Su-15 (ros. Су-15, w kodzie NATO Flagon) – radziecki, dwusilnikowy myśliwiec przechwytujący zaprojektowany w biurze Suchoja. Używany przez lotnictwo ZSRR. Ogółem zbudowano ich ok. 1300. Nazwę Su-15 nosił także wcześniejszy prototyp myśliwca z 1949.

Historia rozwoju[ | edytuj kod]

Projekt T-58[ | edytuj kod]

Jeden z prototypów Su-15 z pociskami rakietowymi w muzeum w Monino (widoczna pierwotna, ostrzejsza osłona radaru)

Konstrukcja Su-15 rozpoczęła się jako dalsze rozwinięcie myśliwca T-47 (Su-11), wywodzącego się z projektu T-3 (Su-9). Dla zwiększenia możliwości przechwytywania celów, zdecydowano zastosować nową stację radiolokacyjną, o większej średnicy anteny. Ponieważ antena nie mieściła się już w regulowanym stożku centralnego wlotu powietrza, wymusiło to umieszczenie stacji w nieruchomym nosie kadłuba i zastosowanie dwóch wlotów powietrza po bokach kadłuba. Od środkowej części kadłuba, konstrukcja miała odpowiadać Su-11, także napęd miał stanowić jeden silnik Liulki AŁ-7F-2. Prace prowadzono od 1960 pod oznaczeniem projektu T-58, pojawiło się już także wtedy oznaczenie Su-15. Samolot jednak w takiej postaci nie został zbudowany, gdyż w 1961 i 1962 roku ujawniły się poważne problemy z eksploatacją nowych myśliwców Su-9, prowadzące do wielu katastrof, głównie z powodu awarii nie dopracowanych silników AŁ-7F-1. W efekcie władze zdecydowały ograniczyć produkcję następcy Su-9 - Su-11, a także skłaniały się ku wyposażeniu jednostek w bezpieczniejsze samoloty dwusilnikowe. Samolot tego rodzaju – Jak-28P, opracowany przez Jakowlewa, zastąpił w produkcji Su-11.

T-58D - Su-15[ | edytuj kod]

Su-15

W tej sytuacji, Suchoj zdecydował przeprojektować T-58 na samolot dwusilnikowy, napędzany dwoma słabszymi, lecz sprawdzonymi silnikami Tumanskiego R-11F-300. Korzystał w tym celu z doświadczeń eksperymentalnego myśliwca T-5 (dwusilnikowej wersji T-3, oblatanej 18 lipca 1958). Nowy wariant oznaczono T-58D. Silniki umieszczono obok siebie w poszerzonej tylnej części kadłuba, który przybrał kształty zgodne z regułą pól (aczkolwiek z niewielkim przewężeniem). Początkowo prace prowadzono bez oficjalnego zamówienia, w końcu w lutym 1962 władze zamówiły rozwój samolotu jako modernizacji Su-11, początkowo pod oznaczeniem Su-11M.

Pierwszy nieuzbrojony prototyp (T-58D-1) oblatano 30 maja 1962 (pilot Władimir Iliuszyn). Dopiero we wrześniu 1962 wybrano dla samolotu radar Smiercz-AS i pociski kierowane K-8M2. Jednakże, ponieważ ten system uzbrojenia był dopiero w toku rozwoju, Rada Ministrów zgodziła się na zastosowanie w samolocie radaru Orieł-D i pocisków K-8M1, będących zmodyfikowanym systemem uzbrojenia Su-11. W kwietniu 1963 zbudowano drugi prototyp T-58D-2, wyposażony w ten system uzbrojenia, a potem trzeci T-58D-3.

Od sierpnia 1963 do czerwca 1964 prowadzono badania państwowe prototypów, które przechodziły bez większych problemów. Po próbach, system został 30 kwietnia 1965 oficjalnie przyjęty na uzbrojenie, przy czym samolot otrzymał oficjalne oznaczenie Su-15, stacja radiolokacyjna Orieł-D - RP-15, pociski K-8M1 - R-98, a cały kompleks przechwytujący (samolot, radar i pociski) Su-15-98. Produkcję Su-15 rozpoczęto w zakładzie nr 153 w Nowosybirsku w 1966, w miejsce Jak-28P (a wcześniej Su-11). Samoloty Su-15 pierwszego modelu produkowano do 1971.

W toku produkcji wprowadzano modernizacje – przede wszystkim od 11. serii w 1969 skrzydła delta otrzymały wydłużone końcówki, polepszające stateczność oraz klapy z nadmuchem, polepszające charakterystyki lądowania. Zaczęto stosować też mocniejsze silniki R-13-300. Stacja radiolokacyjna była na już wyprodukowanych maszynach modernizowana do standardu RP-15M (Orieł-D58M), o większej odporności na zakłócenia. W latach 70. samoloty dostosowywano do przenoszenia dwóch podwieszanych kontenerów UPK-23-250 z działkiem 23 mm GSz-23Ł, a w latach 80. do przenoszenia pocisków bliskiego zasięgu samonaprowadzających się na podczerwień R-60.

