Stefan Ehrenkreutz

Stefan Łukasz Ehrenkreutz (ur. 13 października 1880 w Łowiczu, zm. 21 lipca 1945 w Wilnie) – polski historyk prawa, profesor i ostatni rektor (od 1939) Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, zwolennik linii politycznej Józefa Piłsudskiego, senator III i IV kadencji (1930-1938) II Rzeczypospolitej, wolnomularz.

Łowicz – miasto, gmina miejska w województwie łódzkim, w powiecie łowickim (siedziba władz powiatu) nad rzeką Bzurą, na północnym skraju Równiny Łowicko-Błońskiej. Był miastem duchownym.Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej, wschodnioznawczy i sowietologiczny ośrodek naukowo-badawczy działający w latach 1930–1939 w Wilnie przy Uniwersytecie Stefana Batorego, ale posiadający autonomię i samorządność. Przy instytucie działała prywatna Szkoła Nauk Politycznych. Instytut mieścił się w gmachu Biblioteki Wróblewskich w Wilnie.

Spis treści

1 Życiorys

1.1 Działalność dydaktyczna i naukowa

1.2 Działalność archiwistyczna

1.3 Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej i wileńskie studium historii prawa litewskiego

1.4 Członkostwo w towarzystwach naukowych

1.5 Polityka

1.5.1 Okoliczności śmierci

2 Rodzina

3 Odznaczenia

4 Przypisy

5 Bibliografia

6 linki zewnętrzne

Życiorys

Działalność dydaktyczna i naukowa

Studiował początkowo prawo na cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, jednak w następstwie wydarzeń 1905 kontynuował kształcenie na uniwersytetach w Wiedniu i w Lipsku. Na tym ostatnim uzyskał stopień doktora, broniąc pracę na temat historii społecznej trzynastowiecznej Polski (Beiträge zur sozialen Geschichte Polens im XIII Jh.). Po powrocie do Warszawy Ehrenkreutz prowadził wykłady z polskiej historii politycznej (od 1916 na Wolnej Wszechnicy Polskiej) i z historii ustrojowej Polski oraz z prawa sądowego tejże (na Uniwersytecie Warszawskim). W 1920 przeniósł się do Wilna, na tamtejszym uniwersytecie prowadząc wykłady z historii ustroju i prawa sądowego państwa polsko-litewskiego aż do wybuchu II wojny światowej. Naukowo zajmował się dawnym prawem sądowym polskim i litewskim (w tym szczególnie statutami litewskimi) oraz ustrojami państw Europy Wschodniej. Autor m.in. Z dziejów organizacji miejskiej Starej Warszawy (1913), Ze studiów nad sądem ławniczym w Warszawie (1914), Sąd wyższy prawa niemieckiego grodu sandomierskiego (1917). Jego zainteresowania ustrojem Litwy zaowocowały pracami: Stan badań nad statutami litewskimi (1924), Separatyzm czy ciążenie Litwy ku Polsce po unii lubelskiej (1925), a także objęciem redakcji nad księgą pamiątkową opublikowaną z okazji 400-lecia I statutu litewskiego. W 1939 został wybrany na rektora Uniwersytetu Stefana Batorego.

Łazienki Królewskie w Warszawie – zespół pałacowo-parkowy w Warszawie z licznymi zabytkami klasycystycznymi, założony w XVIII wieku z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Całe założenie było zrealizowane przez architektów królewskich: Dominika Merliniego, Jana Chrystiana Kamsetzera i Jana Chrystiana Szucha.Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (MWRiOP) – centralny urząd państwowy, powołany 1 lutego 1918 r. do zarządu szkolnictwa wszelkich stopni i typów, opieki nad nauką, literaturą i sztuką, nad archiwami, bibliotekami, czytelniami, muzeami i teatrami oraz do realizacji zadań państwa w sprawach wyznaniowych. Ministerstwo powstało z przekształcenia Departamentu Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego tymczasowej Rady Stanu z dniem 1 lutego 1918 r. w ministerstwo.

