Ssaki kopytne
Przeczytaj także...
Prakopytne, kondylartry (†Condylarthra) – wymarły rząd kopalnych ssaków pochodzących od prałożyskowców. Występowały od górnej kredy na terenie Ameryki Północnej. W tym czasie był reprezentowany przez rodzaj Protungulatum. Następnie w okresie paleocenu i eocenu zajmowały tereny Ameryki Płn. i Europy. W tym okresie występuje rodzaj Phenacodus. Nieliczne gatunki przetrwały do okresu oligocenu, paleogenu w Azji i miocenu na terenie Ameryki Południowej.Walenie (Cetacea) – rząd ssaków (w kladystyce to klad w obrębie parzystokopytnych). Występują one głównie w oceanach. Wyjątkiem są delfiny słodkowodne, zamieszkujące rzeki, oraz nieliczne gatunki żyjące na styku tych dwóch środowisk (estuaria).
Góralkowce, góralki (Hyracoidea) – rząd ssaków łożyskowych, do którego zaliczana jest tylko jedna rodzina – góralkowate (Procaviidae). Góralki zamieszkują Afrykę i zachodnią część Azji. Wykazują pokrewieństwo z trąbowcami i brzegowcami, z którymi wspólnie zaliczane są do ssaków kopytnych. Kilkanaście ze znanych gatunków i podgatunków góralków uważanych jest za zagrożone wyginięciem.
Prakopytne, kondylartry (†Condylarthra) – wymarły rząd kopalnych ssaków pochodzących od prałożyskowców. Występowały od górnej kredy na terenie Ameryki Północnej. W tym czasie był reprezentowany przez rodzaj Protungulatum. Następnie w okresie paleocenu i eocenu zajmowały tereny Ameryki Płn. i Europy. W tym okresie występuje rodzaj Phenacodus. Nieliczne gatunki przetrwały do okresu oligocenu, paleogenu w Azji i miocenu na terenie Ameryki Południowej.Walenie (Cetacea) – rząd ssaków (w kladystyce to klad w obrębie parzystokopytnych). Występują one głównie w oceanach. Wyjątkiem są delfiny słodkowodne, zamieszkujące rzeki, oraz nieliczne gatunki żyjące na styku tych dwóch środowisk (estuaria).
Góralkowce, góralki (Hyracoidea) – rząd ssaków łożyskowych, do którego zaliczana jest tylko jedna rodzina – góralkowate (Procaviidae). Góralki zamieszkują Afrykę i zachodnią część Azji. Wykazują pokrewieństwo z trąbowcami i brzegowcami, z którymi wspólnie zaliczane są do ssaków kopytnych. Kilkanaście ze znanych gatunków i podgatunków góralków uważanych jest za zagrożone wyginięciem.
Kopytne (Ungulata) – nadrząd ssaków łożyskowych pochodzących od prakopytnych. Tradycyjnie do kopytnych zalicza się zwierzęta, których kończyny zakończone są kopytami. Dawniej klasyfikowane były jako gromada Ungulata (kopytne), a obecnie w rzędach:
oraz wymarłe:
Embritopody, embrytopody (Embrithopoda) – rząd wymarłych ssaków kopytnych spokrewnionych z trąbowcami (Proboscidea), syrenami (Sirenia) i góralkami (Hyracoidea).Cetartiodactyla – rząd (lub nadrząd) ssaków łożyskowych, który został utworzony w wyniku najnowszych badań genetycznych i molekularnych gromady ssaków. Grupa ta nie ma aktualnie nazwy w języku polskim. Podział na poszczególne klady przedstawia się następująco:
Obecnie do grupy kopytnych zalicza się również, oprócz wyżej wymienionych, blisko spokrewnione z nimi rzędy pochodzące od wspólnego przodka, choć nie posiadające kopyt. Są to: trąbowce, rurkozębne, góralkowce, brzegowce i walenie.
Współcześnie ich pokrewieństwo (w szczególności pokrewieństwo wszystkich grup) jest wątpliwe. Uproszczony kladogram jednej z hipotez zakładających je za Mikko's Phylogeny Archive:
o Ungulatomorpha |== †Zhelestidae `--o Ungulata |?- Tubulidentata (rurkozębne) |?- †Dinocerata |--o Altungulata (Paenungulata) | |--o „Perissodactylomorpha” | | |-- †Meniscotheriidae | | `--+-- †Phenacodontidae | | `-- Perissodactyla (nieparzystokopytne) | `--o Altungulata sensu stricto | |-- †Loxolophidae | `--+-- †Phenacolophidae | `--o Uranotheria | |-- †Embrithopoda | `--+-- Hyracoidea (góralkowce) | `--o Tethytheria | |-- Sirenia (brzegowce) | `--o Behemota | |-- †Desmostylia | `-- Proboscidea (trąbowce) `--o Eparctocyona |== †Procreodi `--+--o †Bulbulodentata | |-- †Apheliscidae | |?- †Tricuspiodontidae | `--+-- †Periptychidae | `--+-- †Hyopsodontidae | `--o †Panameriungulata | `--o †Mioclaenidae | |-- †Pleuraspidotheriinae | `--o †Meridiungulata | |?- †Amilnedwardsiidae | |-- †Kollpaniinae | `--+?- †Xenungulata (w tym †Pyrotheria) | |?- †Astrapotheria | |?- †Notoungulata | `--o †Didolodontidae | |... | `-- †Litopterna `--+-- †Arctostylopida `--o "Paraxonia" `--+--o †Triisodontidae `--+-- †Mesonychia `-- Cetartiodactyla (parzystokopytne i walenie)
Przypisy[ | edytuj kod]
- Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
- Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
- Ungulatomorpha (ang.). Mikko's Phylogeny Archive. [dostęp 2009-05-30].