Su-15T i TM[ | edytuj kod]

Dla zwiększenia możliwości bojowych Su-15, podjęto prace nad nowymi wersjami, wyposażonymi w stację radiolokacyjną Tajfun (rozwinięcie Smiercz) oraz system automatycznego pilotażu SAU-58, pozwalający na optymalne wyjście na wysokość i kierunek celu według komend ze stanowiska dowodzenia oraz na automatyzację lotu na małej wysokości. Pierwszym wariantem był przejściowy Su-15T, którego prototyp zbudowano w 1969. Miał on pociski R-98 i mocniejsze silniki R-13-300, z powiększonymi wlotami powietrza. Ponieważ prace nad nim przeciągnęły się na skutek problemów z radarem, ostatecznie zbudowano w 1970 tylko 20 samolotów.

Ukraiński Su-15TM w muzeum w Koszycach

Równolegle opracowany był docelowy wariant ulepszony Su-15TM, ze stacją radiolokacyjną RP-26 Tajfun-M i ulepszonymi pociskami rakietowymi R-98M. Jego prototyp oblatano 7 kwietnia 1970 i po próbach skierowano do produkcji, trwającej w latach 1971-1975. Oficjalnie został przyjęty do uzbrojenia w składzie kompleksu przechwytującego Su-15-98M dopiero 21 stycznia 1975. Od 8. serii produkcyjnej wprowadzono nową osłonę stacji radiolokacyjnej, o bardziej zaokrąglonych liniach, w celu poprawy warunków pracy stacji, montowaną później także na wcześniejszych maszynach. Awionikę samolotu następnie ulepszano, w szczególności począwszy od 1978 modernizowano radary, po zapoznaniu się zachodnich ekspertów z myśliwcem MiG-25P wyposażonym w pokrewną stację radiolokacyjną Smiercz-A (na skutek ucieczki W. Bielenki do Japonii). W toku produkcji wprowadzono też możliwość podwieszania uzbrojenia bombowego na zamkach uniwersalnych. Od 1979 samoloty przystosowano do przenoszenia pocisków bliskiego zasięgu R-60.

Od 1972 prowadzono próby wariantu Su-15bis z nowymi silnikami R-25-300, lecz mimo nieco lepszych osiągów, nie wszedł on do produkcji, m.in. z powodu niewystarczającej produkcji silników, przeznaczonych w pierwszym rzędzie dla MiG-21bis.

Wersje szkolne[ | edytuj kod]

Wprowadzenie nowego masowo produkowanego samolotu wymagało powstania jego wersji szkolno-treningowej, aczkolwiek wersja taka nie zdążyła powstać przed wprowadzeniem Su-15 do jednostek. Pierwszą wersją był Su-15UT, oparty na konstrukcji Su-15 (oznaczenie fabryczne U-58T). Dodano w nim drugą kabinę dla instruktora, za kabiną pilota, z osobną osłoną i przedłużono o 45 cm kadłub. Zainstalowano na nim tylko podstawowy komplet wyposażenia nawigacyjnego, bez systemu uzbrojenia ani radaru. Masa samolotu wzrosła do 10.660 kg, a zmniejszeniu uległ zapas paliwa, co spowodowało zmniejszenie zasięgu i pułapu. Pierwszy prototyp tej wersji oblatano 26 sierpnia 1968. Samoloty Su-15UT produkowano od 1969 do 1972.

Jednocześnie, próbowano skonstruować dwumiejscową wersję szkolno-bojową Su-15UB, wyposażoną w system uzbrojenia i radar Tajfun (oznaczenie fabryczne U-58B). Prototyp oblatano w 1970, lecz na skutek przesunięcia środka ciężkości do przodu, samolot okazał się nieudany i dalsze prace przerwano.

Po wejściu do służby Su-15TM opracowano na jego bazie nową wersję szkolną Su-15UM (oznaczenie fabryczne U-58TM). Kabinę instruktora umieszczono w niej bez przedłużania kadłuba. Wersja ta była również pozbawiona radaru i pocisków naprowadzanych półaktywnie R-98M, lecz można było na niej stosować pociski samonaprowadzane termicznie R-98T i R-60 oraz dwa podwieszane kontenery z działkiem UPK-23-250. W 1976 zbudowano pierwszy samolot, po czym produkowano je do 1980 (ostatni został przekazany użytkownikowi w 1982).