1975 - Bezzałogowa sonda kosmiczna Viking 1 osiągnęła silnie eliptyczną orbitę Marsa
W roku 1623 urodził się Blaise Pascal, francuski filozof, matematyk, fizyk
Przeczytaj także... Stworzenie świata – opis, który rozpoczyna Biblię, przedstawia pochodzenie wszechświata i człowieka od Boga, zależności między Bogiem, człowiekiem i światem, oraz podkreśla doskonałość tego, co stworzone. Interpretacja teologiczna opisów stworzenia jest różna w zależności od wyznania.Księga Daniela [Dn lub Dan] – księga zaliczana do Pism (Ketuwim) Biblii hebrajskiej oraz ksiąg prorockich chrześcijańskiego Starego Testamentu. Jej autorstwo przypisuje się tradycyjnie Danielowi. Czas jej powstania datuje się obecnie na okres od połowy VI wieku po 164 rok przed Chrystusem. Księga została zredagowana częściowo w języku hebrajskim, a częściowo w aramejskim. Dwa ostatnie rozdziały tej księgi, według katolickiego i prawosławnego kanonu, zostały napisane w języku greckim i nie są uznawane za natchnione przez judaizm i protestantyzm. Treść księgi wiąże się z postacią proroka Daniela, żyjącego na dworze babilońskim i perskim na przełomie VII i VI wieku przed Chr. Składa się na nią osiem opowiadań o Danielu i cztery jego wizje.
Chrześcijaństwo liberalne albo chrześcijański liberalizm to ruch zapoczątkowany i prezentowany w XIX w. przez część chrześcijaństwa protestanckiego, będący pod dużym wpływem racjonalizmu typu oświeceniowego.Chrześcijańskie wyznania wiary lub symbole wiary, to zazwyczaj krótkie i zwięzłe, układane przez wspólnotę uczniów Chrystusa zbiory podstawowych prawd wiary. Tradycja spisywania krótkich formuł wyznania wiary sięga czasów apostolskich, szereg z nich można odnaleźć już w pismach nowotestamentalnych.
List do Rzymian [Rz lub Rzym] – jeden z listów Nowego Testamentu autorstwa apostoł Pawła. List został napisany najprawdopodobniej pod koniec trzeciej podróży misyjnej apostoła Pawła w Koryncie w latach 57/58 n.e. Adresatem listu była rzymska gmina chrześcijańska. Patrystyka (łac. patristica, od (łac.) patres, gr. πατήρ) – nauka zajmująca się twórczością i życiem Ojców Kościoła i pisarzy starochrześcijańskich oraz epoką, w której żyli. Patrystyka może być działem historii albo teologii. Jako nauka teologiczna jest ściśle powiązana z dogmatyką (a konkretnie z historią dogmatów).
Historia rozumienia sakramentów i ich liczby[ | edytuj kod]
Obrzędy chrześcijańskie zwane sakramentami mają swą długą historię, sięgającą jeszcze historii Izraela.
Doktryna sakramentu, zwłaszcza w tradycji Zachodniego chrześcijaństwa formowała się dość długo. W epoce Ojców Kościoła termin sakrament posiadał bardzo szerokie znaczenie semantyczne. Początki procesu ograniczenia znaczenia tego terminu sięgają wieku XII, kiedy zawężono kryteria. Ostatecznie, proces ten doprowadził do sformułowania doktryny, zgodnie z którą wśród wielości znaków na miano sakramentu, według tych zawężonych kryteriów, zasługuje siedem obrzędów. Historia sakramentu we wschodnim chrześcijaństwie była znaczenie mniej burzliwa.
Obrzęd to zespół zakorzenionych w tradycji, najczęściej określonych przepisami, czynności i praktyk o znaczeniu symbolicznym, towarzyszących jakiejś uroczystości o charakterze związanym z charakterem społeczności. Obrzędy dzielimy na religijne i świeckie.Teologia (gr. θεος, theos, „Bóg”, + λογος, logos, „nauka”) – dyscyplina wiedzy posługująca się metodami filozoficznymi w wyjaśnianiu świata w jego relacji do Boga. Klasycznie uznawana za dziedzinę naukową, także w Polsce znajduje się na liście dziedzin naukowych, ustalonej przez Centralną Komisję do Spraw Stopni i Tytułów. Stanowi metodyczne studium prawd religijnych objawionych przez Boga, w myśl maksymy (łac.) fides quaerens intellectum – wiara szukająca zrozumienia. Współcześnie zasadność uznawania pytań o Boga za naukowe jest kwestionowana. Według części autorów teologia nie spełnia współczesnych wymagań stawianych nauce, chociażby poprzez brak weryfikowalności stawianych przez nią hipotez oraz oparcie na dogmatach jako punkcie wyjściowym swoich rozważań zamiast na metodzie naukowej, czy paradygmatach naukowych. Polemikę z tymi zarzutami przedstawił m.in. papież Benedykt XVI w Wykładzie ratyzbońskim.
Początki słowa sakrament sięgają Starego Testamentu, gdzie oznacza on tajemne zamiary Boga Stwórcy wobec stworzeń, cel jaki wyznacza on światu, objawione jedynie Jego wyznawcom – użyte jest tu greckie słowo mystērion (LXX). Tak Księga Mądrości 2,22 oraz Księga Daniela 2,27. W Ewangeliach takie użycie słowa występuje w wypowiedzi Jezusa o poznaniu tajemnicy Królestwa przez Jego uczniów (por. Mk 4,11 i paralelne ewangelie). Używał go także św. Paweł w swych listach. We wczesnych listach Apostoła, m.in. w Liście do Rzymian, nauczanie o tajemnicy-mystērion objawionej narodom znajdujemy w siedmiu miejscach. Pisał on:
Dekalog (stgr. δεκάλογος dekalogos, dziesięć słów) inaczej Dziesięć przykazań (w tradycji żydowskiej Dziesięć Oświadczeń עשרת הדיברות, Aseret ha-Dibrot) – zbiór podstawowych nakazów moralnych obowiązujących pierwotnie wyznawców judaizmu, a następnie przejęty przez chrześcijan, dla których spełnia się on w Jezusie Chrystusie (Por. Mt 5,17-19) poprzez tajemnicę paschalną.Sakrament pokuty i pojednania – chrześcijański obrzęd oczyszczenia z grzechów.
Jest uznawany za drugi, po chrzcie, „sakramentalny znak, który ukazuje i zarazem urzeczywistnia pokutę i pojednanie”. W obrzędzie tym wierni indywidualnie odsłaniają spowiednikowi swoje grzechy i swój stan człowieka poddanego grzechowi. Postanawiają wyrzec się grzechu i z nim walczyć. Przyjmują nałożoną karę czyli pokutę sakramentalną i otrzymują rozgrzeszenie. Jest jednym z sakramentów w katolicyzmie oraz w prawosławiu. W Kościele katolickim współcześnie zalicza się go, obok namaszczenia chorych, do sakramentów uzdrowienia (KKK 1420-1532).
