwonego i Niebieskiego Albumu zostały wycofane z oficjalnej dyskografii zespołu. W 1988 roku Beatlesi zostali wprowadzeni do Rock and Roll Hall of Fame w ósmym roku, gdy było to możliwe. W ceremonii w Los Angeles wzięli udział Harrison, Starr oraz wdowa po Lennonie, Yoko Ono, wraz z jego synami, Julianem i Seanem. McCartney postanowił się nie pojawiać, uznając, że „fałszywe uśmiechy i machanie podczas rzekomego zjednoczenia świadczyłyby o hipokryzji”. W 1989 roku EMI i Capitol rozstrzygnęły trwający dziesięć lat proces w sprawie tantiem z muzyki Beatlesów, zyskując prawa do niewydanego wcześniej materiału zespołu.

1990–1999[ | edytuj kod]

Pierwszym albumem z niewydanym wcześniej materiałem Beatlesów był koncertowy Live at the BBC z nagraniami dla radia BBC Light Programme z lat 1963–1965, wydany w 1994 roku. W tym samym roku rozpoczęły się prace nad projektem antologii Beatlesów, w którym wzięli udział McCartney, Harrison i Starr. W listopadzie 1995 roku stacje ITV i ABC wyemitowały ośmioodcinkowy miniserial dokumentalny The Beatles Anthology, w którym wystąpiła cała trójka. Wykorzystano w nim materiał z 1970 roku, który miał się ukazać w planowanym wówczas, choć w końcu niezrealizowanym filmie The Long and Winding Road. Według szacunków, miniserial obejrzało na świecie 400 milionów ludzi. Kolejno w listopadzie 1995 oraz marcu i październiku 1996 roku ukazały się dwupłytowe albumy Anthology 1, Anthology 2 i Anthology 3. McCartney, Harrison i Starr nagrali partie instrumentalne i wokalne do utworów „Free as a Bird” i „Real Love”, nagranych pod koniec lat 70. w wersjach demo przez Lennona. Piosenki znalazły się na dwóch pierwszych albumach z serii Anthology oraz na singlach. W 1999 roku ukazała się reedycja ścieżki dźwiękowej Yellow Submarine, zatytułowana Yellow Submarine Songtrack i zawierająca zmienioną listę utworów.

2000–2009[ | edytuj kod]

W listopadzie 2000 roku odbyła się premiera kompilacji 1 z utworami Beatlesów, które zajęły pierwsze miejsca list przebojów w Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. 1 pobił rekord najszybciej sprzedającego się albumu w historii przemysłu fonograficznego. W pierwszym tygodniu liczba kupionych egzemplarzy przekroczyła 3,6 miliona, w ciągu miesiąca – 13 milionów, a do 2009 roku – 31 milionów. Składanka zajęła ponadto pierwsze miejsca na listach sprzedaży w co najmniej 28 państwach (w tym w Polsce) i była najchętniej kupowanym albumem dekady w Stanach.

Starr i McCartney podczas promocji gry The Beatles: Rock Band na wystawie E3 w 2009 roku

29 listopada 2001 roku Harrison zmarł z powodu raka płuc z przerzutami. W rocznicę jego śmierci w londyńskiej Royal Albert Hall odbył się Koncert dla George’a, zorganizowany przez Erica Claptona i wdowę po Harrisonie, Olivię. Wystąpili na nim między innymi McCartney i Starr. W 2003 roku ukazała się Let It Be… Naked – nowa wersja albumu Let It Be, przygotowana według koncepcji McCartneya. W 2004 i 2006 roku amerykańskie albumy Beatlesów do Rubber Soul zostały wydane w wersjach mono i stereo w ramach box setów, zatytułowanych kolejno: The Capitol Albums, Volume 1 i The Capitol Albums, Volume 2 (po cztery albumy). W 2006 roku w Las Vegas zadebiutowało widowisko Cirque du Soleil pod tytułem Love, oparte na remiksach piosenek Beatlesów, przygotowanych przez George’a Martina z synem Gilesem. W tym samym roku została wydana ścieżka dźwiękowa do przedstawienia. W 2009 roku McCartney i Starr wystąpili razem podczas koncertu fundacji Davida Lyncha w nowojorskiej Radio City Music Hall.

