Stopnica

Stopnica (dawniej Stobnica) – miasto w Polsce, w województwie świętokrzyskim, w powiecie buskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Stopnica. Było miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego.

Przyczółek baranowsko-sandomierski – utworzony z końcem lipca 1944 r. przez jednostki 1 Frontu Ukraińskiego Armii Czerwonej, obejmował teren długości 70 km i szerokości 40 km między Baranowem a Sandomierzem. Największy z przyczółków uchwyconych przez armię radziecką na zachodnim brzegu Wisły o powierzchni około 2200 km kw. i długości wzdłuż frontu 120 km.Opactwo cystersów w Wąchocku – znajdujące się w Wąchocku opactwo cystersów ufundowane w 1179 roku przez biskupa krakowskiego Gedeona. Opactwo powstało jako filia opactwa Morimond. Mnisi przybyli do Wąchocka w 1179 roku z legendarnym opatem – bratem Haymo.

Spis treści

1 Położenie

2 Historia

2.1 Prawa miejskie i przywileje

2.2 Czasy I Rzeczypospolitej

2.3 Zabory

2.4 Okres II wojny światowej

2.5 Mniejszości narodowe w Stopnicy

3 Zabytki

3.1 Zespół zamkowy

3.1.1 Zamek królewski wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego w 1350 r.

3.1.2 Domy służby folwarcznej

3.1.3 Park

3.1.4 Młyn wodny

3.2 Cmentarze

3.2.1 Stary cmentarz

3.2.2 Nowy cmentarz

3.2.3 Cmentarze żydowskie

3.3 Pomnik Marszałka Józefa Piłsudskiego

3.4 Obiekty małej architektury sakralnej

3.4.1 Kapliczki

3.4.2 Figury przydrożne

3.5 Rejestr zabytków nieruchomych

4 Sport

4.1 Klub sportowy

5 Zobacz też

6 Przypisy

7 Bibliografia

8 Linki zewnętrzne

Położenie

Miejscowość położona jest na Garbie Pińczowskim, około 15 km na wschód od Buska-Zdroju. Znajduje się na granicy Ponidzia i regionu staszowsko-szydłowskiego. Przepływa przez nią rzeka Stopniczanka, wpadająca w Sanicę, by dalej połączyć się z Wisłą. Stopnica jest węzłem drogowym na trasie drogi krajowej nr 73, z którą krzyżują się tu drogi wojewódzkie nr 756 i 757.

Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID) – narodowa instytucja kultury podległa Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Misją NID jest tworzenie podstaw dla zrównoważonej ochrony dziedzictwa poprzez gromadzenie i upowszechnianie wiedzy o zabytkach, wyznaczanie standardów ich ochrony i konserwacji oraz kształtowanie świadomości społecznej celem zachowania dziedzictwa kulturowego Polski dla przyszłych pokoleń. Instytut wydaje kwartalnik „Ochrona Zabytków”.Ponidzie – region położony w województwie świętokrzyskim na terenie Niecki Nidziańskiej, nad środkową i dolną Nidą, od Chęcin po Nowy Korczyn.

Stopnica leży na dawnym Szlaku Jagiellońskim.

Przez miasto przechodzi zielony szlak turystyczny z Wiślicy do Grochowisk.

Historia

Rynek (około 1936)

Pierwsze wzmianki o Stopnicy, zwanej wówczas Stobnicą, pochodzą z XII wieku. W dokumentach z roku 1275 używana jest również nazwa Stobnycia. Istnieje wówczas w Stopnicy probostwo z którego Baldwin i Cholewa przeszli na biskupstwo krakowskie. Według „Roczników” Jana Długosza, w 1103 r. stopnicki kanonik i proboszcz powołany został na biskupstwo krakowskie. W 1275 r. książę Bolesław Wstydliwy przebywając w Stopnicy wydał przywilej dla klasztoru w Wąchocku (Kodeks Małopolski II 136).

Bolesław V Wstydliwy (ur. 21 czerwca 1226 w Starym Korczynie, zm. 7 grudnia 1279) – książę krakowski (od 1243) i sandomierski (od 1232), ostatni przedstawiciel małopolskiej linii Piastów.Księstwo Warszawskie (fr. Duché de Varsovie, niem. Herzogtum Warschau) – istniejące w latach 1807–1815, formalnie niepodległe, jednak w rzeczywistości podporządkowane napoleońskiej Francji państwo, było namiastką państwa polskiego. Władcą suwerennym Księstwa był król Królestwa Saksonii, które wchodziło w skład Związku Reńskiego, będącego protektoratem pierwszego Cesarstwa Francuskiego.