Temu, który ma moc utwierdzić was zgodnie z Ewangelią i moim głoszeniem Jezusa Chrystusa, zgodnie z objawioną tajemnicą, dla dawnych wieków ukrytą, (26) teraz jednak ujawnioną, a przez pisma prorockie na rozkaz odwiecznego Boga wszystkim narodom obwieszczoną, dla skłonienia ich do posłuszeństwa wierze, Bogu, który jedynie jest mądry, przez Jezusa Chrystusa, niech będzie chwała na wieki wieków. Amen. (Rz 16, 25-27)
Filozofia religii - dziedzina filozofii, której głównymi przedmiotami badań są: religia, Bóg oraz poruszająca zagadnienia związane z zakładanymi przez wierzenia religijne faktami, bytami czy spodziewanymi wydarzeniami.Wielka schizma – rozłam w chrześcijaństwie na Kościół wschodni i zachodni. Za symboliczną datę tego wydarzenia przyjmuje się rok 1054.
W późniejszych listach Pawła mystērion nabiera znaczenia urzeczywistnienia tego odwiecznego tajemnego planu Boga w Jezusie Chrystusie. Tak też używali go wcześni Ojcowie Kościoła, tzw. Ojcowi apostolscy, jak Ignacy z Antiochii, Justyn Męczennik czy Meliton z Sardes. Określali oni mianem mystērion „zbawcze wydarzenia życia Jezusa, rozumiane jako wydarzenia, w których jedyna tajemnica Boga («mystērion tou Theou») się objawiła i urzeczywistniła”. Ignacy w Liście do Efezjan 19,1 mówił o trzech tajemnicach – o dziewictwie Maryi, jej porodzie i śmierci Chrystusa. Misteriami-tajemnicami Ojcowie nazywali także zapowiadające Jezusa Chrystusa proroctwa i symboliczne figury Starego Testamentu Jedną z takich figur-sakramentów była skała, z której w sposób cudowny wytrysnęła woda dla spragnionych na pustyni Izraelitów. Sam św. Paweł napisał, że była ona symbolem Chrystusa:
Usprawiedliwienie – termin w teologii chrześcijańskiej oznaczający uczynienie człowieka grzesznego sprawiedliwym w oczach Bożych, takim, jak gdyby wypełnił obowiązujące go przykazania. Termin "usprawiedliwienie" (gr. δικαιοω, w transkrypcji łacińskiej dikaioō - uczynić sprawiedliwym) występuje w Liście do Rzymian, Galacjan, Liście do Tytusa oraz w Liście Jakuba, zaś sama koncepcja usprawiedliwienia występuje w wielu księgach Starego i Nowego Testamentu.Historia chrześcijaństwa to okres historii obejmujący czas od narodzin Jezusa Chrystusa (początek rozwoju religii chrześcijańskiej) aż do dziś. Badaniem tego okresu w sposób naukowy zajmuje się Historia Kościoła jako gałąź teologii.
Pili zaś z towarzyszącej im duchowej skały, a ta skała – to był Chrystus (1 Kor 10,4; por. Księga Liczb 20,7-13)
W III w. łacińskie przekłady biblijne tłumaczyły słowo mystērion zamiennie: albo jako mysterium, albo jako sacramentum. Tertulian (150–240 r.), prawdopodobnie chcąc uniknąć skojarzeń z misteriami pogańskimi, używał jedynie słowa sacramentum. Jego zakorzenienie w kulturze Cesarstwa Rzymskiego sprawiło, że uznawał natomiast analogię pomiędzy chrztem a składaniem przysięgi – po łacinie nazywanej sacramentum – przez legionistów, którzy całym życiem wiązali się z armią cesarską. Ponieważ cesarzowi przypisywano cechy boskie, służba w szeregach jego armii była traktowana jako coś świętego.
Miłość /(łac.) caritas, amor, dilectio, (gr.) ἀγάπη (agape)/ – wewnętrzne, duchowe doświadczenie, będące podstawowym źródłem szczęścia człowieka. Wypływa z miłości Boga, będąc darem darmo otrzymanym (por.Rz 5,5), i ma swoją kontynuację w miłości bliźniego – przede wszystkim braci w wierze, tworząc z nich wspólnotę, /(gr.) κοινωνία (koinonia)/ (por. 1J 1,3), czyli Kościół. Obejmuje także całą ludzkość, szczególnie biednych, chorych, uwięzionych, a także nieprzyjaciół (Por. Mt, 25,31-46; Mt 5,44). Dokonuje się w wolności i prawdzie – jest więc możliwa wyłącznie między osobami, poprzez wzajemne obdarowywanie się dobrem. W chrześcijaństwie miłość rozumiana jest przede wszystkim jako wlana cnota teologiczna.Prezbiterianizm lub Kościół Prezbiteriański – część protestanckich kościołów reformowanych. Władze w kościołach sprawują wybierani przez wiernych starsi. Kościoły Prezbiteriańskie zaczęły rozprzestrzeniać się w XVI wieku, impulsem do tego była reformacja zapoczątkowana przez Marcina Lutra w 1517 roku. Głównym propagatorem był John Knox, który był Szkotem, studiował on z Janem Kalwinem w Genewie.
Augustyn z Hippony (354–430 r.) używał słowa sakrament w wielu znaczeniach, np. stosował je do rytów religijnych Starego i Nowego Testamentu, do figur i symboli biblijnych – jako odnoszących się do wielkiego sakramentu-tajemnicy Chrystusa i Kościoła. Doprecyzował on, że są świętymi znakami zewnętrznymi, wyrażającymi wewnętrzną niewidzialną rzeczywistość i, jako znaki, są one podobne do wyrażanej rzeczywistości duchowej. Nauczał też, że sakramenty-znaki udzielają tej łaski, którą oznaczają. Augustyn dał w ten sposób podstawy późniejszej, scholastycznej definicji sakramentu jako skutecznego znaku łaski (signum efficax gratiae). Augustyn jednoznacznie też wypowiadał się na temat sakramentalności małżeństwa. Jego nauczanie zaważyło na późniejszym włączeniu chrześcijańskiego związku mężczyzny i kobiety do liczby siedmiu sakramentów.
