Szermierka (dawniej zwana fechtunkiem) – w szerszym sensie sztuka, praktyka władania bronią białą; w węższym sensie jej sportowa forma czyli dyscyplina sportowa, jeden ze sportów walki. Szermierka sportowa jest dyscypliną olimpijską (turnieje indywidualne i drużynowe) od 1896 roku, jedną z pięciu dyscyplin sportowych (obok gimnastyki sportowej, kolarstwa, lekkoatletyki i pływania), które były do tej pory rozgrywane na wszystkich nowożytnych igrzyskach olimpijskich. Szermiercza konkurencja szpady jest także jedną z konkurencji w pięcioboju nowoczesnym.

Historia dyscypliny[ | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Historia szermierki.

Od zarania dziejów ludzie żyjący we wszystkich kręgach kulturowych i cywilizacjach wykorzystywali broń białą w najrozmaitszych jej postaciach. Służyła ona jednostkom jak i całym armiom do rozstrzygania sporów, obrony i prowadzenia podbojów. Sztuka władania bronią białą była więc przede wszystkim umiejętnością użytkową, przydatną przy pojedynkach i działaniach wojennych. W okresie średniowiecza zaczęły powstawać pierwsze traktaty szermiercze, stanowiące zbiory technik użytecznych w pojedynkach (również sądowych), kładące szczególny nacisk na zręczność, precyzję, spryt jak i stosowanie różnego rodzaju sztuczek. W tym okresie powstawały również pierwsze szkoły szermiercze. Szczególną popularnością w średniowiecznych traktatach, cieszył się miecz, jednak zawierały one również techniki posługiwania się inną bronią jak np. sztyletem, kordem czy włócznią. Począwszy od renesansu, miecz zaczął ustępować lżejszej i bardziej poręcznej broni białej, równocześnie z dalszą ewolucją technik walki pojedynkowej. Wówczas to w Hiszpanii i Włoszech pojawił się rapier (XVI w.), a równolegle w Europie wschodniej na popularności zaczęła zyskiwać przybyła z Azji szabla. W XVII w. we Francji rapier ewoluował w jeszcze lżejszą szpadę, aby ostatecznie doprowadzić do pojawienia się broni typowo treningowej – floretu wraz z ochronną maską szermierczą (2 połowa XVII w.). Na przestrzeni XVII-XIX w. na popularności zyskały pojedynki honorowe, wraz ze wszystkimi towarzyszącymi im rytuałami. Szczególnie rozprzestrzeniły się one we Francji (gdzie w XVII w. w ich wyniku śmierć miało ponieść nawet 30 tys. osób) oraz w Niemczech. W XIX wieku praktyki szermiercze, do tej pory użyteczne przede wszystkim w starciach wojennych i pojedynkach osobistych, szukały swoich nowych form ekspresji. Już w XVIII wieku zaznaczył się nurt, zgodnie z którym ćwiczenia szermiercze traktowano jako pewną formę doskonalenia ruchowego i duchowego. Taką rozrywkę praktykowały ówczesne elity. Prowadzono też różnego rodzaju pokazy, podczas których widzowie podziwiali styl i złożoność działań szermierczych. Ostatecznie w końcu XIX wieku narodziła się szermierka sportowa, która zaadaptowała zasady stosowane do tej pory w ćwiczeniach i walkach na broń ostrą, do warunków sportu. Od momentu swego powstania ośrodki szermierki sportowej skupione były w kilku krajach europejskich. Od czasu pierwszych igrzysk w 1896 roku trzy kraje dzieliły większość medali olimpijskich – Francja, Włochy i Niemcy. Do szermierczej czołówki krajów z Europy zachodniej dołączyły Węgry, które mają długą tradycję w szabli, ZSRR, Polska i – z nieco mniejszymi sukcesami – Rumunia.

Specyfika, broń i zasady[ | edytuj kod]

Od góry do dołu floret, szpada i szabla.

Szermierka uprawiana jest w trzech konkurencjach: szabla, szpada i floret, rozgrywanych zarówno indywidualnie jak i drużynowo (drużyny trzyosobowe).

