Przeczytaj także...
Cztery artykuły grodzkie (gardłowe; łac. Quatuor articuli iudicii castrensis) – grupa przestępstw dawnego prawa polskiego, dla rozpatrzenia których, bez względu na stan, z którego wywodził się oskarżony, właściwym był sąd grodzki. Były to: podpalenie, napad na dom szlachcica, rabunek na drodze publicznej i gwałt. Statut nieszawski dodał jeszcze piąty artykuł, zbiegostwo kmieci traktując ich jakoby gwałtem wziętych. Drugi statut litewski z 1566 r. jeszcze bardziej rozszerzył katalog artykułów grodzkich.Sąd grodzki – sąd w dawnej Rzeczypospolitej. Był jednym z podstawowych sądów szlacheckich jakie powstały w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Wykształcił się z sądów małopolskich starostów grodowych na przełomie XIV i XV w. Był sądem I instancji, którego wyroki z założenia były wydawane w imieniu monarchy i miały być niezaskarżalne. Jednak w toku praktyki orzeczniczej wykształciło się kilka środków "zahaczenia wyroku" (odwoławczych): remisja, nagana sędziego, a w XVI w. apelacja, gravamen, male obtentum czy wznowienie postępowania. Wyjątkowo pełnił rolę sądu II instancji dla dochodzenia spraw o naprawienie szkód wyrządzonych przez żołnierzy w dobrach prywatnych, gdyż w I instancji właściwy był rotmistrz a w razie jego bezskuteczności dopiero sprawę kierowano do sądu grodzkiego. Sąd działał pod przewodnictwem starosty i sędziego grodzkiego, a w XV w. w sądach w Wielkopolsce pod przewodnictwem burgrabiego. Sądził wszystkie sprawy, w których pozwanym był szlachcic nieosiadły (gołota) oraz tzw. sprawy gardłowe z czterech artykułów grodzkich, których jednak nie stosowano formalistycznie i już w połowie XV w. znacznie wykraczano poza ten zakres. Apogeum swej popularności sądy grodzkie osiągnęły w XVII wieku, kiedy znaczenie sądów ziemskich zmalało, wskutek ich częstego niezbierania się. Wobec tego zwiększała się rola sądów grodzkich poprzez przejęcie ich uprawnień. Rozszerzały się również ich kompetencje - obok spraw karnych zaczęto obejmować również cywilne tzw. rezygnacje czyli m.in. przeniesienia prawa własności nieruchomości i wszelkiego rodzaju obciążenia nieruchomości. Wraz z przyrostem kompetencji, wzrosła liczba ich funkcjonariuszy, zwłaszcza w kancelarii grodzkiej. Sędzia grodzki, mianowany przez starostę, a tym samym powoływany niezależnie od sejmiku, nadal działał sprawnie. Często obok niego pojawiał się dodany mu bądź też przybrany przezeń do pomocy podsędek.
Burgrabia (łac. burggrabius capitanei, dawniej także murgrabia) – urząd grodzki I Rzeczypospolitej, zastępca starosty grodowego.