Stargard (tuż po II wojnie światowej Starogród, w latach 1950–2015 Stargard Szczeciński, łac. Stargardia, niem. Stargard in Pommern, Stargard an der Ihna) – miasto w Polsce w województwie zachodniopomorskim, siedziba powiatu stargardzkiego, położone na Równinie Pyrzycko-Stargardzkiej, nad Iną. Początki istnienia stałych osad ludzkich sięgają VI wieku, jest jednym z najstarszych miast Polski. Najstarsze (obok Szczecina) miasto na Pomorzu – prawa miejskie uzyskało w 1243. Rozwojowi osady sprzyjało położenie przy krzyżujących się szlakach handlowych, prowadzących z Santoka do Wolina i ze Szczecina do Kołobrzegu. Ważny węzeł komunikacyjny oraz ośrodek przemysłowy, usługowy i kulturalny. Miasto jest siedzibą powiatu stargardzkiego i gminy. Wraz ze Szczecinem, Świnoujściem, Policami, Goleniowem i Gryfinem tworzy aglomerację szczecińską. Jest trzecim miastem pod względem liczby ludności w województwie i 56. w Polsce.

Według danych z 30 czerwca 2019 Stargard liczył 67 795 mieszkańców.

Geografia[ | edytuj kod]

Położenie[ | edytuj kod]

Miasto położone jest w północno-zachodniej Polsce, nad rzeką Iną, na wschód od jeziora Miedwie. Leży na pograniczu dwóch krain geograficznych: Niziny Szczecińskiej i Pojezierza Pomorskiego, co ma duży wpływ na zróżnicowanie typów krajobrazu w najbliższej okolicy. Przez zachodnią część miasta przebiega 15 południk długości geograficznej wschodniej.

Do roku 1945 Stargard należał do pruskiej prowincji Pomorze, a w latach 1808–1814 był nawet jej stolicą. Poza tym, był jednym z czterech powiatów grodzkich w rejencji szczecińskiej. Po włączeniu tych terenów do Polski w 1946 r., Stargard stał się siedzibą powiatu stargardzkiego, w województwie szczecińskim. Swojego statusu nie zmienił w wyniku reform administracyjnych w 1950 i 1957 r. W październiku 1973 r. miasto zostało wydzielone z powiatu i zostało powiatem miejskim. Już dwa lata później anulowano ten podział, a Stargard uzyskał status siedziby gminy Stargard w województwie szczecińskim. Po reformie administracyjnej w 1999 r. przywrócono dawny powiat stargardzki na terenie województwa zachodniopomorskiego.

W Stargardzie zwyczajowo wyróżnia się osiedla: Osiedle Starówka, Osiedle Pyrzyckie, Osiedle Letnie, Osiedle Hallera, Osiedle Zachód, Osiedle Chopina, Osiedle Tysiąclecia, Osiedle Kopernika, Osiedle Kossaka, Osiedle Lotnisko (część Kluczewa), Giżynek. Podział ten nie ma charakteru formalnego.

Struktura użytkowania gruntów[ | edytuj kod]

Według danych z 1 stycznia 2009 powierzchnia miasta wynosi 48,08 km². Miasto stanowi 3,16% powierzchni powiatu stargardzkiego.

Geomorfologia[ | edytuj kod]

Obecna rzeźba powierzchni Stargardu powstała w wyniku działalności lądolodu skandynawskiego, który uformował tzw. linię moren czołowych. Na obszarze Stargardu i jego okolic znajduje duże, ponad dwutysięczne skupisko pagórków drumlinowych, zw. stargardzkimi polami drumlinowymi. Wśród rzeźby terenu możemy także wyróżnić moreny denne faliste (we wschodniej części miasta), torfowiska (w okolicach Iny), oraz długie stoki (zarówno po wschodniej, jak i zachodniej stronie miasta). Miasto położone jest w całości na terenie mezoregionu Równina Pyrzycko-Stargardzka, oraz na terenie mikroregionów: Równina Kluczewska, Równina Klępińska, Drumliny Grzędzickie oraz w Dolinach Iny i Małej Iny.

Gleby[ | edytuj kod]

Na terenie miasta dominują gleby brunatne wyługowane i właściwe, gleby pseudobielicowe, a także różnorodne utwory hydrogeniczne. W południowo-zachodniej części Stargardu, na obszarze dawnego zastoiska wodnego z okresu plejstocenu występują czarne ziemie. Na obszarach akumulacyjnej działalności lodowców z piasków zwałowych i naglinowych moreny dennej przeważają gleby brunatne, zaś w dolinach rzecznych – mady.

Klasy bonitacyjne na terenie miasta zawierają się w przedziale od II do IV (żytnio-ziemniaczane i pszenno-buraczane). Ze względu na wysoką jakość gleb na Równinie Pyrzycko-Stargardzkiej uprawiana jest pszenica i buraki cukrowe.