Broń[ | edytuj kod]

Używana w sporcie szabla i floret ważą 500 g, szpada – 750 g. Bronie różnią się również koszem (gardą), tj. osłoną dłoni (kosz szablowy ma kształt kabłąka co lepiej chroni przed cięciami), oraz przekrojem klingi: trójkątny w szpadzie, kwadratowy we florecie, płaski prostokąt w szabli; a także innymi parametrami kształtu. Klingi zwężają się od kosza w kierunku gardy. W szpadzie i florecie obok tradycyjnego uchwytu francuskiego (prostego, wydłużonego, na końcu którego znajduje się nakrętka) spotyka się (obecnie zdecydowanie najczęściej) uchwyt anatomiczny (belgijski, pistoletowy), dostosowany do budowy dłoni. Na końcu klingi szpady i floretu znajduje się punta (kolec), która po naciśnięciu powoduje zamknięcie obwodu elektrycznego co umożliwia rejestrowanie trafień (w szpadzie punta nie może rejestrować nacisku mniejszego niż 750 gramów a we florecie mniejszego niż 500 gramów, co sprawdza się każdorazowo przed walką odpowiednim ciężarkiem; ponadto sprawdza się szczelinomierzem szczelinę w puncie – musi być odpowiednio duża – i skok grzybka w puncie od momentu sygnalizacji, który musi być odpowiednio mały. W szabli brzeszczot nie ma na końcu punty. Od punty floretu i szpady po klindze biegnie do kosza, przytwierdzony w rowku, cienki przewód elektryczny zwany potocznie naciągiem; ponadto w koszu znajduje się gniazdko elektryczne, do którego mocuje się naciąg klingi a podczas walki podpina się do tego gniazdka przewód noszony przez zawodnika. Z uwagi na bezpieczeństwo przed laty wprowadzono na rynek klingi produkowane z domieszką tytanu (tzw. stal maraging), które jak początkowo reklamowano (i gwarantowano) miały być praktycznie niełamliwe a ich cena była bardzo wysoka. Z czasem cena tych kling zmalała a FIE przyjęła takie klingi jako standard na zawodach (wymaga się ich od zawodników) jednak nie są one niełamliwe (choć faktycznie łamią się dużo rzadziej niż tańsze klingi wykonane ze stali w tradycyjny sposób, które nadal są dostępne na rynku - propagacja mikropęknięć w klingach ze stopu maraging jest 10 razy wolniejsza choć ostrze złamanej klingi jest tak samo wyszczerbione i niebezpieczne). Ze stopu tytanu produkuje się obecnie także kosze broni, przez co są one trwalsze i nieco lżejsze.

Zasady[ | edytuj kod]

Konkurencje szermierki – poza rodzajem broni – różnią się dopuszczalnym rodzajem trafień, ważnym polem trafienia i zasadami walki. W szpadzie i florecie liczą się pchnięcia, w szabli zarówno pchnięcia jak i cięcia (szabla jest więc jedyną, w sportowej szermierce, bronią sieczno-kolną). Polem trafienia w szpadzie jest całe ciało, w szabli – górna połowa ciała (od pasa w górę), we florecie tylko tułów. Inne są też zasady przydzielania punktów w sytuacji, gdy obaj zawodnicy trafią się równocześnie (tzw. trafienie obopólne, dubel). Trafienie w szpadzie zalicza się temu, kto je zadał pierwszy, lub obu zawodnikom, jeśli zadadzą je w tym samym czasie (różnica czasowa nie większa niż 0,2 sek). W szabli i florecie obowiązuje tzw. konwencja, czyli zasady umowne. Oznacza to np., że zawodnik wykonujący natarcie ma pierwszeństwo w zadaniu trafienia przed zawodnikiem wykonującym przeciwnatarcie, natarcie zawodnika traci pierwszeństwo na koszt odpowiedzi, po uprzednim jego sparowaniu zasłoną itd.

W przypadku walk z wczesnej fazy eliminacyjnej (walki w grupach zwykle 6–7-osobowych) walczy się do pięciu trafień, a maksymalny czas walki wynosi 3 minuty. Przez czas walki rozumie się jedynie czas upływający pomiędzy komendami sędziowskimi naprzód i stój. Podczas eliminacji bezpośrednich (faza pucharowa, w której tworzona jest drabinka, zwykle z 64 zawodników, wyłonionych i odpowiednio rozstawionych w drodze eliminacji a przegrywający walkę odpada) walczy się do 15 trafień a maksymalny czas walki wynosi 3 x 3 minuty (z minutowymi przerwami). W przypadku konkurencji drużynowych (gdzie wystawiane są drużyny 3-osobowe plus rezerwowy i każdy zawodnik walczyć ma z każdym z drużyny przeciwnej, co daje maksymalnie 9 walk) spotkanie rozgrywa się do 45 trafień sumowanych z kolejnych walk (ich maksymalny czas to 3 minuty). Zawody drużynowe rozgrywane są systemem pucharowym.