Jan Kalwin, fr. Jean Cauvin albo również Jean Calvin (ur. 10 lipca 1509 w Noyon, zm. 27 maja 1564 w Genewie) – teolog, kaznodzieja, pisarz i organizator życia duchowego w Szwajcarii okresu reformacji. Twórca jednej z doktryn religijnych - ewangelicyzmu reformowanego, przyjętej przez kościoły ewangelicko-reformowane, prezbiteriańskie, a następnie przez część kongregacjonalnych, opierającej się głównie na predestynacji oraz symbolicznej, a nie realnej w odróżnieniu od poglądu powszechnie panującego w Kościele Katolickim, obecności Jezusa Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej. Nazywany "teologiem par excellence"; "Arystotelesem Reformacji"; "Akwinatą Kościoła reformowanego"; "najbardziej chrześcijańskim mężem swej epoki" czy też "drugim patriarchą reformacji".Teologia religii – dziedzina teologii oraz religioznawstwa, zajmująca się refleksją nad wierzeniami religijnymi z perspektywy teologii własnej religii. Wyróżnia się dwie odmiany teologii religii: theologia religionis, zajmującą się zjawiskiem religii w ogólności i jej znaczeniem, oraz theologia religionum, badającą doktrynę konkretnej religii. Główną cechą odróżniającą teologię religii od innych subdyscyplin religioznawstwa jest przyjęcie przez nią za punkt odniesienia przeświadczenia o prawdziwości własnej doktryny religijnej, w świetle której rozpatruje ona prawdziwość doktryn innych religii. Teologia religii uprawiana jest głównie w ramach czterech wyznań: chrześcijaństwa, hinduizmu, islamu i judaizmu.
Najważniejsze sakramenty u Ojców Kościoła[ | edytuj kod]
Badając najstarsze tradycje teologiczne, można łatwo dostrzec to, iż w praktyce i nauczaniu chrześcijańskim centralne miejsce zajmowały sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego – chrzest, w ramach którego udzielano także Bierzmowania, oraz eucharystia.
Ignacy Antiocheński w Liście do Rzymian 7, 3, Justyn Męczennik, Ireneusz z Lyonu nazywali te sakramenty wiarą i miłością. Augustyn z Hippony (354-430) stwierdził w Odpowiedziach na zapytania Januariusza I,1 (Listy 54-55), że „(Chrystus) zespolił społeczność swojego nowego ludu niewielką liczbą sakramentów łatwych do wykonania i mających bardzo jasne znaczenie, jakimi są chrzest, uświęcony wezwaniem Trójcy Świętej, uczestnictwo w ciele i krwi Pańskiej oraz kilka innych, wzmiankowanych w pismach kanonicznych”. Ojcowie greccy w kontekście nauki o przebóstwieniu wyróżniali zawsze chrzest i eucharystię. Maksym Wyznawca w swym dziele Mystagogia zajmował się samym chrztem i eucharystią. Również Mikołaj Kabazylas w De vita in Christo omawiał wyłącznie trzy sakramenty inicjacji chrześcijańskiej.
Ikona (gr. εικων, eikón oznaczające obraz) – obraz sakralny, powstały w kręgu kultury bizantyńskiej wyobrażający postacie świętych, sceny z ich życia, sceny biblijne lub liturgiczno-symboliczne. Charakterystyczna dla chrześcijańskich Kościołów wschodnich, w tym prawosławnego i greckokatolickiego. Pierwowzorem ikon, były prawdopodobnie, ponieważ nie ma pewności wśród historyków sztuki portrety grobowe z Fajum bądź wczesnochrześcijańskie malarstwo katakumbowe.Nowy Testament (gr. Ἡ Καινὴ Διαθήκη, on Kainē Diathēkē) – druga, po Starym Testamencie, część Biblii chrześcijańskiej, powstała na przestrzeni 51-96 r. n.e.; stanowi zbiór 27 ksiąg, przedstawiających wydarzenia z życia Jezusa i wczesnego Kościoła oraz pouczenia skierowane do wspólnot chrześcijańskich, tradycyjnie datowanych na drugą połowę I wieku; niektórzy bibliści datują część ksiąg również na pierwszą połowę II wieku; główne źródło chrześcijańskiej doktryny i etyki.
Początki procesu dookreślenia i zawężenia (XI-XII w.)[ | edytuj kod]
W wieku XI kontynuowano tradycję mówienia przede wszystkim o sakramentach wtajemniczenia chrześcijańskiego. Św.Piotr Damiani († 1072) poszerzył temat sakramentów o kapłaństwo, mówiąc o „trzech ważniejszych sakramentach”. Średniowieczne wymagania co do ustanowienia sakramentów były mniejsze niż później, w teologii nowożytnej. Jak podkreślił Yves Congar OP, zgadzano się wtedy z łatwością na ustanowienie sakramentów przez Boga w sposób pośredni. Inny tekst, Libellus de sacramentis, mówił: „Święta i powszechna Matka Kościół... przyjmuje wiele sakramentów. Jednak tylko nieliczne z nich, a mianowicie dwa, zostały ustanowione przez samego Chrystusa, niektóre ustanowili Apostołowie”. Szeroki zakres semantyczny terminu sakrament, powszechny w epoce Ojców Kościoła, w pismach teologów XII wieku został stopniowo utracony. Dążyli oni do zawężenia znaczenia w celu osiągnięcia większej precyzji, zgodnej z przyjętymi kryteriami. Oprócz Hugona ze św. Wiktora (1096 ok. - 1141) oraz Abelarda (1079–1142), przede wszystkim Piotr Lombard (ok. 1100–1160) sformułował trzy kryteria konstytutywne dla każdego sakramentu. Mianowicie miał to być (1) znak (2) ustanowiony przez wolę Bożą i (3) będący przyczyną łaski, której jest znakiem. W świetle tych trzech kryteriów ustalono, że spośród wszystkich obrzędów chrześcijańskich tylko siedem zasługuje na miano sakramentów
Ewangelia Marka [Mk lub Mar] – druga z kolei, a zarazem najkrótsza i najstarsza Ewangelia nowotestamentowa. Jej autorem według tradycji chrześcijańskiej jest Jan Marek, który miał spisać w Rzymie relację Piotra Apostoła. Jest jedną z ewangelii synoptycznych. Święty Marek napisał Ewangelię dla ludzi nieznających języka aramejskiego oraz zwyczajów żydowskich. W przeciwieństwie do Mateusza terminy aramejskie zawsze są objaśniane, podobnie jak zwyczaje żydowskie. Pod względem stylu i języka ustępuje pozostałym Ewangeliom. Niewiele jest mów Jezusa i są one krótkie (poza dwoma, tj. Mk 4,1-34 oraz Mk 13,1-37). Marek koncentruje się na opisie cudów i czynów Jezusa.Institutio religionis christianae lub Institutio Christianae religionis nunc uere demum suo titulo respondens (franc. L’Institution de la religion chrétienne, pol. Ustanowienie (lub Nauka) religii chrześcijańskiej) – to traktat teologiczny, napisany przez Jana Kalwina w 1536.