Prawa miejskie i przywileje

Zamek królewski (XIV w.)

Kazimierz III Wielki w 1360 r. nadaje Stobniczy i przyległym wsiom starej Stobnicy, Falencinowi prawo średzkie i na lat 16 uwalnia od wszelkich podatków i ciężarów. Stąd Długosz uważa Kazimierza za założyciela miasta. Nadto pisze Długosz że król Stobnicę znaczną atencją darzy. (Długosz. Liber Beneficiorum II, 441) stąd na polecenie króla, w mieście wybudowano murowany, gotycki kościół, w miejsce dawnego drewnianego, szpital, oraz obronny zamek.

Uniwersytet Jagielloński (historyczne nazwy: Akademia Krakowska, Szkoła Główna Koronna, Szkoła Główna Krakowska, Uniwersytet Krakowski; łac. Universitas Jagellonica Cracoviensis) – najstarsza polska szkoła wyższa, jeden z najstarszych uniwersytetów na świecie, mieszczący się w Krakowie.Karol Kalita de Brenzenheim (pseud. Rębajło) (ur. 4 listopada 1830 w Komarnie k. Rudek, zm. 25 maja 1919 we Lwowie) – polski pułkownik, dowódca oddziału partyzanckiego w powstaniu styczniowym.

W 1498 roku Jan Olbracht potwierdził przywilej Kazimierza III Wielkiego

Miasto otrzymało liczne przywileje od władców z dynastii Jagiellonów, których spis okazał w 1562 r. Marcin Zborowski przy lustracji miasta. Były wśród nich przywileje z lat 1410, 1439, 1442, 1444, 1445, 1487 i 1520. W czasach Zygmunta Augusta proboszczem był tu ks. Piotr Arcichowski herbu Grabie, który miał także godność kanonika krakowskiego, pełniąc również funkcje sekretarza króla i referendarza koronnego.

II wojna światowa – największy konflikt zbrojny w historii świata, trwający od 1 września 1939 do 2 września 1945 roku (w Europie do 8 maja 1945), obejmujący zasięgiem działań wojennych prawie całą Europę, wschodnią i południowo-wschodnią Azję, północną Afrykę, część Bliskiego Wschodu i wszystkie oceany. Niektóre epizody wojny rozgrywały się nawet w Arktyce i Ameryce Północnej. Poza większością państw europejskich i ich koloniami, brały w niej udział państwa Ameryki Północnej i Ameryki Południowej oraz Azji. Głównymi stronami konfliktu były państwa Osi i państwa koalicji antyhitlerowskiej (alianci). W wojnie uczestniczyło 1,7 mld ludzi, w tym 110 mln z bronią. Według różnych szacunków zginęło w niej od 50 do 78 milionów ludzi.<|||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| - |||||||||| |||||||||| ||||||||||>

Z miasta tego pochodził Jan ze Stobnicy (ok. 1470–1530) – profesor Akademii Krakowskiej, filozof, przyrodnik i geograf.

Pod koniec XIV w. i w XV w. w mieście zbierał się szlachecki sąd ziemski.

W okresie od XV do XVIII wieku miasto było starostwem niegrodowym. W XVI wieku, Stopnica przejściowo była ośrodkiem kalwinizmu. Zbór kalwiński urządzony został w Stopnicy, przez jednego z jej starostów, Marcina Zborowskiego, wojewodę kaliskiego około 1551 roku. Jednak już pod koniec XVI wieku było tu zaledwie dwóch kalwinistów, uczęszczających na msze do pobliskiej Oleśnicy.

Armia „Kraków” – związek operacyjny Wojska Polskiego II RP utworzony 23 marca 1939 roku w celu osłony Śląska i zachodniej Małopolski.Garb Pińczowski (342.27, nazywany też Garbem Wójczańsko-Pińczowskim) – wypiętrzenie znajdujące się w województwie świętokrzyskim. Jest położone pomiędzy Niecką Solecką i Niecką Połaniecką. Stanowi część Niecki Nidziańskiej. Wysokość najwyżej położonych punktów dochodzi do 330 m n.p.m.