Bibliografia[ | edytuj kod]
Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk (MiIZ PAN) – geneza muzeum sięga Gabinetu Zoologicznego powstałego w 1819 przy ówczesnym Królewskim Uniwersytecie Warszawskim i rozwijającego się do 1862 pod kierownictwem Feliksa Pawła Jarockiego. Następcą Jarockiego był Władysław Taczanowski, który po objęciu funkcji kierownika zmienił Gabinet w miejsce eksponowania zbiorów o charakterze edukacyjno-naukowym. W 1864 Taczanowski nawiązał kontakt z Konstantym i Aleksandrem Branickimi, którzy współpracowali z Gabinetem finansując powiększające kolekcję ekspedycje do Ameryki Południowej i Afryki. Taczanowski kierował Gabinetem do 1890, a po nim Nikołaj Nasonow (do 1906) i Jakow Szczełkanowcew (do 1915). Władysław Taczanowski współpracował z Branickimi przy powołaniu prywatnego Muzeum Zoologicznego, które zostało otwarte dla publiczności przez Ksawerego Branickiego w 1887 Jego kierownikiem został Jan Sztolcman.Rząd (łac. ordo) – jedna z podstawowych kategorii systematycznych stosowanych w systematyce organizmów, niższa od gromady (classis w zoologii) lub klasy (classis w botanice), a wyższa od rodziny (familia). Termin ordo został wprowadzony przez Karola Linneusza jako jedna z pięciu podstawowych kategorii w hierarchicznym systemie klasyfikacji biologicznej. Kategoriami pomocniczymi dla rzędu są nadrząd (superordo), podrząd (subordo) i infrarząd (infraordo), a w literaturze anglojęzycznej stosowane są jeszcze czasem parvorder (niższa od infrarzędu), magnorder (wyższa od nadrzędu), grandorder i mirorder (między rzędem a nadrzędem).
Warto wiedzieć że... beta
Litopterny (†Litopterna, nazwa oznacza proste kostki) – rząd wymarłych ssaków kopytnych z grupy meridiungulata, u których zaszła redukcja palca. Obejmował formy trójpalczaste i jednopalczaste. Niektóre wyglądem przypominały lamy (Diadiaphorus), inne większe miały niewielkie trąby (np. Macrauchenia), inne przypominały konie (Thoatherium).
Library of Congress Control Number (LCCN) – numer nadawany elementom skatalogowanym przez Bibliotekę Kongresu wykorzystywany przez amerykańskie biblioteki do wyszukiwania rekordów bibliograficznych w bazach danych i zamawiania kart katalogowych w Bibliotece Kongresu lub u innych komercyjnych dostawców.
Astrapoteria, Astrapotheria – rząd wymarłych ssaków kopytnych z Ameryki Południowej. Żyły od paleocenu do miocenu. Ewolucja tej grupy jest enigmatyczna, wydaje się jednak słuszne zaklasfikować je do grupy Meriungulata. Tą z kolei zalicza się do przetrwałego kladu Laurasiatheria.
Łożyskowce (Placentalia) – takson klasyfikowany w randze infragromady (czasem podgromady lub szczepu), obejmujący ssaki żyworodne, u których występuje łożysko. Należy do nich ok. 95% gatunków współczesnych ssaków (wszystkie z wyjątkiem stekowców i torbaczy).
Mrówniki, słupozębne, rurkozębne (Tubulidentata) – rząd ssaków łożyskowych, do którego zalicza się jedna rodzina (mrównikowate) z jednym gatunkiem (mrównikiem). Zwierzęta te zamieszkują otwarte tereny Afryki, na południe od Sahary. Nazwę słupozębne, rurkozębne zawdzięczają szczególnemu uzębieniu, na które składa się 20 słupowatych zębów, a nazwa mrówniki związana jest z ich preferencjami pokarmowymi – mrówniki żywią się mrówkami i termitami.
Kopyto (łac. ungula) – rogowa osłona końcowych członów palca ssaków kopytnych (nieparzystokopytnych i parzystokopytnych), o kształcie puszki z masywną ścianą boczną i podeszwą. Składa się z trzech głównych części: odżywa, tworzywa i puszki rogowej kopyta. W terminologii hodowlanej kopyta parzystokopytnych, osłaniające końce III i IV palca, noszą nazwę racic, natomiast na palcach II i V występują raciczki (paraungulae), inaczej racice rzekome.
Takson – jednostka zdefiniowana w systematyce organizmów jako grupa organizmów (populacja lub grupa populacji) zwykle uznawanych za filogenetycznie spokrewnione, wyróżniających się konkretną cechą różniącą je od innych jednostek taksonomicznych. Takson obejmuje wszystkie zawarte w nim taksony niższego poziomu. Kryterium pokrewieństwa stosowane jest w systemach filogenetycznych, mimo że taksonem w zasadzie może być dowolna grupa organizmów.