Rushdie w Warszawie (2006)

Ahmed Salman Rushdie (ur. 19 czerwca 1947 w Bombaju, arab.:أحمد سلمان رشدی, hindi: अहमद सलमान रश्दी) – brytyjski pisarz i eseista pochodzenia indyjskiego, specjalizujący się w tematach związanych z Subkontynentem Indyjskim i relacjami świata zachodniego ze wschodem. Zdobywca Nagrody Bookera za książkę pt. Dzieci północy. Jego twórczość charakteryzuje się magicznym realizmem.

Pochodzi z rodziny o tradycjach muzułmańskich. Jest synem fabrykanta wyrobów włókienniczych Anisa Rushdiego, który zmienił poprzednie nazwisko rodowe na Rushdie na cześć arabskiego uczonego Awerroesa. Rushdie dorastał w Bombaju, w wieku 13 lat przeniósł się do Anglii by podjąć naukę w Rugby School, studiował historię na Uniwersytecie Cambridge. Zaczynał od pisania utworów science-fiction i esejów. Debiutował książką „Grimus”, która początkowo nie odniosła sukcesu. Dopiero jego druga powieść „Dzieci północy” przyniosła mu sławę. Jego najsłynniejszą książką jest czwarta z kolei pt. Szatańskie wersety, w budowie wzorowana po części na powieści Bułhakowa Mistrz i Małgorzata. Książka podejmująca problematykę początków islamu, spotkała się z niezwykłą wrogością w krajach muzułmańskich. Rushdie został wyklęty przez wyznawców tej religii, a jego książki płonęły na stosach. Po oficjalnym obłożeniu go przez ajatollaha Chomejniego fatwą, nakazującą każdemu wiernemu muzułmaninowi zabicie pisarza, musiał żyć w ukryciu pod stałą ochroną policji. Okres ten w swoim życiu opisał w książce „Joseph Anton Autobiografia”. W latach 2004-2006 pełnił funkcję prezesa amerykańskiego PEN Center.

Prozaik został odznaczony francuskim Orderem Sztuki i Literatury w styczniu 1999 roku. W czerwcu 2007 brytyjska królowa Elżbieta II nadała Rushdiemu szlachectwo za zasługi na rzecz literatury, wywołując oburzenie w świecie islamu. Dziennik The Times w 2008 roku ogłosił go trzynastym z pięćdziesięciu najwybitniejszych pisarzy brytyjskich doby powojennej.

Od 2000 roku mieszka w Stanach Zjednoczonych, gdzie wykłada na metodystycznym Uniwersytecie Emory. Został także członkiem Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury. Salman Rushdie ma dwóch synów Zafara i Milana, był czterokrotnie żonaty. Ostatnią jego żoną była indyjska modelka i aktorka Padma Lakshmi.

Młodość[ | edytuj kod]

Salman Rushdie urodził się w świeckiej rodzinie Kaszmirczyków o muzułmańskich korzeniach w Bombaju. Dorastał jako jedyne dziecko absolwenta wydziału prawa Uniwersytetu w Cambridge, a później przedsiębiorcy Anisa Ahmeda Rushdiego oraz nauczycielki, Neginy Bhatt. W 2012 roku pisarz wyznał w swoim dzienniku, iż jego ojciec przyjął nazwisko Rushdie na cześć Awerroesa (Ibn Rushda). Kształcił się w Cathedral and John Connon School w Mumbaju, Rugby School oraz King’s College, University of Cambridge, gdzie studiował historię.

Kariera[ | edytuj kod]

Copywriter[ | edytuj kod]

Pierwszym zajęciem Rushdiego było tworzenie tekstów dla agencji reklamowej Ogilvy & Mather, gdzie wymyślił neologizm „irresistibubble” (w wolnym tłumaczeniu bąbelki nie do odparcia) dla czekolady Areo. Następnie przeniósł się do Ayer Barker, w której stworzył hasło „Naughty but Nice” (Niegrzeczny, ale przyjemny) dla ciastek z kremem, napisał tu również znany slogan „That'll do nicely” reklamujący korporację American Express. W czasie pracy dla Ogilvy & Mather, zanim jeszcze regularnie zajął się tworzeniem powieści, napisał książkę „Dzieci Północy”. John Hegarty z Bartle Bogle Hegarty krytykuje Rushdiego za niezbyt częste przywoływanie przez pisarza jego epizodu pracy w charakterze copywritera, dodając zarazem, iż „niewątpliwie pisał tragiczne reklamy”.