Czasy I Rzeczypospolitej

1649 r. Jan Kazimierz potwierdził dla Stobnicy prawo miejskie niemieckie, polecił odbywanie sądów w mieście 2 razy w tygodniu oraz zakazał Żydom mieszkać w pobliżu kościoła i rynku. Były to jednak ostatnie lata pomyślnego rozwoju i wspaniałej egzystencji tego miasta. W 1655 roku kościół farny został złupiony przez Szwedów. Większych zniszczeń jednak doznała Stobnica podczas najazdu sprzymierzonych ze Szwedami wojsk Księcia Siedmiogrodu Jerzego II Rakoczego. Złupiły one kościół, zamek i miasto dopuszczając się w nim wielu okrucieństw. Żołnierze spuścili też wodę ze stawu zamkowego spodziewając się w nim zatopionych skarbów. Zniszczeń dokonanych przez Szwedów i Węgrów dopełniła morowa zaraza, w wyniku której zmarło 600 parafian. W 1781 roku miasto zaszczycił swą wizytą ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski. Wieczorem 11 czerwca 1787 roku przybył do Stopnicy solennie witany przez starostę stopnickiego, Eliasza z Granowa Wodzickiego, przy akompaniamencie salw z armat zamkowych i radosnych okrzyków stopniczan. W następnym dniu 12 czerwca, król opuścił Stopnicę i przez Busko-Zdrój, Jurków, Wiślicę, Czarkowy, Winiary, Hebdów oraz Kościelniki pojechał do starej stolicy Polski – Krakowa. W dniu 10 kwietnia 1795 roku miasto padło ofiarą pożaru, który rozpoczął się w domostwie żydowskim. Oprócz domów mieszkalnych spłonęła szkoła, kościół farny, synagoga oraz zabudowania plebańskie.

Organizacja Bojowa Polskiej Partii Socjalistycznej (OB PPS) – utworzona przez Polską Partię Socjalistyczną (PPS) w kwietniu 1904 i działająca do 1911 struktura zbrojna mająca na celu ochronę działalności rewolucyjnej PPS, jej demonstracji i spotkań. Przeprowadzała też szereg akcji zbrojnych, likwidując funkcjonariuszy i współpracowników rosyjskich władz okupacyjnych Królestwa Polskiego, dokonując licznych ekspropriacji na potrzeby działalności niepodległościowej i rewolucyjnej. W szczytowym okresie liczyła ok. 6500 bojowców. Zespół klasztorny oo. sercanów w Stopnicy (do 1979 r. oo. reformatów), ufundowany przez Krzysztofa i Annę Ossolińskich, wybudowany w 1639 r.

W 1639 roku Krzysztof z Tęczyna Ossoliński założył w Stopnicy klasztor i kościół reformatów. W latach 1655–1657 miasto zostało zniszczone przez Szwedów i wojska Rakoczego. W roku 1662 w mieście miała miejsce zaraza, która dopełniła dzieła zniszczenia. Stopnica z trudem podniosła się z upadku. Jej rozwój na pewien czas zahamowany został przez wielki pożar z 1795 roku. Po rozbiorach Polski znalazła się w zaborze austriackim. Od 1809 roku w Księstwie Warszawskim, w którym stała się siedzibą powiatu. Status ten miasto utrzymało w 1815 roku po likwidacji Księstwa i utworzeniu Królestwa Kongresowego pod zaborem rosyjskim.

Radom – miasto na prawach powiatu w centralno-wschodniej Polsce, w województwie mazowieckim, położone nad rzeką Mleczną.Obóz zagłady w Treblince (również Treblinka II, niem. Vernichtungslager Treblinka, SS-Sonderkommando Treblinka) – niemiecki nazistowski obóz zagłady istniejący w latach 1942–1943 w lasach nad Bugiem, przy linii kolejowej Siedlce – Małkinia, niedaleko wsi Poniatowo. Nazwa pochodzi od nazwy stacji kolejowej znajdującej się w pobliżu obozu.