Również w pierwszej połowie XII w. skupiano się jeszcze tradycyjnie na sakramentach inicjacji chrześcijańskiej. Krótko przed rokiem 1140 Suma Sententiarum określała chrzest i sakrament ołtarza jako „dwa główne sakramenty”. Również Hugon od św. Wiktora (1096-1141) tradycyjnie przywiązywał szczególną wagę do trzech sakramentów: chrztu, bierzmowania i eucharystii. Podobne ujęcie spotkać można u Ruperta z Deutz (1070-1130) oraz, wcześniej, u biskupa Paryża z VIII wieku, Hugona z Rouen, który twierdził, że te właśnie sakramenty „tworzą państwo Boże” .
Codex Iuris canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus (pol. Kodeks prawa kanonicznego, skrót: CIC lub KPK) – podstawowy dokument ustawodawczy Kościoła katolickiego obrządku łacińskiego promulgowany 25 stycznia 1983 przez Jana Pawła II konstytucją apostolską Sacrae disciplinae leges. Wszedł w życie 27 listopada 1983 r. Zastąpił pio-benedyktyński kodeks prawa kanonicznego i liczne ustawy kościelne wydane po 1917.Tomizm – system filozoficzny oparty na poglądach św. Tomasza z Akwinu. Tomizm wywodzi się z filozofii średniowiecznej, a jego różne nurty są żywe aż do dnia dzisiejszego.
Definicje podręcznikowe (przełom XII i XIII w.)[ | edytuj kod]
W XII i XIII w. podręczniki teologiczne, zwane sumami teologicznymi, zaczęły podawać systematyczne definicje sakramentów, których główny sens wyraziło słynne zdanie Tomasza z Akwinu:
Nie każdy znak rzeczy świętej jest sakramentem (...), są nim jedynie te [znaki], które oznaczają doskonalenie ludzkiej świętości.
Tomasz też podał dwa główne rodzaje motywów wyróżnienia siedmiu sakramentów Kościoła: ze względu na łaskę jaką przynoszą dla kultu Bożego oraz ze względu na rodzaj łaski, którą przynoszą by leczyć to co zniszczył grzech. Stąd małżeństwo np. uznał za sakrament leczący pożądliwość (concupiscentia) oraz przeciwdziałający skutkom śmierci, będącej konsekwencją grzechu i powodującej zmniejszanie się liczby wierzących. Odtąd zastosowanie słowa sakrament zawężono do siedmiu sakramentów. Tomasz z Akwinu jednak zdecydowanie podkreślał pierwszeństwo w ważności chrztu i eucharystii. Powszechnie, od czasów patrystycznych przyjmowano, że woda i krew, kóre wypłynęły z przebitego boku Chrystusa ukrzyżowanego, były figurą sakramentów tworzących Kościół. Nawiązując do tego wskazywał, że sakramenty czerpią swą moc z męki Chrystusa, i że najważniejszymi sakramentami są chrzest i eucharystia.
Etnologia religii lub etnoreligioznawstwo dział religioznawstwa badający genezę i rozwój religii pierwotnych ludów nie posiadających koniecznie pisma.O świętym dziewictwie (De sancta virginitate) – traktat Augustyna z Hippony napisany w 401 r. poświęcony dziewictwu podejmowanemu ze względu na Ewangelię (por. Mt 19,12).
Liczba siedem w nauczaniu Magisterium (XIII-XVI w.)[ | edytuj kod]
Ołtarz siedmiu sakramentów (1450). Autor: Rogier van der Weyden. Po lewej: chrzest, bierzmowanie i pojednanie. Pośrodku Eucharystia. Po prawej sakramenty święceń, małżeństwa i namaszczenia chorych
W magisterialnych orzeczeniach Kościoła liczba siedmiu sakramentów pojawia się po raz pierwszy w 1208 w wyznaniu wiary skierowanym przeciw błędom Waldensów, gdzie wymienia się je wszystkie. Wymieniono je także na Soborze Liońskim II (1274) (w Wyznaniu wiary Michała Paleologa). Dwieście lat później, na Soborze florenckim (1439) w Dekrecie dla Ormian /Decretum pro Armeniis/, wymieniono i opisano siedem sakramentów, używając arystotelesowskich kategorii materii i formy.
Księgi deuterokanoniczne (wtórnokanoniczne) – termin używany w katolicyzmie i prawosławiu na określenie tych spośród ksiąg Pisma Świętego Starego Testamentu funkcjonujących w kanonie tych wyznań, których nie zawiera Biblia hebrajska. Samo określenie deuterokanoniczne nawiązuje do kwestionowania kanoniczności tychże ksiąg w odróżnieniu od ksiąg protokanonicznych, które uznaje za natchnione zarówno judaizm, jak i całe chrześcijaństwo.Bóg Ojciec, Pan Bóg (łac. Deus Pater) – jedna z Trzech Osób Boskich czczonych przez większość wyznań chrześcijańskich.
W dobie reformacji i kontr-reformacji (XVI-XIX w.)[ | edytuj kod]
Prądy reformacyjne w dużym stopniu poddały krytyce tradycyjne rozumienie sakramentu. We wspólnotach protestanckich, które powstały w XVI wieku, stosunek do rzeczywistości sakramentalnej Kościoła nie był jednolity. Stanowisko anglikańskie ukształtowało się również pod wpływem reformacji luterańskiej. Marcin Luter mówił o dwóch sakramentach ustanowionych przez samego Chrystusa. Zarówno w jego nauczaniu, jak i w Wyznaniu augsburgskim, mowa była o trzech sakramentach: o chrzcie i sakramencie ołtarza, jak również o spowiedzi. Melanchton, w dyskusji ze stroną katolicką, w swoim dziele Obrona Wyznania augsburskiego (art. XIII) powoływał się na brak precyzji i chwiejność dawnej teologii w tej kwestii. Uznał za zasadne tylko te obrzędy, których ustanowienie przez Boga zostało wyraźnie poświadczone.
Chrześcijaństwo, chrystianizm (gr. Χριστιανισμóς, łac. Christianitas) – monoteistyczna religia objawienia, bazująca na nauczaniu Jezusa Chrystusa zawartym w kanonicznych ewangeliach. Jej wyznawcy uznają w nim obiecanego Mesjasza i Zbawiciela, który ustanowił Królestwo Boże poprzez swoje Zmartwychwstanie. Kanon wiary chrześcijańskiej został spisany w Nowym Testamencie i przekazywany jest przez Kościoły.Kościół /(gr.) ἐκκλησία (ekklesia), zgromadzenie obywatelskie/ – w teologii chrześcijańskiej, wspólnota ludzi ze wszystkich narodów, zwołanych przez Apostołów, którzy zostali posłani przez Jezusa Chrystusa, by utworzyć zgromadzenie wybranych, stających się wolnymi obywatelami Królestwa niebieskiego. Wspólnota Kościoła ma cztery zasadnicze cechy, sformułowane w Nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniu wiary (381 r.): jedność, świętość, powszechność i apostolskość. Pierwszym zadaniem Ludu Bożego, jako ustanowionej poprzez chrzest wspólnoty /(gr.) koinonia/ wiary i sakramentów, jest bycie sakramentem wewnętrznej jedności ludzi z Bogiem oraz jedności całej ludzkości, która ma się zrealizować. Kościołem nazywa się też wspólnotę lokalną Kościoła powszechnego, tzw. kościoły lokalne, a także określone wyznanie chrześcijańskie. Tajemnicą Kościoła zajmuje się gałąź teologii – eklezjologia.