Twórczość literacka[ | edytuj kod]

Jego pierwsza powieść Grimus, po części fantastyczno-naukowa, została generalnie zignorowana przez czytelników i krytykę. Z kolei następna, „Dzieci północy”, wyniosła autora na literacki piedestał. Książka zdobyła w 1981 roku Nagrodę Bookera, a w 1993 i 2008 roku, nominowana była do najlepszej powieści wyróżnionej Nagrodą Bookera w ciągu ostatnich, odpowiednio, 25 oraz 40 lat. W „Dzieciach Północy” Rushdie opowiada historię życia posiadającego specjalne moce dziecka, urodzonego z wybiciem północy w dniu proklamowania przez Indie niepodległości. Bohater powieści posiada łączność z innymi dziećmi narodzonymi na początku nowej i burzliwej ery historii subkontynentu indyjskiego, a zarazem pojawienia się na nim nowoczesnego państwa. Główny bohater Saleem Sinai przez interpretatorów porównywany bywa do Rushdiego. Jednakże autor odżegnuje się od wątków autobiograficznych w książce, argumentuje: „Ludzie zakładają, że skoro pewne szczegóły postaci pochodzą z własnego doświadczenia, to musisz to być ty. W tym sensie nigdy nie czułem, że tworzę wątek autobiograficzny”.

Po „Dzieciach Północy” w 1983 roku Rushdie napisał powieść „Wstyd”. Przedstawia w niej polityczne zawirowania w Pakistanie wzorując jej bohaterów na autentycznych postaciach Zulfikar Ali Bhutto oraz generała Muhammada Zia ul-Haqa. „Wstyd” wygrał francuski Prix du Meilleur Livre Étranger (w kategorii Najlepsza Książka Zagraniczna) i otarł się o zdobycie Nagrody Bookera. Obie te powieści literatury postkolonialnej charakteryzują się stylistyką magicznego realizmu oraz ukazują, iż z perspektywy imigranta Rushdie jawi się jako bardzo świadomy członek indyjskiej diaspory.

Rushdie napisał w 1987 roku dokument o Nikaragui zatytułowany „Uśmiech Jaguara” (oryg. The Jaguar Smile). Książka skupia się na polityce i bazuje na własnych badaniach i doświadczeniach autora na scenie politycznych eksperymentów sandinistów.

Jego najbardziej kontrowersyjną powieść zatytułowaną „Szatańskie wersety” wydano w 1988 roku. Rushdie tworzył również wiele krótkich tekstów, które opublikowano w 1994 roku w formie zbioru zatytułowanego „Wschód Zachód”. „Ostatnie Westchnienie Maura”, dzieje rodu przypadające na ponad 100 lat historii Indii, zostało wydane w 1995 roku. „Ziemia pod jej stopami” z 1999 roku prezentuje alternatywną historię współczesnej muzyki rockowej. Na podstawie jednego z wielu umieszczonych w książce tekstów piosenek, grupa U2 nagrała utwór o tym samym tytule, w teledysku do której wystąpił sam pisarz wymieniony również jako autor jej tekstu. W 1990 roku ukazała się także powieść dla dzieci „Harun i morze opowieści”.

Salman Rushdie prezentujący książkę „Śalimar klaun”

Rushdie cieszył się pasmem sukcesów komercyjnych oraz uznaniem wśród krytyków literackich. Za powieść z 2005 roku pt. „Śalimar klaun” otrzymał w Indiach prestiżową nagrodę Hutch Crossword Book Award, a w Wielkiej Brytanii tytuł wprowadzony został do finału Whitbread Book Awards. Książka była również nominowana do International IMPAC Dublin Literary Award w roku 2007.