Zabory

W roku 1863 ludność powiatu stopnickiego czynnie zaangażowała się w powstanie styczniowe. Sformowany w powiecie stopnickim pułk pod dowództwem Karola Kality Rębajły, uczestniczył m.in. w bitwach pod Mierzwinem, Hutą Szczeceńską, Lubienią, oraz w bitwie opatowskiej. Po upadku powstania, w ramach rosyjskich represji, Stopnica utraciła prawa miejskie. Pomimo tego jeszcze przez kilkadziesiąt lat pozostawała siedzibą powiatu. Dopiero w 1915 r. austriackie władze okupacyjne przeniosły siedzibę powiatu do Buska.

Małopolska Droga św. Jakuba – odtworzony w Polsce fragment Drogi św. Jakuba – europejskiej sieci średniowiecznych szlaków pielgrzymich prowadzących do grobu św. Jakuba Apostoła w Santiago de Compostela w północno-zachodniej Hiszpanii. Odcinek Małopolskiej Drogi prowadzi z Sandomierza, przez Kraków do Oświęcimia i jest jedną z odnóg Via Regia. W przyszłości Małopolska Droga św. Jakuba ma się połączyć z projektowanymi górnośląskimi szlakami prowadzącymi do Góry św. Anny i stamtąd do Niemiec, lub do Raciborza i Cieszyna a stamtąd na Morawy i Czechy. Sandomierz w przyszłości będzie też ostatnim etapem projektowanej trasy prowadzącej z Lublina i łączącej się z małopolskim szlakiem. Długość trasy Sandomierz – Santiago de Compostela wynosi: 3242 km (przez Pragę) lub 3909 km (przez Wrocław).Rotenburg an der Fulda, Rotenburg a. d. Fulda - miasto w Niemczech, w północnej części kraju związkowym Hesja, w rejencji Kassel, w powiecie Hersfeld-Rotenburg, nad rzeką Fuldą,

W 1906 r. konspiratorzy należący do Organizacji Bojowej PPS po dokonaniu udanego napadu skonfiskowali zawartość sejfu rosyjskiego w urzędzie pocztowym w Stopnicy.

Okres II wojny światowej

W 1939 roku większą część mieszkańców Stopnicy stanowili Żydzi. 9 września 1939 w rejonie Stopnicy oddziały Grupy Operacyjnej „Śląsk” (Armia „Kraków”) walczyły z oddziałami niemieckiego VIII Korpusu Armijnego. W samym mieście I batalion 203 Pułku Piechoty Rezerwowego (Batalion ON „Tarnowskie Góry”) zniszczył orkiestrę niem. 15 Pułku Pancernego (5 DPanc.). Winą za „wymordowanie bezbronnego oddziału” obarczony został płk Stanisław Kalabiński, dowódca 55 Dywizji Piechoty Rezerwowej. Pod takim zarzutem, 12 kwietnia 1940 wymieniony oficer został zatrzymany w Oflagu IX C w Rotenburg an der Fulda i przewieziony do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. 15 sierpnia 1941 w Radomiu został zamordowany.

Miasto (od prasłow. „местьце", „mě́sto"–„miejsce”) – historycznie ukształtowana jednostka osadnicza charakteryzująca się dużą intensywnością zabudowy, małą ilością terenów rolniczych, ludnością pracującą poza rolnictwem (w przemyśle lub w usługach) prowadzącą specyficzny miejski styl życia.Polska, Rzeczpospolita Polska – państwo unitarne w Europie Środkowej, położone między Morzem Bałtyckim na północy a Sudetami i Karpatami na południu, w dorzeczu Wisły i Odry. Powierzchnia administracyjna Polski wynosi 312 679 km², co daje jej 70. miejsce na świecie i dziewiąte w Europie. Zamieszkana przez ponad 38,5 miliona ludzi, zajmuje pod względem liczby ludności 34. miejsce na świecie, a szóste w Unii Europejskiej.

