Komunistyczna Partia Syrii – syryjska komunistyczna partia polityczna, jedna z kontynuatorek utworzonej w 1924 Libańskiej Partii Ludowej, od 1925 do 1928 działającej jako Komunistyczna Partia Syrii i Libanu. Jedna z najstarszych partii komunistycznych w świecie arabskim.

Partia została utworzona przez grupę sympatyzujących z komunizmem robotniczych działaczy z Bejrutu, którym przewodzili Jusuf Ibrahim Jazbak oraz Fu’ad asz-Szamali. Nielegalnie powstała w 1924, rok później otrzymała zgodę na prowadzenie publicznej działalności, jednak po kilku miesiącach została zdelegalizowana, a jej przywódcy trafili do więzień. Po amnestii powszechnej ogłoszonej przez francuskie władze mandatowe przystąpili do odbudowywania struktur organizacji. Do 1939 Komunistyczna Partia Syrii przedstawiała program łączący postulaty walki o niepodległość Syrii z żądaniami reform społecznych w duchu socjalistycznym. W 1939 została zdelegalizowana ponownie; wznowić działalność mogła w 1942. Przedstawiła wówczas znacznie bardziej umiarkowany program, w którym najważniejsze były hasła niepodległościowe, a od socjalizmu publicznie się odżegnywano.

Po uzyskaniu niepodległości przez Syrię Komunistyczna Partia Syrii na krótko straciła popularność w związku ze swoim stanowiskiem w kwestii Izraela (poparła podział Palestyny na państwa żydowskie i muzułmańskie), jednak w latach 1953–1957 systematycznie zwiększała bazę swoich sympatyków. W obawie przed nadmiernym wzrostem jej znaczenia elity polityczne Syrii – zarówno starsze partie konserwatywne, jak i szybko rosnąca w siłę względnie lewicowa partia Baas – zdecydowały o zawarciu unii z Egiptem w 1958. W tak powstałej Zjednoczonej Republice Arabskiej działacze Komunistycznej Partii Syrii zostali poddani prześladowaniom. Po zerwaniu unii w 1961 komuniści syryjscy nie odzyskali już dawnego znaczenia.

Komunistyczna Partia Syrii negatywnie odniosła się do przejęcia władzy przez partię Baas w 1963, następnie jednak, zgodnie z instrukcjami z Moskwy, uznała ją za siłę postępową. Baasiści nie ufali jednak komunistom; aby przekonać do siebie ZSRR, podjęli współpracę z Komunistyczną Partią Syrii jedynie w symbolicznym zakresie. Gdy w 1972 Hafiz al-Asad postanowił zastąpić system monopartyjny ściśle kontrolowanym pluralizmem partii względnie lewicowych, Komunistyczna Partia Syrii została zaproszona do udziału w Narodowym Froncie Postępu. Faktycznie jednak władza w kraju nadal należała do al-Asada, jej podporą była partia Baas, zaś możliwości działania komunistów pozostawały ściśle ograniczone. Na początku XXI wieku poparcie dla nich w Syrii jest stosunkowo nieduże (oficjalnych danych brakuje).

Najważniejszym przywódcą i ideologiem partii był Chalid Bakdasz, który kierował nią od 1932 do śmierci w 1995.

Historia[ | edytuj kod]

Komunistyczna Partia Syrii i Libanu[ | edytuj kod]

Komunistyczna Partia Syrii jest następczynią Libańskiej Partii Ludowej, a następnie Komunistycznej Partii Syrii i Libanu. Libańska Partia Ludowa została utworzona w 1924 w Bejrucie przez Jusufa Ibrahima Jazbaka, Fu’ada asz-Szamalego, Farida Tumę, Butrusa Hiszimę i Iliasa Kaszamiego. Większość jej twórców była robotnikami. Jako pierwsza w historii arabska partia polityczna przyjęła jako swoją ideologię komunizm, chociaż, jak później przyznawał sam Jazbak, żaden z jej twórców nie znał dobrze teorii marksistowskiej ani nie czytał podstawowych tekstów Marksa czy Lenina. Przez pierwsze miesiące swojego istnienia partia zajmowała się tworzeniem struktur, w zakresie pozyskiwania członków odniosła duży sukces, gdy całościowy przystąpił do niej ogólnokrajowy związek zawodowy robotników przemysłu tytoniowego. Licencję na legalne działanie Libańska Partia Ludowa otrzymała rok po utworzeniu. Pozwoliło jej to na przeprowadzenie w Bejrucie publicznych obchodów 1 maja i zaprezentowanie swojego programu, który opierał się na żądaniach wprowadzenia podstawowych zabezpieczeń socjalnych, wprowadzenia ustawowego zakazu pracy nocnej, wprowadzenia ośmiogodzinnego dnia pracy i płacy minimalnej. W maju 1925 partia zaczęła wydawać pismo „Ludzkość”, nazwane tak na wzór organu Francuskiej Partii Komunistycznej. Podczas obchodów święta partia nawiązała kontakt z ormiańską Ligą Spartakusowską, podjęto również decyzję o zjednoczeniu obydwu organizacji i utworzeniu Komunistycznej Partii Syrii i Libanu.