Katolicki kontrreformacyjnySobór trydencki (1545-1563) w dekrecie De sacramentis (1547) stwierdził, że sakramentów nie jest „więcej lub mniej niż siedem”. Zabronił też twierdzeń, że „któryś z tych siedmiu nie jest prawdziwie i odrębnie sakramentem”. Jednocześnie jednak, odczytując wcześniejszą tradycję, sobór opowiedział się za tradycją ukazującą zróżnicowanie tych sakramentów co do ważności. W czasie sesji VII w marcu 1547 r. zostało potępione zdanie głoszące, że owe siedem sakramentów są sobie równe pod każdym względem. Kwestię tę omawiano wcześniej, 29 stycznia tego roku, ponieważ pojawiły się dwie opinie. Jedni teolodzy uważali, że nie powinno się potępiać tego zdania bez jakichś dodatkowych wyjaśnień, drudzy natomiast byli przekonani, że zdanie to jest błędne i fałszywe, potępione już od dawna przez różne autorytety. Ostatecznie najwyraźniej przeważyła ta druga opinia. Nauczanie Soboru trydenckiego skrystalizowało stanowisko teologii katolickiej na następne cztery stulecia.
Arcybiskup Canterbury – honorowy zwierzchnik Kościoła Anglii. Biskupstwo powstało w 597 roku, jako biskupstwo katolickie. Po schizmie Henryka VIII arcybiskupi Canterbury sprawują rolę ekumenicznych przywódców Kościoła anglikańskiego, wraz z arcybiskupem Yorku. Metropolita Canterbury nosi tytuł prymasa całej Anglii.Język grecki, greka (starogr. dialekt attycki Ἑλληνικὴ γλῶττα, Hellenikè glõtta; nowogr. Ελληνική γλώσσα, Ellinikí glóssa lub Ελληνικά, Elliniká) – język indoeuropejski z grupy helleńskiej, w starożytności ważny język basenu Morza Śródziemnego. W cywilizacji Zachodu zaadaptowany obok łaciny jako język terminologii naukowej, wywarł wpływ na wszystkie współczesne języki europejskie, a także część pozaeuropejskich i starożytnych. Od X wieku p.n.e. zapisywany jest alfabetem greckim. Obecnie, jako język nowogrecki, pełni funkcję języka urzędowego w Grecji i Cyprze. Jest też jednym z języków oficjalnych Unii Europejskiej. Po grecku mówi współcześnie około 15 milionów ludzi. Język grecki jest jedynym językiem z helleńskich naturalnych, który nie wymarł.
Reforma Soboru watykańskiego II (XX w.)[ | edytuj kod]
W XX wieku, w przededniu Soboru watykańskiego II teologowie wracający do źródeł podjęli na nowo refleksję nad systematyzacją sakramentów, w kontekście sakramentalnej natury Kościoła i jego zbawczej roli. Jedną z ważniejszych pozycji na ten temat była opublikowana w 1959 r. książka flamandzkiego teologa Edwarda Schillebeeckxa OP, napisana z pozycji tomistycznych: Chrystus, Sakrament spotkania z Bogiem. Autor ukazał sakramentalny wymiar osoby Chrystusa, a także Kościoła jako Jego ciała. Refleksja Schillebeeckxa znalazła wyraz w dokumentach Soboru. Konstytucja dogmatyczna o Kościele zaraz na początku mówi o Kościele jako o sakramencie zbawienia:
Teolog – specjalizacja akademicka, której tematem jest systematyczne, wykorzystujące metody filozoficzne, historyczne i in., studium objawionych prawd religijnych dotyczących Boga oraz Jego relacji do świata, w myśl maksymy (łac.) fides quaerens intellectum - wiara szukająca zrozumienia. Najczęściej związana z chrześcijaństwem. Poprzez zapożyczenie, czasem teologami nazywa się nauczycieli innych religii, jak judaizm czy islam.Misterium paschalne – jedno z głównych pojęć teologii chrześcijańskiej, odnoszące się do historii zbawienia. Jego treścią jest wydarzenie, które było zwieńczeniem życia i misji Jezusa Chrystusa: męka, śmierć i zmartwychwstanie, uobecniane w Kościele i w sakramentach.
Kościół jest w Chrystusie niejako sakramentem, czyli znakiem i narzędziem wewnętrznego zjednoczenia z Bogiem i jedności całego rodzaju ludzkiego. (Lumen gentium 1)
Magisterium posoborowe zasadniczo podtrzymało trydencką liczbę siedem, lecz jednocześnie przywróciło praktyce sakramentalnej właściwy kontekst i jedność, umieszczając poszczególne sakramenty w całościowej wizji Kościoła-sakramentu i kładąc nacisk na konieczność wtajemniczenia chrześcijańskiego. Całość siedmiu sakramentów została na nowo ukazana jako nieodłączny element tkanki liturgii Kościoła, celebrującej centralne wydarzenie zbawcze chrześcijaństwa, którym jest Misterium paschalne.
Piotr Damian(i), wł. Pier Damiani, również Petrus Damiani, lub Pietro Damiani. (ur. 1007 w Rawennie, zm. 22 lutego 1072 w Faenzie) – eremita, biskup, kardynał, święty katolicki, doktor Kościoła.Henryk VIII (ur. 28 czerwca 1491 w Greenwich, zm. 28 stycznia 1547 w Londynie) – król Anglii (od 21 kwietnia 1509 do końca życia), lord Irlandii (1494–1542), król Irlandii (1542–1547), drugi monarcha z dynastii Tudorów (po swoim ojcu, Henryku VII). Doprowadził w latach 20. i 30. XVI wieku do rozłamu z Kościołem rzymskokatolickim oraz ustanowienia niezależnego Kościoła anglikańskiego; za jego panowania dokonano kasaty klasztorów. Zasłynął 6 małżeństwami oraz ścinaniem głów niektórych swoich małżonek.