W 1941 roku Niemcy utworzyli tutaj getto, w którym do roku 1942 przebywało 5 tysięcy Żydów, zgładzonych później w Treblince. W 1944 roku w rejonie Stopnicy toczyły się zacięte walki o przyczółek baranowsko-sandomierski. Niemcy próbując zlikwidować przyczółek zbombardowali Stopnicę, a następnie uderzyli sześcioma dywizjami pancernymi na oddziały 5-tej armii gwardii gen. Aleksieja Żadowa. 13 sierpnia 1944 Niemcy zaatakowali w kierunku Stopnicy. Tu po raz pierwszy użyto czołgów Panzerkampfwagen VI B Königstiger. Wykorzystanie nowego rodzaju broni nie było udane - atakujący stracili 12 czołgów, w tym 3 zostały zdobyte przez sowieckich żołnierzy. Hitlerowcy 7 listopada 1944 roku wysadzili zaminowany klasztor oo. reformatów. Kolejna ofensywa że wschodu dokonała reszty zniszczenia. W Stopnicy nie ocalał ani jeden dom. W latach powojennych Stopnicę odbudowano.

Gotyk – styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji (Anglosasi uważają, że w Anglii) i swoim zasięgiem objął zachodniochrześcijańską Europę.Biblioteka Narodowa Izraela (hebr. הספרייה הלאומית; dawniej: Żydowska Biblioteka Narodowa i Uniwersytecka, hebr. בית הספרים הלאומי והאוניברסיטאי) – izraelska biblioteka narodowa w Jerozolimie.

Ślady po kulach z czasów II wojny światowej na jednym z domów w Stopnicy

Mniejszości narodowe w Stopnicy

Dzisiejszą Stopnicę zamieszkują wyłącznie Polacy, prawie wszyscy są wyznania rzymskokatolickiego. Jednak nie zawsze tak było. Do czasu eksterminacji Żydów w jesieni 1942 roku, zgotowanej im przez okupantów hitlerowskich, stanowili oni 2/3 ludności miasta. Posiadali 2 synagogi – starą i nową – usytuowane pomiędzy Rynkiem (obecnie Plac Marszałka J. Piłsudskiego), a ul. Bóżniczą (obecnie Północna). Obie podczas zniszczenia Stopnicy zostały zburzone, a po wojnie nikt ich nie odbudował, gdyż nie było dla kogo.

Miasto królewskie – historyczna jednostka osadnicza, miasto zlokalizowane na gruntach należących do króla (królewszczyźnie).Jan I Olbracht (Albrecht), lit. Janas Olbrachtas (Albrechtas), biał. Ян I Ольбрахт (ur. 27 grudnia 1459 w Krakowie, zm. 17 czerwca 1501 w Toruniu) – król Polski w latach 1492-1501, książę głogowski 1491-1498.

Początki osadnictwa żydowskiego w Stopnicy datują się od 1540 roku. Gmina żydowska istniała tu od 1649 roku. Nie można pominąć mniejszości prawosławnych Rosjan. Reprezentowali oni byli wyłącznie przez aparat urzędniczo-wojskowo-policyjny zaborczej Rosji carskiej. Przedstawiciele ich przybyli do Stopnicy – jak i do innych miast Kongresówki – po upadku powstania styczniowego pod koniec lat 60. XIX wieku. Posiadali cerkiew prawosławną (parafię erygowano w 1901 roku) mieszczącą się na piętrze ratusza położonego w północno-zachodnim kącie Rynku. Po wycofaniu się wojsk rosyjskich z terenów Kongresówki przed napierającą armią austro-węgierską w lecie 1915 roku, a w ślad za nim ewakuacją urzędów rosyjskich, cerkiew z braku wiernych przestała funkcjonować. Zlikwidowana została formalnie w 1918 roku w latach Polski międzywojennej, a w budynku jej mieściła się szkoła powszechna. Zburzona w czasie II wojny światowej nie została odbudowana. Przez kilkadziesiąt lat powojennych był to pusty plac. Obecnie na tym miejscu wznosi się postawiony w latach 90. XX wieku pawilon handlowy „Fantazja”, należący do Ferdynanda Wójtowicza. W obecnej Stopnicy mieszkają dwie rodziny o rodowodzie prawosławnym, jednak całkowicie spolonizowane i skatolicyzowane.

Polona – polska biblioteka cyfrowa, w której udostępniane są zdigitalizowane książki, czasopisma, grafiki, mapy, muzykalia, druki ulotne oraz rękopisy pochodzące ze zbiorów Biblioteki Narodowej oraz instytucji współpracujących. <|||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| - |||||||||| |||||||||| ||||||||||>

W latach 1975–1998 Stopnica położona była w województwie kieleckim.

Prawa miejskie odzyskała 1 stycznia 2015 roku.

Podstrony: 1 [2] [3] [4]