Już w czerwcu 1925 francuskie władze mandatowe nakazały zamknięcie partyjnej gazety (do tego czasu wyszło pięć numerów) i poleciły aresztowanie liderów partii. Mimo to w lipcu 1925 partia zdołała nielegalnie wydać broszurę w językach arabskim, francuskim i ormiańskim, wzywającą do udziału w powstaniu antyfrancuskim. Zawierała ona również apel do francuskich żołnierzy o nietłumienie rewolty. W broszurze wymieniono nazwę partii i zapowiedziano, że w porozumieniu z międzynarodowym ruchem robotniczym będzie wspierać wielką syryjską rewolucję. Wcześniej, w grudniu 1925, Komunistyczna Partia Syrii i Libanu odbyła swoją pierwszą konferencję, która odbyła się nielegalnie, w konspiracyjnych warunkach. W tym czasie część twórców partii znalazła się już we francuskim więzieniu. W styczniu 1926 jako ostatni aresztowany został Jazbak, który w poprzednich miesiącach przebywał we Francji. Uwięzienie pierwszych syryjskich i libańskich komunistów sprawiło, że partia przestała działać.

Działacze komunistyczni zostali zwolnieni z więzienia na mocy amnestii powszechnej w 1928 i przystąpili do odbudowy organizacji. Jej sekretarzem generalnym został asz-Szamali. W lipcu tego samego roku wziął on udział w kongresie Kominternu, na którym partia otrzymała status pełnoprawnej sekcji. Wtedy również nadano jej nazwę Komunistycznej Partii Syrii.

Działalność w Syrii pod panowaniem francuskim[ | edytuj kod]

W 1930 Komunistyczna Partia Syrii przeniosła swoją siedzibę do Damaszku. Publicznie ogłosiła wznowienie działalności w kwietniu 1930. W kongresie partyjnym w tym roku wzięło udział 36 delegatów. Swój program oparła na czterech hasłach: odrzucenia podziału na Syrię i Liban, odrzucenia wszelkich projektów konstytucji przewidującej zależność Syrii od Francji, zwołaniu demokratycznego kongresu pracujących Syrii, potępieniu działań Bloku Narodowego. Głosiła również sekularyzację i demokratyzację życia politycznego, wolność prasy, bezpłatną edukację publiczną, wprowadzenie progresywnego opodatkowania, wprowadzenie kontroli państwa nad gospodarką, w tym wspieranie rozwoju rolnictwa i przemysłu w Libanie. Partia aktywna była przede wszystkim wśród robotników. Zachowała dawną pozycję w związku zawodowym robotników przemysłu tytoniowego, zorganizowała również zrzeszenia robotników transportu, przemysłu naftowego oraz portów. W lipcu 1931 kontrolowane przez komunistów związki przeprowadziły udany protest przeciwko podwyżce cen elektryczności i biletów tramwajowych, co zachęciło kolejnych robotników do przyłączania się do zrzeszeń.

W 1931 Komunistyczna Partia Syrii wydała drukiem swoją broszurę programową. Zawarła w niej następujące postulaty:

Chalid Bakdasz, wieloletni sekretarz generalny Komunistycznej Partii Syrii

W ciągu kolejnych dwóch lat partia pozyskała znaczącą liczbę sympatyków w Damaszku, Aleppo i Trypolisie, w tym wielu młodych ludzi. Pod wpływem instrukcji Kominternu przeprowadzono w tym czasie również arabizację kierownictwa partyjnego. Wyjątkiem była tylko obsada stanowiska sekretarza generalnego. Objął je Chalid Bakdasz, jeden z działaczy, którzy wstąpili do partii na początku lat 30., Kurd z pochodzenia. Bakdasz uzyskał stanowisko sekretarza po tym, gdy poprzez intrygę doprowadził do usunięcia ze stanowiska asz-Szamalego, którego fałszywie oskarżył o współpracę z policją.