Świadczy o tym dział drugi „Siedem Sakramentów Kościoła” (nn. 1210-1690) Katechizmu Kościoła Katolickiego, będącego bezpośrednim owocem Soboru. W sposób wymowny, poprzedził go dział pierwszy pt. „Ekonomia sakramentalna” (nn. 1076-1209). Siedem sakramentów jest, według Katechizmu, częścią sakramentalnego wymiaru całego Kościoła, a źródłem jest Misterium paschalne:
Objawienie - pojęcie odnoszące się do religii objawionych. Dla wyznawców danej religii jest to przesłanie lub wydarzenia, poprzez które Bóg daje się poznać jednostkom lub grupom ludzi.Sacramentum (z łac. „uświęcenie, zaprzysiężenie, zobowiązanie”) – w prawie rzymskim instytucja zakładu procesowego.
W tym czasie Kościoła Chrystus żyje oraz działa teraz w Kościele i z Kościołem w nowy sposób, właściwy dla tego nowego czasu. Działa przez sakramenty; wspólna Tradycja Wschodu i Zachodu nazywa to działanie „ekonomią sakramentalną”, która polega na udzielaniu (czy „rozdzielaniu”) owoców Misterium Paschalnego Chrystusa w celebracji liturgii „sakramentalnej” Kościoła (KKK 1076).
Apokryf (gr. ἀπόκρυφος, ápókryphos – ukryty, tajemny) – określenie używane obecnie głównie w kontekście ksiąg o zabarwieniu religijnym z okresu przełomu naszej ery, które Kościół katolicki uważa za nienatchnione, w szczególności to księgi niewchodzące w skład Biblii.Hugo (Hugon) ze św. Wiktora CRSA, (ur. w 1096 w Saksonii, zm. w 1141) – średniowieczny filozof, teolog, kanonik regularny św. Augustyna, autor traktatów mistycznych, w latach 1125-1141 stał na czele szkoły św. Wiktora w Paryżu o orientacji platońsko-augustyńskiej.
Posoborowe nauczanie Kościoła obszernie czerpie z odnowy sakramentologii okresu soborowego, która wróciła do źródeł biblijnych i patrystycznych. Papież Jan Paweł II całą swą refleksję nad sakramentem małżeństwa zawartą w katechezach „Mężczyzną i niewiastą stworzył ich” odniósł do wizji sakramentalnej Kościoła sprzed ustalenia liczby sakramentów, nazwał ją wizją biblijno-patrystyczną i uznał tę wizję za szerszą, pierwotniejszą i bardziej podstawową:
Karol Hubert Karski (ur. 3 listopada 1940 w Katowicach) – polski teolog ewangelicki, działacz ekumeniczny, profesor nauk teologicznych.Filip Melanchton (właściwie Philipp Schwartzerd ur. 16 lutego 1497 roku w Bretten w Palatynacie, zm. 19 kwietnia 1560 roku w Wittenberdze) – reformator religijny, najbliższy współpracownik Marcina Lutra, współtwórca reformacji, profesor uniwersytetu w Wittenberdze, zreorganizował szkolnictwo i wprowadził szkołę humanistyczną w Niemczech, która stała się wzorcem dla szkół na Śląsku i Pomorzu.
Dotychczas bowiem wyrazem „sakrament” posługiwaliśmy się (zgodnie zresztą z całą tradycją bibilijno-patrystyczną) w znaczeniu szerszym niż to, jakie jest właściwe dla późniejszego i współczesnego słownictwa teologicznego (...) wedle rozpowszechnionej teorii „hylemorficznej”, przyjętej i pogłębionej przez Tomasza z Akwinu i całą tradycję scholastyczną. W stosunku do tego zacieśnionego już znaczenia wyrazu „sakrament” w naszych rozważaniach posługiwaliśmy się dotąd znaczeniem szerszym, i chyba także pierwotniejszym oraz bardziej podstawowym.
Małżeństwo sakramentalne – związek monogamiczny mężczyzny i kobiety będący sakramentalnym znakiem miłości Chrystusa i Kościoła (por. Ef 5, 32). Tak rozumiany jest w Kościele katolickim, starokatolickim, prawosławnym oraz anglikańskim. Teologia protestancka nie uważa małżeństwa za sakrament, choć podkreśla jego świętość.Kontrreformacja – nurt w Kościele katolickim, który był okresem odnowy zapoczątkowanym soborem trydenckim oraz zakończonym wraz z wojną trzydziestoletnią. Czasami jest on uznawany jako odpowiedź na reformację.
Dyskusja nad doktryną o siedmiu sakramentach w XX w.[ | edytuj kod]
Różni XX wieczni autorzy zajmujący się teologią sakramentów – podkreślając korzyści płynące z dokonanej w średniowieczu systematyzacji sakramentalnego wymiaru życia Kościoła na siedem sakramentów – ukazują też jednostronność i ograniczenia tego ujęcia. Liam G. Walsh OP zwrócił uwagę, że podział na siedem sakramentów był owocem syntezy teologów średniowiecznych, którzy dookreślili definicje sakramentu św. Augustyna i zarezerwowali to słowo do obrzędów, które spełniały tę definicję. Nie obyło się to jednak bez ryzyka utracenia czegoś ważnego:
Sobór powszechny, sobór ekumeniczny – w Kościołach chrześcijańskich – spotkanie biskupów całego Kościoła w celu ustanowienia praw kościelnych (kanonów soborowych) i uregulowania spraw doktryny wiary i moralności. Początkowo sobory były zwoływane przez cesarzy rzymskich. Ich postanowienia musiały być jednak zaakceptowane przez biskupa Rzymu. Sobory zwoływane jedynie w obrębie Kościoła rzymskokatolickiego nie są uznawane przez pozostałych chrześcijan (w tym prawosławnych i protestantów).Kanon (gr. κανών „reguła postępowania”) – zbiór lub spis ksiąg uznanych za autentyczne i natchnione Pismo Święte (Biblię). Ustalenie kanonu jest ściśle związane z uznaniem Biblii i jej poszczególnych części za dzieło powstałe z inspiracji Boga.
Wytworzyło to bardziej precyzyjne myślenie i język na temat obrzędów sakramentalnych. Niosło to oczywiście także ryzyko odseparowania tych siedmiu obrzędów od szerszego kontekstu symbolicznej działalności i proklamacji słowa, które stale miał na uwadze św. Augustyn, gdy używał słowa „sakrament”
Louis Bouyer zauważył, że nowożytna neoscholastyczna metoda przedstawiania teologii sakramentów odeszła od myśli św. Tomasza i zupełnie zaniedbywała wzajemne powiązania siedmiu sakramentów. Zaczęły one funkcjonować jako siedem równoległych i absolutnie podobnych do siebie kanałów łaski. Tymczasem Kościół, zanim w późnym średniowieczu zdefiniował liczbę sakramentów, rozumiał je jako części składowe jednej całości. Całość ta była skupiona wokół Eucharystii. I w praktyce w pierwszym tysiącleciu tak przeżywane sakramenty były ważniejsze dla życia Kościoła, niż później siedem sakramentów traktowanych osobno.
