Sajany
Przeczytaj także...
Bajkał (ros. Озеро Байкал) – jezioro tektoniczne w Azji, zwane „Syberyjskim morzem” i "Błękitnym okiem Syberii", położone na terytorium Rosji (Syberia) w Republice Buriacji i obwodzie irkuckim. Jest ono najstarszym i najgłębszym jeziorem na świecie, a ponadto – pod względem powierzchni – drugim jeziorem w Azji i siódmym na świecie.Margiel – skała osadowa, zwykle szara. Składa się z węglanów (wapnia lub magnezu) i minerałów ilastych. Używany jest do wyrobu cementu, także jako nawóz mineralny (sztuczny). Ma słaby, nieprzyjemny zapach. Dobrze reaguje z kwasem solnym (HCl), pozostawiając błotnistą plamkę.
Jenisej (ros. Енисей) – rzeka w azjatyckiej części Rosji, w Syberii środkowej. Jej długość wynosi 4102 km, a powierzchnia dorzecza 2580 tys. km. Powstaje z połączenia Wielkiego i Małego Jeniseju, w pobliżu miasta Kyzył. W górnym biegu przełamuje się przez pasma górskie Sajanu Wschodniego i Sajanu Zachodniego. W środkowym i dolnym biegu, Jenisej oddziela Nizinę Zachodniosyberyjską od Wyżyny Środkowosyberyjskiej. W odległości ok. 300 km od ujścia do Morza Karskiego dzieli się na szereg ramion. Niemal na całej długości żeglowna, dostępna dla statków morskich na odcinku ok. 1000 km od ujścia. Jenisej jest najbardziej zasobną w wodę rzeką syberyjską, dzięki czemu posiada olbrzymi potencjał energetyczny, wykorzystywany przez liczne elektrownie wodne.
Bajkał (ros. Озеро Байкал) – jezioro tektoniczne w Azji, zwane „Syberyjskim morzem” i "Błękitnym okiem Syberii", położone na terytorium Rosji (Syberia) w Republice Buriacji i obwodzie irkuckim. Jest ono najstarszym i najgłębszym jeziorem na świecie, a ponadto – pod względem powierzchni – drugim jeziorem w Azji i siódmym na świecie.Margiel – skała osadowa, zwykle szara. Składa się z węglanów (wapnia lub magnezu) i minerałów ilastych. Używany jest do wyrobu cementu, także jako nawóz mineralny (sztuczny). Ma słaby, nieprzyjemny zapach. Dobrze reaguje z kwasem solnym (HCl), pozostawiając błotnistą plamkę.
Jenisej (ros. Енисей) – rzeka w azjatyckiej części Rosji, w Syberii środkowej. Jej długość wynosi 4102 km, a powierzchnia dorzecza 2580 tys. km. Powstaje z połączenia Wielkiego i Małego Jeniseju, w pobliżu miasta Kyzył. W górnym biegu przełamuje się przez pasma górskie Sajanu Wschodniego i Sajanu Zachodniego. W środkowym i dolnym biegu, Jenisej oddziela Nizinę Zachodniosyberyjską od Wyżyny Środkowosyberyjskiej. W odległości ok. 300 km od ujścia do Morza Karskiego dzieli się na szereg ramion. Niemal na całej długości żeglowna, dostępna dla statków morskich na odcinku ok. 1000 km od ujścia. Jenisej jest najbardziej zasobną w wodę rzeką syberyjską, dzięki czemu posiada olbrzymi potencjał energetyczny, wykorzystywany przez liczne elektrownie wodne.
Sajany – system górski w Azji położony w większej części na terytorium Rosji oraz w małej części na terytorium Mongolii. Rozciąga się od Ałtaju na zachodzie do jeziora Bajkał na wschodzie.