W latach 1932-1936 partia podjęła szeroko zakrojoną działalność agitacyjną wśród inteligencji. W 1934 Salim Hajata redagował pismo „Ad-Duhur”, które było ważną platformą dyskusji politycznej i ideologicznej w kraju, dopóki, po publikacji dziesięciu numerów, nie zostało zdelegalizowane. Również w 1934 partia zorganizowała w Zahli Kongres Narodowego Wyzwolenia Arabów, na którym wezwała do utworzenia federacyjnego państwa wszystkich Arabów, walki z imperializmem i syjonizmem, rozumianym jako zjawisko polityczne, nie zaś z narodem żydowskim. Od 1936 partia wydawała kolejne pismo, „At-Tali'a”, adresowane głównie do inteligencji, na łamach którego poddawano surowej krytyce kapitalizm. W końcu lat 30. partia zaczęła również głosić poglądy antyfaszystowskie. Od 1936, gdy zwycięstwo wyborcze we Francji odniósł Front Ludowy, syryjskie organizacje polityczne mogły działać o wiele swobodniej, niż w ciągu poprzednich kilkunastu lat. Dotyczyło to również komunistów syryjskich, którzy nawiązali oficjalną współpracę z Francuską Partią Komunistyczną, zaczęli przyjmować od niej pomoc finansową, zaś od 1937 po raz kolejny wydawali adresowaną do robotników gazetę Saut asz-Szab. Na jej łamach ogłoszono poparcie dla rządów Frontu Ludowego we Francji. Nawet po upadku Frontu, do wybuchu II wojny światowej Komunistyczna Partia Syrii stała na stanowisku, że Syria powinna utrzymywać dobre stosunki z Francją, gdyż tylko w ten sposób mogłaby w końcu uzyskać od niej zgodę na niepodległość (na warunkach wynegocjowanych w 1936 przez delegację Bloku Narodowego z rządem Frontu Ludowego). Od 1937 Syryjską Partią Komunistyczną kierował jednoosobowo Chalid Bakdasz, który obsadził najważniejsze stanowiska swoimi zwolennikami. Bakdasz, który spędził poprzednie lata w ZSRR, gdzie studiował na Komunistycznym Uniwersytecie Pracujących Wschodu, naśladował stalinowski model partyjny.

W 1939 francuskie władze Syrii zamknęły „Saut asz-Szab”, a następnie zdelegalizowały również Komunistyczną Partię Syrii (podobny los spotkał Francuską Partię Komunistyczną i jej gazetę we Francji). W ciągu kolejnych dwóch lat aresztowano większość jej czołowych działaczy, poza Bakdaszem. „Saut sz-Szab” zaczął wychodzić ponownie od 1942. Wtedy też partia została ponownie zalegalizowana. Odzyskawszy możliwość swobodnego funkcjonowania, Syryjska Partia Komunistyczna ogłosiła zdecydowanie bardziej umiarkowany program, niż do tej pory. W 1943, przed wyborami parlamentarnymi, Chalid Bakdasz publicznie zadeklarował, że jego formacja nie miała zamiaru ustanawiać w Syrii socjalizmu, żądać nacjonalizacji przemysłu ani rolnictwa, a jedynie domagała się pewnych reform łagodzących trudną sytuację najuboższych. Bakdasz starał się również, by Komunistyczna Partia Syrii mogła wejść do koalicji tworzącej Blok Narodowy. Mimo to wybory parlamentarne w 1943 zakończyły się dla partii niepowodzeniem; żaden jej kandydat nie zdobył mandatu. Partia określała się jako formacja „jedności narodowej”, dążąca przede wszystkim do wyzwolenia narodowego Syryjczyków. W Syrii wybory wygrał Blok Narodowy, a jego lider Szukri al-Kuwatli został następnie wybrany na prezydenta.

Po wyborach i po rozwiązaniu Kominternu, na przełomie lat 1943 i 1944 Komunistyczna Partia Syrii zorganizowała swój kongres, na którym, na wniosek Bakdasza, zdecydowano o podziale organizacji i utworzeniu osobnych formacji w Syrii i w Libanie. Uzasadniano to innymi realiami politycznymi w niepodległym Libanie oraz funkcjonującą wśród tamtejszych elit politycznych obawą przed syryjską dominacją. W programie politycznym Komunistycznej Partii Syrii po podziale znalazły się następujące postulaty:

Z dokumentów partyjnych usunięto natychmiast jakiekolwiek odniesienia do terminologii marksistowskiej i leninowskiej (walka klas, partia jako awangarda rewolucyjna) oraz żądania radykalnych reform społecznych (reformy rolnej, likwidacji instytucji feudalnych). Według Bakdasza, który całkowicie kontrolował działalność partii, niewłaściwe byłoby nawet posługiwanie się słowem socjalizm, gdyż na danym etapie gospodarczego rozwoju Syria i tak nie mogłaby go budować.

Partia poparła niepodległość Syrii i po ostatecznym wycofaniu się z niej wojsk francuskich w 1946 udzieliła wsparcia prezydentowi Szukriemu al-Kuwatlemu i rządowi Bloku Narodowego. Wezwała również do tego, by polityka niepodległej Syrii nie była inspirowana przez żadne z mocarstw, lecz by odpowiadała interesom Arabów. W końcu lat 40. XX wieku obie blisko współpracujące ze sobą partie komunistyczne - syryjska i libańska miały łącznie 18 tys. członków i 30 tys. sympatyków zrzeszonych w organizacjach robotniczych. W Syrii robotników przemysłowych było niewielu, jednak dzięki pochodzeniu Chalida Bakdasza, potomka szanowanej w Damaszku rodziny o kurdyjskich korzeniach partia mogła liczyć na pewne poparcie ze strony Kurdów i części mieszkańców stolicy niezależnie od aktualnie głoszonego programu. Sympatyczkami Komunistycznej Partii Syrii często były również kobiety, do których przemawiały hasła emancypacyjne. Równocześnie wielu sympatyków Komunistycznej Partii Syrii o kurdyjskim pochodzeniu sympatyzowało równocześnie z nacjonalizmem kurdyjskim, co zniechęcało do komunistów część Arabów.