Alexander Schmemann (ur. 13 września 1921 w Talinie, zm. 13 grudnia 1983 w Nowym Yorku) – prawosławny teolog, profesorem teologii liturgicznej i kaznodzieja. Studia ukończył w paryskim Instytucie Teologicznym, tam też podjął pracę w katedrze historii Kościoła. W 1946 roku przyjął święcenia kapłańskie. W roku 1951 przeniósł się wraz z rodziną do USA. Był dziekanem w Seminarium Św. Włodzimierza w Nowym Jorku.Ks. prof. dr hab. Manfred Uglorz (ur. 12 listopada 1940 roku w Łaziskach Średnich) − duchowny Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w RP, profesor doktor habilitowany nauk teologicznych, biblista. Interesuje się teologią systematyczną, etyką i antropologią filozoficzną.
Również prawosławny teolog, metropolita Jan (Ziziulas) zwrócił uwagę, że odesłanie Eucharystii do porządku siedmiu sakramentów, jako sakramentu równego pozostałym, zubożyło jej pierwszoplanową rolę w Kościele:
Powiedzieć, że Eucharystia jest niezbędna jako jeden z „siedmiu sakramentów” Kościoła jest czymś jednym, a czym innym uważać ją za najwyższe objawienie Kościoła jako takiego. Tylko wtedy, gdy uważamy, że Eucharystia jest objawieniem Kościoła w jego idealnej i historycznej jedności, a przede wszystkim i ponad wszystko objawieniem biskupa jako przewodniczącego i głowy zgromadzenia eucharystycznego, która jednoczy Kościół Boży w czasie i przestrzeni – rozpoznamy w każdym z tych [sakramentów] ich głęboką eklezjologiczną zawartość. Ale teologia zachodnia, od czasu scholastyki, przestała widzieć rzeczy w ten sposób. Odesłana do porządku „siedmiu sakramentów”, Eucharystia stała się jednym z wielu środków pomocnych do zbawienia człowieka, ujmowana w indywidualistycznym sensie, raczej niż jako bezpośredni wyraz zbawienia, które zasadniczo polega na zjednoczeniu człowieka z Bogiem w Chrystusie.
Słowo Boże / (łac.) Verbum Dei, (gr.) Λογος του Θεου / – termin oznaczający przemawianie Boga do człowieka. W drugim, pochodnym znaczeniu jest synonimem Pisma Świętego.Mikołaj Kabazylas lub Kabasilas właśc. Mikołaj Chamaetos (gr.: Νικόλαος Καβάσιλας, Nikolaos Kabasilas, zm. ok. 1391) – teolog bizantyński, zwolennik palamityzmu, święty prawosławny.
Włoski teolog Carlo Rocchetta zwrócił uwagę, że zdefiniowanie siedmiu sakramentów przez Trydent (1545-1563) miało przeciwdziałać podważaniu przez protestantów pochodzenia tych sakramentów od Chrystusa, ale nie zamierzało ucinać dyskusji na temat, w jaki sposób pochodzą one od Zbawiciela. Źródło sakramentów należy odnaleźć w męce, śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa:
Huldrych Zwingli (Ulrich Zwingli) (ur. 1 stycznia 1484 w Wildhaus w regionie Toggenburg, zm. 11 października 1531 w Kappel am Albis) – szwajcarski kaznodzieja i teolog, jeden z głównych twórców ewangelicyzmu reformowanego i przedstawicieli reformacji w Szwajcarii. Studiował teologię w Wiedniu i Bazylei.Papież (Ojciec Święty) (łac. Summus Pontifex, od staroż. Pontifex Maximus; wł. papa, gr. pappas; forma funkcjonująca w języku polskim pochodzi od czeskiego papež) – biskup Rzymu, zwierzchnik Kościoła katolickiego, głowa Stolicy Apostolskiej oraz Suweren Państwa Miasto Watykan. Obecnym papieżem jest Franciszek.
Oznacza to, że bardziej niż szukać konkretnych i anegdotycznych okoliczności dokładnego momentu ustanowienia poszczególnych sakramentów ze strony Chrystusa, należy związać całokształt sakramentów z tym najważniejszym wydarzeniem z życia Chrystusa, którym jest jego Misterium paschalne, z którego jak ze źródła, bierze się ich początek i ich własna zbawcza skuteczność.
Kościół episkopalny – w szerszym znaczeniu wspólnota chrześcijańska, w której władza spoczywa w rękach biskupów (episkopatu); taka definicja objęłaby także Kościół katolicki czy Cerkiew Prawosławną. Najczęściej jednak termin ten oznacza niektóre kościoły wchodzące w skład wspólnoty anglikańskiej:Fenomenologia religii, w znaczeniu nauk o religii: inaczej religioznawstwo porównawcze - zestawienie faktów i systemów religijnych i dokonywanie porównań, po to aby odkryć specyfikę danego systemu religijnego. Jest to typ badań nad religią charakterystyczny dla badaczy skandynawskich (np. Chantepie de la Saussaye) czy też holenderskich (Gerardus van der Leeuw). Natomiast od strony filozofii religii - metoda badania religii, jako zjawiska (fenomenu) kultury. Powstała na początku XX wieku i wywodzi się od metody fenomenologicznej Edmunda Husserla. Przyjmuje się tu za punkt wyjścia nie tyle fakty i systemy religijne, ile religię jako taką i bada się metodą fenomenologiczną jej istotność, znaczenie dla człowieka religijnego (przeżycie religijne) czy też oddziaływanie kulturowe. Określone wierzenia czy praktyki religijne mają tu mniejsze znaczenie niż w religioznawstwie. Do najsłynniejszych fenomenologów religii należą: Max Scheler, Romano Guardini czy też, zorientowany także hermeneutycznie, Paul Ricoeur.
Rocchetta podkreśla też, że różnorodności siedmiu sakramentów, a także sakramentaliów nie należy rozumieć jako „poszatkowania wydarzenia Paschy”. Są one bowiem promieniowaniem i uobecnieniem paschalnego eschatonu, którym jest Chrystus.
Poza wydarzeniem paschalnym wskazuje się również inne okoliczności z życia Jezusa odpowiadające temu czym w swej istocie są sakramenty, np. chrzest w Jordanie jako podstawa chrztu chrześcijańskiego, wspólnota stołu z uczniami i innymi ludźmi jako zapowiedź Eucharystii albo uzdrowienia jako podstawa sakramentu namaszczenia chorych.