W 2002 roku w zbiorze esejów Step Across This Line, pisarz wyznaje swój podziw m.in. dla włoskiego pisarza Italo Calvino oraz Amerykanina Thomasa Pynchona. Do autorów mających wpływ na jego twórczość zalicza Jamesa Joycea, Güntera Grassa, Jorge Luisa Borgesa, Michaiła Bułhakowa oraz Lewisa Carrolla. Salman Rushdie przyjaźnił się także z Angelą Carter, którą pochwalił w przedmowie do jej książki Burning your Boats.

W listopadzie 2010 roku wydano powieść „Luka i ogień życia”. W tym samym roku zapowiedział również, iż pracuje nad autobiografią zatytułowaną Joseph Anton Autobiografia, która ukazała się we wrześniu 2012 roku.

Kiedy w 2012 roku Salman Rushdie wydał krótkie opowiadanie pt. „Na południu”, stał się jednym z pierwszych znanych autorów współpracującym z Booktrack (firmą, która synchronizuje elektroniczne wydania książek z spersonalizowanymi ścieżkami dźwiękowymi).

W 2015 roku ukazała się jego nowa powieść „Dwa lata, osiem miesięcy i dwadzieścia osiem nocy”, reinterpretacja „Baśni z tysiąca i jednej nocy”.

Pozostała działalność[ | edytuj kod]

Rushdie stał się ikoną dla młodych indyjskich pisarzy, która wywarła znaczny wpływ na całe pokolenie twórców z subkontynentu indyjskiego piszących po angielsku, a także jedną z najbardziej wpływowych postaci w całej literaturze postkolonialnej. Jego praca spotkała się z szerokim uznaniem włączając w to nagrodę Aristeion w 1996 roku, przyznawaną przez Unię Europejską w dziedzinie literatury i tłumaczeń, włoską nagrodę Grinzane Cavour, a także niemiecki tytuł Pisarza Roku i wiele innych. Salman Rushdie pełnił funkcję prezesa PEN American Center od 2004 do 2006 roku oraz przyczynił się do powstania festiwalu PEN World Voices.

Sprzeciwił się uchwalonemu przez brytyjski rząd Racial and Religious Hatred Act, pisząc o tym w eseju Free Expression Is No Offence (z ang. Wolność słowa to nie przemoc), w zbiorze tekstów kilku pisarzy opublikowanym przez wydawnictwo Penguin w listopadzie 2005 roku.

Salman Rushdie podczas spotkania ze studentami Emory University.

W 2007 roku rozpoczął swoją pięcioletnią rezydenturę jako „Wybitny Pisarz” na Emory University w Atlancie, w stanie Georgia, gdzie zdeponował również swoje archiwa.

W maju 2008 roku został wybrany na Zagranicznego Honorowego Członka Amerykańskiej Akademii Sztuki i Literatury.

Choć cieszy się z pisania, Salman Rushdie mówi, że pewnie zostałby aktorem, jeśli jego kariera literacka nie ułożyłaby się pomyślnie. Już od wczesnego dzieciństwa marzył o występach w hollywoodzkich produkcjach. Marzenia udało mu się po części spełnić występując od czasu do czasu w rolach gościnnych.

