Stygmatyzacja
Kategoria społeczna to zbiór społeczny, w którym nie występują trwałe interakcje, więzi społeczne, struktura społeczna, normy ani cele, wyodrębniona jednak na podstawie danej cechy członków tego zbioru, np. nauczyciele, więźniowie, bezdomni, lekarze itp.Samospełniające się proroctwo (samorealizująca się przepowiednia) – zjawisko polegające na tym, że określone oczekiwania w stosunku do pewnych zachowań lub zdarzeń wpływają na te zachowania lub zdarzenia w sposób, który powoduje spełnienie oczekiwań.
Efekt aureoli, efekt halo (ang. halo effect) – w psychologii tendencja do automatycznego, pozytywnego (efekt Galatei, efekt nimbu, anielski efekt halo) lub negatywnego (efekt Golema, szatański efekt halo) przypisywania cech osobowościowych na podstawie pozytywnego lub negatywnego wrażenia. Innymi słowy "aureola" może być pozytywna lub negatywna.
Stygmatyzacja, naznaczanie – proces nadawania określeń dotyczących zachowania jednostkom, grupom społecznym lub kategoriom społecznym, w wyniku czego przyjmują one nadane im cechy i zaczynają działać zgodnie z przypisanymi im etykietami.
Proces naznaczania społecznego (przypięcie komuś etykietki) odbywa się zawsze przy określaniu negatywnej grupy odniesienia, na przykład nazwaniu kogoś, kto złamał prawo, kryminalistą.
Naznaczanie bywa przyczyną deprecjonowania jednostek i grup społecznych. Jest on też bazowym mechanizmem tworzenia stereotypów.
Zajmuje się ludzkimi interakcjami, zachowaniem i kontrolą, szczególnie w zakresie dewiacji.
Stygmatyzacja w psychiatrii[ | edytuj kod]
Stygmatyzacja może stanowić niepożądany skutek diagnozy psychiatrycznej lub psychologicznej, polegający na klasyfikowaniu ludzi według procedury zero-jedynkowej. Źródłem negatywnego myślenia o jednostce może być osobowość diagnosty, jego wcześniejsze kontakty z osobami z danej grupy i oficjalne stereotypy.
Postawa prokuratorska to przypisywanie negatywnych etykiet, czyli uproszczonych form kategoryzacji społecznej w sposób jawny lub ukryty; negatywne wartościowanie jednostki bez wyjaśnienia przyczyn zachowania.
Stygmatyzacja jest procesem, w którym etykietę nadaje się osobom niespełniającym oczekiwań innych – nietypowym w wyglądzie, zachowaniu, poglądach, odmiennym kulturowo lub rasowo, niechętnym lub nieumiejącym zachowywać się zgodnie z przyjętymi normami (osoby należące do subkultur).
Schemat wpływu stygmatu na jednostkę[ | edytuj kod]
Etykietowanie wpływa zwrotnie na sposób myślenia „chorego” o sobie w kategoriach zawartych w stygmacie, jednostka zaczyna wierzyć w dysponowanie przypisywanymi właściwościami, utożsamiać się z nimi i zachowywać zgodnie z treścią stygmatu, spełniając oczekiwania społeczne.
- Delegacja najsłabszego członka rodziny do integracji systemu rodzinnego przez manifestację jego patologii zaburzeniem psychicznym. „Chory” czuje się bezradny i bezsilny z powodu braku wsparcia dla jego działań antystygmatyzujących.
- Zmiana pozycji społecznej. Jednostka otrzymuje komunikaty o nieufności, strachu, podejrzliwości.
- Odrzucenie przez otoczenie społeczne.
- Obniżenie poczucia własnej wartości, poczucia bezpieczeństwa i zaufania do siebie i innych, wzrost poczucia zagrożenia. Prowadzi to do zachowań mających na celu pokazanie się z innej strony, wzmagając podejrzliwość otoczenia, co jednostka interpretuje w kategoriach wszystko, co robię, jest złe.
- Wyuczona bezradność – myślenie o sobie i swoim zachowaniu w kategoriach braku wpływu staje się regułą. Dochodzi do izolacji społecznej, obniżenia nastroju i motywacji do zmiany sytuacji.
- Efekt Golema – samospełniające się przewidywania dotyczące negatywnych wartościowań własnej osoby. Jednostka zaczyna myśleć o sobie jako o chorym psychicznie.
Pozytywna rola procesu naznaczania[ | edytuj kod]
Pozytywnym skutkiem procesu naznaczania, wykorzystywanym w terapii, jest (między innymi) wychodzenie z uzależnień. Pierwszym krokiem jest autonaznaczenie, czyli werbalizacja braku kontroli nad sobą, warunek niezbędny powodzenia terapii.