Piotr Lombard (ur. ok. 1100 r. w Novarze (albo w Lumello) we Włoszech, zm. ok. 1160-1164 r.) – teolog średniowieczny. Studiował najpierw w Bolonii, a później w Reims i w Paryżu. We Francji nawiązał kontakt ze św. Bernardem z Clairvaux. Był słuchaczem Piotra Abelarda. Następnie został mistrzem, prawdopodobnie w szkole katedralnej, a później biskupem Paryża, ale piastował krótko ten urząd, na którym w r. 1158 lub 1159 zastąpił go Maurice de Sully, budowniczy katedry Notre-Dame.Rupert z Deutz, także Rupertus Tuitensis (rzadziej: Robert), (* ok. 1070 w Liège; † 4 marca 1130 w Deutz) – benedyktyn, egzegeta, mistyk.
Niemiecki dogmatyk Johann Auer podobnie podkreślił, że sakrament przeżywany jako pojedynczy obrzęd nie ma prowadzić wiernego na manowce odizolowanej egzystencji duchowej, gdzie będzie się troszczył jedynie o własne zbawienie. Przeciwnie pojedyncze osoby przez życie sakramentalne są wyprowadzane z izolacji i egotyzmu. Stają się członkami wspólnoty Kościoła i uczestnikami wolności dzieci Bożych, „mocą krzyża Chrystusa, w miłości Ducha Świętego, na chwałę Boga Ojca przez cały czas i na wieczność”.
Sola scriptura (łac. jedynie Pismem) – jedna spośród pięciu zasad protestantyzmu, stanowiąca formalną zasadę teologiczną, w odróżnieniu od zasad materialnych – solus Christus, sola gratia oraz sola fide. Głosi, że Pismo Święte jest samowystarczalnym źródłem wiary chrześcijańskiej, a w konsekwencji – jedynym autorytetem Kościoła rozstrzygającym w kwestiach wiary i praktyki. Stąd też, w myśl zasady sola scriptura, a w przeciwieństwie do doktryny katolickiej i prawosławnej, protestantyzm nie uznaje tradycji i ustaleń Kościoła za samodzielne normatywne instancje dla wiary chrześcijańskiej (są to co najwyżej normy podporządkowane autorytetowi Pisma Świętego).Katolicyzm – doktryna Kościoła chrześcijańskiego – jedna z dwóch grup Kościołów, obok Kościoła prawosławnego, powstałych w wyniku rozłamu w Kościele chrześcijańskim w 1054 (tzw. schizmy wschodniej). Jedna z największych grup wyznań chrześcijańskich, obok prawosławia i protestantyzmu oraz ogół zasad wiary i życia religijnego do których odwołuje się Kościół Kościół katolicki wraz z Kościołami wschodnimi pozostającymi z nim w pełnej jedności, wspólnoty tradycjonalistyczne, starokatolickie oraz część anglikańskich, liberalnych i niezależnych.
Marie-Dominique Chenu OP zwrócił uwagę, że pojawienie się na przełomie XII i XIII stulecia formuły siedmiu sakramentów, jakkolwiek było dobrodziejstwem, doprowadziło do „dewaluacji pozostałego wymiaru sakramentalnego” Kościoła. Liczba siedem była dlatego, że rozumiano sakramenty jako „remedium” wobec siedmiu grzechów w człowieku. Postulował też, by studium zaczynać od poszczególnych sakramentów, by na końcu ukazać wizję ogólną
Religioznawstwo – zespół nauk o religii, których podejście – w odróżnieniu od teologii i od filozofii religii – charakteryzuje się , empirycznym (antropologicznym, socjologicznym, historycznym, ekonomicznym) stosunkiem do przedmiotu badań. Często stosowana jest perspektywa porównawcza (fenomenologia religii). Sakramentologia – dział chrześcijańskiej teologii dogmatycznej poświęcony metodycznej analizie siedmiu sakramentów, ich genezy, natury i znaczenia w indywidualnej historii zbawienia człowieka.
Jan Paweł II (łac. Ioannes Paulus PP. II), właśc. Karol Józef Wojtyła (ur. 18 maja 1920 w Wadowicach, zm. 2 kwietnia 2005 w Watykanie) – polski biskup rzymskokatolicki, biskup pomocniczy krakowski, a następnie arcybiskup metropolita krakowski, kardynał, zastępca przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski (1969-1978), 264. papież i 6. Suweren Państwa Miasto Watykan (16 października 1978 – 2 kwietnia 2005), kawaler Orderu Orła Białego, błogosławiony Kościoła katolickiego.
Zmartwychwstanie lub wskrzeszenie zmarłych (z łac. resurrectio mortuorum; gr. ανάστασις νεκρων /anastasis nekron/), przywrócenie do życia osób zmarłych.
Henryk Pietras (ur. 23 września 1954 w Dębieńsku k. Rybnika) — jezuita, patrolog, bizantynolog, długoletni dyrektor Wydawnictwa WAM, rektor "Ignatianum".
Joanis Ziziulas (gr. Ιωάννης Ζηζιούλας, ang. John Zizioulas; ur. 10 stycznia 1931 w Kozani) – prawosławny metropolita Pergamonu, prezydent Akademii ateńskiej i teolog. Jest też współprzewodniczącym Międzynarodowej Komisji Wspólnej ds. Dialogu między Kościołem Katolickim i Wschodnimi Kościołami Prawosławnymi.
Marcin Luter (niem. Martin Luther, ur. 10 listopada 1483 r. w Eisleben, zm. 18 lutego 1546 r. tamże) – niemiecki reformator religijny, teolog i inicjator reformacji, mnich augustiański, doktor teologii, współtwórca luteranizmu. Autor 95 tez potępiających praktykę sprzedaży odpustów, w których odrzucał możliwość kupienia łaski Bożej.
Mistagogia /(gr.) μυσταγογέω, μυσταγογία/ – pojęcie religijne oznaczające wprowadzanie w misterium – duchową tajemniczą rzeczywistość.
Bierzmowanie, chryzmacja – jeden z trzech sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego w Kościele katolickim, prawosławnym i anglikańskim. Zgodnie z tradycją chrześcijańską bierzmowanie uważane jest za drugi po chrzcie sakrament inicjacji chrześcijańskiej. Przez Katechizm Kościoła Katolickiego jest zaliczany do pierwszej z trzech grup siedmiu sakramentów – „sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego”. Jego istotą jest przekazanie wiernym „Znamienia daru Ducha Świętego” i umocnienie ich wiary. Jednoczy ściślej z Jezusem Chrystusem. W Kościele katolickim bierzmowanie jest udzielane kandydatom w wieku między 14. a 18. rokiem życia, a więc już po przyjęciu Pierwszej komunii świętej. Cerkiew prawosławna udziela chryzmacji wkrótce po chrzcie (czyli niemowlętom). Sakramentu bierzmowania udziela się tylko jeden raz w życiu.