Działalność archiwistyczna

Po powrocie ze studiów w Lipsku do Warszawy podjął w 1911 pracę w Archiwum Głównym, zarządzanym wówczas przez Teodora Wierzbowskiego. Od kwietnia do sierpnia 1917 był członkiem Komisji Archiwalnej Tymczasowej Rady Stanu, a od stycznia 1918 kierował referatem do spraw archiwalnych w ramach Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (od kwietnia tego roku — Wydziałem Archiwów Państwowych). Reprezentował stronę polską (wraz z Janem Łukasiewiczem i Bronisławem Dembińskim) w komisji dwustronnej, negocjującej w czerwcu i we wrześniu 1918 przejęcie akt dotyczących ziem polskich (w tym tzw. akt popruskich) od niemieckich instytucji archiwalnych, a następnie (obok Marcelego Handelsmana i Stanisława Kętrzyńskiego) także w utworzonej dwustronnej podkomisji technicznej, mającej dokonać w ramach tego zbioru analizy roszczeń w stosunku do wszystkich grup akt z osobna (obradującej 10 i 25 września oraz 4 i 24 października 1918). Pod koniec października wraz z Wincentym Łopacińskim już w Lublinie miał czuwać nad zakończeniem kwestii rewindykacji archiwów, będących w gestii austro-węgierskiej, lecz upadek podczas tych negocjacji władz okupacyjnych spowodował bezproblemowe przejęcie tych akt. Po powrocie do Warszawy, wobec zmienionych warunków politycznych (zakończenie niemieckiej okupacji Warszawy), 11 października 1918 podpisał wraz z niemieckim zarządcą archiwów Adolfem Warschauerem protokół przejęcia archiwów warszawskich (w przekazaniu brali udział również podwładny Ehrenkreutza Antoni Rybarski i sekretarz generalny Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego Kazimierz Konarski). Od 1 lutego 1919 do jesieni 1920 był zastępcą naczelnika Wydziału Archiwów Państwowych (V stopień służbowy).

Polska Partia Socjalistyczna (PPS) – polska partia polityczna o charakterze niepodległościowym, socjalistycznym i pracowniczym (klasyfikowana w grupie partii lewicowych), założona w listopadzie 1892 podczas tzw. zjazdu paryskiego jako Związek Zagraniczny Socjalistów Polskich, jedna z najważniejszych w Polsce sił politycznych aż do 1948. W czasach PRL jako samodzielna partia działała jedynie na emigracji.Teodor Feliks Wierzbowski (ur. 30 sierpnia 1853, Kielce, zm. 19 lutego 1923, Warszawa) — historyk, archiwista, bibliograf, wydawca źródeł.

Instytut Naukowo-Badawczy Europy Wschodniej i wileńskie studium historii prawa litewskiego

W 1930 organizował, a następnie był długoletnim prezes zarządu Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej w Wilnie, kierując dodatkowo jego sekcją historyczno-prawną. Był pomysłodawcą, organizatorem i kierownikiem założonego w 1934 studium historii prawa litewskiego przy Wydziale Prawa, mające prowadzić badania naukowe i działalność popularyzatorską oraz wspomagać naukowców w kontaktach z archiwami (prywatnymi i państwowymi) oraz z bibliotekami.

Biblioteka Narodowa (BN) – polska biblioteka narodowa w Warszawie, na Ochocie, na Polu Mokotowskim, narodowa instytucja kultury założona w 1928.Akta popruskie – umowne określenie zespołu archiwalnego, obejmującego akta dotyczące porozbiorowej pruskiej administracji na dawnych terenach Rzeczypospolitej, które weszły w skład Księstwa Warszawskiego po 1807 r., tj. Prus Południowych i Nowowschodnich.

Członkostwo w towarzystwach naukowych

Ehrenkreutz był od 1934 członkiem-korespondentem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, od 1936 członkiem przybranym Towarzystwa Naukowego we Lwowie, członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie oraz członkiem Zarządu Głównego i przewodniczącym oddziału w Wilnie Polskiego Towarzystwa Historycznego. Od 17 października 1938 był także współpracownikiem Komisji Prawniczej PAU.