Sieć hydrologiczna[ | edytuj kod]

Jaz na Inie

Miasto znajduje się w dorzeczu Iny i Płoni (zachodnia część). Największą rzeką przepływającą przez Stargard jest Ina. Przepływa przez miasto na długości ok. 7 km. Jej średnia głębokość waha się od 0,9 do 2,9 m, natomiast szerokość lustra wody 9–26 m. W południowo-wschodniej części Stargardu – Mroczeniu do rzeki wpływa Krąpiel (prawy dopływ), następnie Mała Ina oraz przy granicy administracyjnej miasta Rzepliński Kanał (oba cieki to dopływy lewe). Mała Ina w górnym biegu ponownie przepływa przez miasto we wschodniej części Kluczewa. W obrębie Starego Miasta, za mostem ul. B. Chrobrego do Iny wpływa Kanał Ulgi, a przy ul. Basztowej z rzeki bifurkuje Kanał Młyński (który ponownie wpada do Iny w okolicy ul. Zakole). Przy ul. Nadbrzeżnej do rzeki wpada Młynówka, do której 250 m wyżej wpływa kanał Kruczy Gród.

Ciekiem należącym do dorzecza Płoni jest Gowienica Miedwiańska. Przepływa przez Burzykowo i Słotnicę, w dolnym biegu stanowi ona południowo-zachodnią granicę miasta, opływając od zachodu teren dawnego lotniska w dzielnicy Kluczewo.

Na terenie miasta nie występuje naturalne zbiorniki wodne. Jedynie w Kluczewie znajdują się sztuczne obwałowania odstojników należące do cukrowni.

Stargard położony jest na terenie o wysokich zasobach użytkowych wód podziemnych. Znajduje się tu jeden z Głównych Zbiorników Wód Podziemnych w Polsce – Zbiornik międzymorenowy Stargard-Goleniów nr 123. Jednostkowa wartość zasobów eksploatacyjnych zbiornika w Stargardzie może osiągnąć 500 m³/d/km².

Stargard spośród miast województwa zachodniopomorskiego jest najbardziej zagrożony wezbraniami powodziowymi. Jest to spowodowane tym, iż powyżej centrum miasta łączą się trzy rzeki (Ina, Mała Ina i Krąpiel) o tym samym reżimie hydrologicznym – śnieżnym, których fale wezbraniowe łączą się na terenie miasta, powodując przelewanie się wody przez wały. Największe prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi występuje na obszarze miasta poniżej wysokości bezwzględnej 20,62 m (tj. ok. 15% obszaru Stargardu) i wynosi 50, tj. stany takie mogą występować co drugi rok.

Klimat[ | edytuj kod]

Obszar miasta charakteryzuje się umiarkowanie wilgotnym klimatem, ze średnią roczną temperaturą powietrza na poziomie 9,01 °C (temperatura lata w lipcu wynosi minimalnie 17,9 °C, zaś zimy w styczniu –1,3 °C). Średnia liczba opadów na miesiąc wynosi 46 mm, a liczba dni deszczowych w roku 181. Średnia liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi 40. Długość okresu wegetacyjnego wynosi 220 dni, a jego początek przypada na 31 marca. Różnica w położeniu, odległości od zbiorników wodnych i kierunku wiatrów, mają wpływ na różnicę w sytuacji meteorologicznej Stargardu i Szczecina. Miasto jest jednym z miast o największej średniej temperaturze rocznej. W lipcu 2010 r. zanotowano 12 dni z temperaturą 30–35 °C, natomiast 1 dzień (12.07) z temperaturą wynoszącą 36 °C.

Sąsiednie gminy[ | edytuj kod]

Demografia[ | edytuj kod]

 Osobny artykuł: Ludność Stargardu.

Dane z 31 grudnia 2006:

Stopa bezrobocia na dzień 31 października 2008 wynosiła 4,9%, następnie wzrosła i w sierpniu 2011 wyniosła 8,0%, w następnych latach spadła do poziomu 3,5% (grudzień 2018).

Stargard, liczący ok. 70 tys. mieszkańców, plasuje się na trzecim miejscu pod tym względem wśród miast województwa zachodniopomorskiego. W ostatnich latach ludności w mieście ubywa. Tendencja spadkowa charakteryzuje również procesy migracji do miasta, oraz ujemny przyrost naturalny. Według danych z 30 czerwca 2016 miasto miało 68 564 mieszkańców.

Przyrost ludności Stargardu w ciągu wieków nie był równomierny, był zakłócany przez liczne wojny, klęski żywiołowe oraz epidemie.

Struktura płci i wieku mieszkańców Stargardu według danych z 31 grudnia 2006