9 września 2009 roku cały katalog Beatlesów został wydany ponownie w wersjach zremasterowanych, nad którymi prace trwały przez cztery lata. Kanon trzynastu albumów studyjnych zespołu oraz składanka Past Masters w wersjach stereo ukazały się jako odrębne wydawnictwa, jak również w ramach box setu The Beatles (The Original Studio Recordings). Równocześnie wydany został box set The Beatles in Mono z albumami zespołu w wersjach mono (od Please Please Me do The Beatles) oraz składanką Mono Masters, zrealizowaną jako Past Masters w mono. Tego samego dnia odbyła się premiera gry wideo The Beatles: Rock Band z piosenkami grupy. Z kolei w grudniu 2009 roku katalog zespołu ukazał się w formatach FLAC i MP3 w limitowanej serii 30 tysięcy pendrive’ów.

2010–2019[ | edytuj kod]

W 2010 roku kanon trzynastu albumów studyjnych Beatlesów oraz składanki: Past Masters, Czerwony i Niebieski Album znalazły się w sprzedaży cyfrowej w sklepie iTunes Store. Opóźnienie, z jakim to nastąpiło, wynika z wieloletnich sporów między firmą Apple Corps a Apple Inc., do której należy iTunes Store, o prawo do nazwy „Apple”. 15 czerwca 2011 roku zespół Ringo Starr and His All-Starr Band zagrał koncert w Sali Kongresowej w Warszawie. Był to pierwszy występ któregokolwiek z Beatlesów na terenie Polski. W 2012 roku katalog grupy został wznowiony na płytach winylowych, również w ramach box setu. 22 czerwca 2013 roku na Stadionie Narodowym w Warszawie McCartney zagrał swój pierwszy koncert w Polsce. W listopadzie odbyła się premiera drugiego albumu koncertowego z nagraniami Beatlesów dla BBC, On Air – Live at the BBC Volume 2. Z kolei w grudniu Apple Records opublikował w sklepie iTunes Store album The Beatles Bootleg Recordings 1963 z wersjami demo i nagraniami na żywo dla BBC. Po kilku godzinach wydawnictwo zniknęło ze sprzedaży. Na terenie Unii Europejskiej materiał staje się domeną publiczną 50 lat po nagraniu, o ile nie zostanie legalnie wydany, lub 70, jeśli zostanie wydany. Apple zapewniło sobie w ten sposób przedłużenie posiadania praw autorskich o 20 lat.

W styczniu 2014 roku Narodowa Akademia Rejestracji Sztuki i Nauki przyznała Beatlesom honorową nagrodę Grammy Lifetime Achievement Award. 26 stycznia McCartney i Starr wystąpili wspólnie podczas 56. ceremonii rozdania Grammy w Los Angeles. Dzień później w Los Angeles Convention Center odbył się koncert The Night That Changed America: A Grammy Salute to The Beatles, podczas którego McCartney, Starr i szereg gwiazd muzyki (w tym syn Harrisona, Dhani) wykonali na żywo utwory Beatlesów. Podczas obu imprez obecne były Yoko Ono i Olivia Harrison. Koncert A Grammy Salute to The Beatles został wyemitowany przez CBS 9 lutego, czyli dokładnie 50 lat po dniu, gdy Beatlesi wystąpili w programie The Ed Sullivan Show tej samej stacji, gromadząc największą publiczność w dotychczasowej historii amerykańskiej telewizji. W grudniu 2015 roku katalog Beatlesów został zamieszczony w serwisach streamingowych, takich jak Spotify czy Tidal. W latach 2017–2019 ukazały się specjalne box sety z okazji pięćdziesięciolecia Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band, The Beatles i Abbey Road. Znalazły się na nich nieznacznie zremiksowane pierwotne albumy oraz niepublikowane wcześniej wersje demo. 3 grudnia 2018 roku McCartney po raz drugi wystąpił w Polsce, tym razem w Tauron Arenie w Krakowie.

Od 2020[ | edytuj kod]

Na sierpień 2021 roku zapowiedziana jest premiera filmu dokumentalnego The Beatles: Get Back w reżyserii Petera Jacksona o powstawaniu albumu Let It Be. Pojawia się w nim niepublikowany wcześniej materiał powstały na potrzeby dokumentu pod tym samym tytułem z 1970 roku.