Lipsk (niem. Leipzig; górnołuż. Lipsk; czes. Lipsko; łac. Lipsia) – miasto na prawach powiatu, najliczniejszy ośrodek Saksonii i drugi, po Berlinie, Niemiec wschodnich. Miasto należy do aglomeracji Lipsk-Halle, która liczy ok. 996 100 mieszkańców (2009).Plac Łukiski w Wilnie – największy plac w stolicy Litwy, Wilnie, zlokalizowany w ścisłym centrum miasta. Od południa plac styka się z najważniejszą ulicą Wilna, Prospektem Giedymina.

Polityka

Działacz Polskiej Partii Socjalistycznej, był kilkakrotnie więziony jeszcze przed wybuchem I wojny światowej. Działacz Towarzystwa Kultury Polskiej (1908-1913). Był zwolennikiem Józefa Piłsudskiego. Wybrany senatorem w wyborach 1930 i w następnych, w 1935 (sprawował mandat w latach 1930-1938). Był wolnomularzem.

Andrzej Stefan Śródka (ur. 10 czerwca 1946 w Łodzi), profesor doktor habilitowany medycyny, naukowiec zajmujący się historią medycyny, historią nauki polskiej i patofizjologią.II Rzeczpospolita (II RP) – Rzeczpospolita Polska w latach 1918–1945, od odzyskania suwerenności państwowej w 1918 do wycofania uznania międzynarodowego dla Rządu RP na uchodźstwie w konsekwencji wykonania porozumień między mocarstwami wielkiej trójki na konferencji jałtańskiej w 1945.

Podczas II wojny światowej prof. Stefan Ehrenkreutz kierował w konspiracji Polskim Uniwersytetem Wileńskim, oficjalnie pracując jako stróż nocny.

Okoliczności śmierci

Do 1944 jako rektor kierował działającą w konspiracji uczelnią, wykładał; uczestniczył w pracach Konwentu Stronnictw Politycznych przy Okręgowym Delegacie Rządu na Kraj w Wilnie; w czasie okupacji pracował jako stróż nocny, pracownik biurowy, kasjer, konsultant prawny; w korespondencji Ławrientija Berii do Józefa Stalina z 3.08.1944 wzmiankowany jako poszukiwany; 27 sierpnia 1944 z polecenia Bolesława Bieruta odwiedził go Jerzy Putrament, aby nakłonić go do wspierania partii komunistycznej pod przywództwem Bolesława Bieruta. Odmówił, po czym Putrament wychodząc podniósł rękę i wykrzyknął: "pan tego pożałuje". Następnego dnia 28.08.1944 w swoim mieszkaniu został aresztowany przez NKWD. Torturowany, w więzieniu podjął głodówkę. Wyczerpany głodówką 20 lipca 1945 na noszach został przeniesiony do szpitala więziennego przy placu Łukiskim na Łukiszkach w Wilnie gdzie zmarł z wycieńczenia następnego dnia 21 lipca 1945. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 30-6-30).

Austro-Węgry (t. Monarchia Austro-Węgierska; niem. Österreich-Ungarn, węg. Osztrák-Magyar Monarchia) – państwo związkowe w Europie Środkowej. Austro-Węgry były wielonarodową monarchią konstytucyjną i jednym z największych mocarstw w tamtym czasie. Państwo istniało 51 lat, od 1867 aż do rozpadu w 1918 roku i zakończenia I wojny światowej.II wojna światowa – największy konflikt zbrojny w historii świata, trwający od 1 września 1939 do 2 września 1945 roku (w Europie do 8 maja 1945), obejmujący zasięgiem działań wojennych prawie całą Europę, wschodnią i południowo-wschodnią Azję, północną Afrykę, część Bliskiego Wschodu i wszystkie oceany. Niektóre epizody wojny rozgrywały się nawet w Arktyce i Ameryce Północnej. Poza większością państw europejskich i ich koloniami, brały w niej udział państwa Ameryki Północnej i Ameryki Południowej oraz Azji. Głównymi stronami konfliktu były państwa Osi i państwa koalicji antyhitlerowskiej (alianci). W wojnie uczestniczyło 1,7 mld ludzi, w tym 110 mln z bronią. Według różnych szacunków zginęło w niej od 50 do 78 milionów ludzi.

Podstrony: 1 [2] [3] [4]