Rushdie umieścił w kilku swoich powieściach postacie fikcyjne ze świata filmu i telewizji. Wystąpił gościnnie w filmie Dziennik Bridget Jones opartym na książce pod tym samym tytułem, która sama pełna jest literackich żartów. 12 maja 2006 roku uczestniczył jako gość w programie The Charlie Rose Show, gdzie przeprowadzał wywiad z indyjsko-kanadyjską reżyserką i scenarzystką Deepą Mehtą, której film Water (ang. Woda) z 2005 roku zderzył się z falą gwałtownych protestów. Wystąpił w roli ginekologa-położnika w debiucie reżyserskim Helen Hunt będącym adaptacją powieści Elinor Lipman pt. Then She Found Me. We wrześniu 2008 roku i ponownie w marcu 2009, wziął udział w panelu Billa Mahera „Real Time with Bill Maher” stacji HBO. Pisarz mówi, iż został zaproszony do występu w filmie Ricky Bobby – Demon prędkości: „Mieli pomysł, po prostu jedno ujęcie, w którym trzej bardzo bardzo nieprawdopodobni ludzie byliby widziani jako kierowcy NASCAR. I myślę, że zaprosili Juliana Schnabela, Lou Reeda i mnie. Wszyscy spodziewaliśmy się, że będziemy nosić mundury i kaski, przemierzając w zwolnionym tempie gorącą mgłę”. Ostatecznie oficjalnie nie pozwolił na to harmonogram.

Rushdie współpracował z reżyserką Deepą Mehtą przy pisaniu scenariusza adaptacji jego powieści „Dzieci północy” pod tym samym tytułem. Uczestnictwo Seemy Biswasy, Shabany Azmi, Nandity Das oraz Irfana Khana zostało potwierdzone w projekcie. Produkcja rozpoczęła się we wrześniu 2010 roku, a film wszedł na ekrany kin 26 października roku 2012.

Rushdie ogłosił w czerwcu 2011 roku, że napisał pierwszy szkic scenariusza nowego telewizyjnego serialu dla amerykańskiej sieci Showtime, którego także stanie się producentem wykonawczym. Nowa seria pt. „The Next People”, zgodnie ze stwierdzeniem pisarza, będzie „rodzajem paranoidalnego serialu science-fiction, gdzie znikający ludzie zastępowani będą przez nowych”. Pomysł realizacji telewizyjnego show został podsunięty przez jego amerykańskich agentów, Rushdie uważa, że telewizja pozwoli mu na większą kontrolę nad scenariuszem, aniżeli duży ekran. „The Next People” realizowany jest przez producenta brytyjskiego, korporację Working Title, odpowiedzialną za m.in. Cztery wesela i pogrzeb oraz Wysyp żywych trupów.

Rushdie jest także członkiem rady nadzorczej organizacji non-profit The Lunchbox Fund, która zajmuje się rozdawaniem codziennych posiłków dla uczniów w mieście Soweto w Republice Południowej Afryki. Zajmuje również miejsce w radzie nadzorczej Świeckiej Koalicji dla Ameryki (ang. Secular Coalition for America), grupy wsparcia reprezentującej interesy Amerykanów o ateistycznym lub humanistycznym światopoglądzie, mieszczącej się w Waszyngtonie. W listopadzie 2010 roku został patronem-założycielem Ralston College, nowego koledżu sztuk wyzwolonych, który za swoją dewizę przyjął tłumaczenie na angielski łacińskiej sentencji „wolność słowa jest życiem samym w sobie” zaczerpniętą z przemówienia Salmana Rushdiego na Uniwersytecie Columbia w 1991 roku z okazji dwusetnej rocznicy uchwalenia pierwszej poprawki do konstytucji Stanów Zjednoczonych.

W 2011 roku walczył o swoją tożsamość na portalu społecznościowym Facebook. Rushdie pytał o możliwość używania jego drugiego imienia Salman, pod którym jest najbardziej rozpoznawalny, jako pierwszego w nazwie jego własnego konta. Opisał także swój sieciowy kryzys tożsamości w serii wiadomości publikowanych w serwisie Twitter, wśród nich znalazły się: „Drogi Facebooku, przymuszanie mnie do zmiany mojego imienia na Waszym portalu z Salmana na Ahmeda Rushdiego jest jak próba wywarcia presji na J. Edgara Hoovera, by ten stał się Johnem Hooverem”, a także „A jeśliby tak F. Scott Fitzgerald miał konto na Facebooku, też musiałby przedstawiać się jako Francis Fitzgerald? A co z F. Murrayem Abrahamem?”. Podobne wiadomości krążyły w sieci. Facebook w końcu ustąpił i pozwolił mu używać pożądanej przez niego nazwy użytkownika.