Plansza i sędziowanie[ | edytuj kod]

Plansza szermiercza: C - linia środkowa, G - linia wyjściowa, D - obszar dwóch metrów (do końca planszy), R -obszar zejścia z planszy.

Specjalne pole, na którym odbywa się pojedynek szermierczy, nazywa się planszą (wymiary 14 m x 1,5-2 m). Przyjęło się stosowanie plansz metalizowanych, co zapobiega rejestrowaniu trafień w planszę przez aparat sędziowski.

Oficjalnym językiem na międzynarodowych zawodach szermierczych (jak i podczas spotkań międzynarodowych gremiów szermierczych) jest język francuski - w tym to języku sędziowane są walki, sporządzane protokoły, wydawane licencje zawodnicze itp.

Komendy wydawane przez sędziego (w jęz. francuskim) podczas walki:

We wszystkich konkurencjach trafienie jest sygnalizowane przez specjalne urządzenie elektryczne (aparat sędziowski). Lampa zapalona po stronie danego zawodnika (zależnie od strony czerwona lub zielona gdy trafienie jest ważne i biała gdy nieważne) oznacza, że to on zadał trafienie (przed laty sygnalizacja miała odwrotny kierunek, tzn. lampa zapalona po stronie danego zawodnika oznaczała, że to on otrzymał trafienie – co jednak zmieniono, być może dlatego, że wprowadzało to w błąd obserwatorów nie zapoznanych bliżej z zasadami walk szermierczych). Na zawodach wyższej rangi, w szczególnie trudnych sytuacjach, sędziowie mogą korzystać z pomocy prowadzonych na bieżąco nagrań wideo do rozsądzania jak faktycznie przebiegła akcja na planszy.

Formy grzecznościowe[ | edytuj kod]

Przed i po walce zawodników obowiązuje powitanie i pożegnanie wykonywane odpowiednimi ruchami broni (tzw. przywitanie szermiercze). Ponadto po skończonej walce zawodnicy mają obowiązek podania sobie dłoni (ręki nieuzbrojonej). Nieprzestrzeganie powyższych form zwyczajowych traktowane jest jako zachowanie niesportowe i karane zgodnie z przepisami.

Na przywitanie szermiercze, składa się krótka seria ruchów, podczas której zawodnik prezentuje broń przed przeciwnikiem: najpierw zawodnik staje w postawie szermierczej (stopy pod kątem prostym, niezłączone piętami; stopa wykroczna palcami w kierunku przeciwnika) trzymając przy tym broń z boku, kieruje jej koniec w dół, w stronę ręki nieuzbrojonej, nieco do tyłu (nie dotykając podłoża); następnie przesuwa broń w kierunku przeciwnika prostując ramię, kolejne ruchy to uniesienie końca broni w górę i zbliżenie gardy (kosza) broni do swojej twarzy; dalej zawodnik wykonuje "te same" ruchy jakie już wykonał wcześniej, tylko w odwrotnej kolejności powracając z bronią w miejsce, gdzie rozpoczął. Jest to ukłon tzw. szkoły francuskiej, powszechnie praktykowany, istnieją jednak też inne tego typu powitania.

Powyższe formy grzecznościowe przestrzegane są zwykle przez szermierzy także podczas walk treningowych, ćwiczeń z bronią i przy okazji lekcji indywidualnych.

Środki dyscyplinarne[ | edytuj kod]

Zawodnik nieprzestrzegający przepisów może być ukarany przez sędziego upomnieniem, a jeśli to nie skutkuje albo zawodnik popełni poważniejsze przewinienie żółtą kartką (ostrzegawczą). Przyznanie czerwonej kartki (często na skutek popełnienia tego samego przewinienia po raz drugi) skutkuje przyznaniem trafienia dla przeciwnika. W przypadku otrzymania czarnej kartki, co zdarza się bardzo rzadko, zawodnik jest dyskwalifikowany i usuwany z zawodów, wiąże się to też z dodatkowymi restrykcjami, jeśli chodzi o możliwość uczestnictwa w kolejnych zawodach. Oprócz tego, zawodnik może zostać ukarany dyskwalifikacją z zawodów np. na skutek naruszenia przepisów dotyczących reklam, czy stawieniem się na zawodach z nieodpowiednim strojem.