Sajany – system górski w Azji położony w większej części na terytorium Rosji oraz w małej części na terytorium Mongolii. Rozciąga się od Ałtaju na zachodzie do jeziora Bajkał na wschodzie.Strefa Klimatów umiarkowanych – w klasyfikacji klimatów Wincentego Okołowicza jest to jedna z pięciu głównych stref klimatycznych. Obejmuje rozległą strefę klimatycznaą, dzieląca się na półkuli północnej na chłodniejszą północną i cieplejszą południową i na półkuli południowej na cieplejszą północną i chłodniejszą południową. Średnia roczna temperatura waha się od 0 °C do 10 °C, a opady atmosferyczne występują w różnych porach roku. Roczne amplitudy temperatur od około 20 °C w klimatach morskich do 45 °C w skrajnie kontynentalnych. Charakterystyczną formacją roślinną dla klimatu umiarkowanego w części chłodniejszej jest tajga, natomiast części cieplejszej lasy liściaste i mieszane (kraje Europy Środkowej i południowa, czasem też środkowa część Skandynawii). Pory roku są w tej strefie łatwo rozpoznawalne i wyznaczane przez przebieg temperatury (ciepła, wilgotna wiosna, ciepłe, zazwyczaj suche lato, chłodna, wilgotna jesień i zima, często z opadami śniegu).
Sajany są górami fałdowymi powstałymi w orogenezie kaledońskiej, a kilkakrotnie odmładzanymi w hercyńskiej i alpejskiej. Zbudowane z prekambryjskich skał zmetamorfizowanych (gnejsy, łupki krystaliczne, kwarcyty) i dolnopaleozoicznych skał osadowych (łupki, piaskowce, margle) z częstymi intruzjami granitów.
Łupki krystaliczne lub łupki metamorficzne - skały metamorficzne powstałe w warunkach metamorfizmu regionalnego pod wpływem ciśnienia kierunkowego wywołanego ruchami górotwórczymi. Cechują się: lineacją, foliacją oraz niektóre laminacją. Typowe łupki krystaliczne odznaczają się wyraźną foliacją dzięki czemu dzielą się na równoległościenne cienkie płytki w zależności od zawartości dominującego w nich minerału. Łupki krystaliczne dzieli się na: amfibolowe, kwarcytowe, epidotowe, łyszczykowe,chlorytowe,talkowe. Do grupy łupków często zalicza się utwory metamorficzne:gnejsy i amfibolity, które posiadają mniejszą foliację. Łupki krystaliczne występują w skorupie ziemskiej w obszarach, gdzie miały miejsce ruchy górotwórcze. Łupki mają zastosowanie w gospodarce np. łupki kwarcytowe jako materiał ogniotrwały, łupki talkowe jako materiał izolacyjny i kwasoodporny.Ałtaj (ros.: Алтай; kaz.: Алтай таулары, Ałtaj taułary; mong.: Алтайн нуруу, Altajn nuruu; chiń. upr.: 阿尔泰山脉; pinyin: Ā’ěrtài Shānmài) – system górski w Azji Środkowej, na terytorium Rosji, Kazachstanu, Chin i Mongolii. Rozciąga się na długości ponad 2000 km od równin pustyni Gobi ku północnemu zachodowi, rozszerzając się w części zachodniej. Ałtaj dzieli się na trzy części:
W skład Sajanów wchodzą dwa główne łańcuchy: Sajan Wschodni i Sajan Zachodni:
Główne łańcuchy są złożone z równoległych pasm górskich o stromych zboczach i rzeźbie alpejskiej. Liczne polodowcowe formy rzeźby. Lodowce zajmują powierzchnię około 8 km². W pobliżu połączenia Sajanu Wschodniego i Sajanu Zachodniego leżą głębokie kotliny: na zachodzie – Minusińska, na południu – Todżyńska i Tuwińska.
Kotlina Todżyńska (ros.: Тоджинская котловина, Todżynskaja kotłowina) – kotlina śródgórska w Tuwie, w Rosji, ograniczona Sajanem Wschodnim, Zachodnim oraz Górami Akademika Obruczewa, na obszarze zlewni dopływów Wielkiego Jeniseju (tuw.: Bij-Hem). Rozciąga się na długości 150 km. Leży na wysokości 800-1800 m n.p.m. Rzeźba ma charakter nisko- i średniogórski. W części zachodniej dominuje teren pagórkowato-równinny. Występuje wiele jezior. Kotlina porośnięta tajgą (modrzew, świerk, sosna) z wyjątkiem zachodniej części, która pokryta jest lasami brzozowymi i łąkami.Kyzył-Tajga (ros.: Кызыл-Тайга; dosł. z tuwińskiego: "czerwona góra pokryta lasem") – szczyt w azjatyckiej części Rosji, w Republice Tuwy, najwyższy w Sajanie Zachodnim. Wznosi się na wysokość 3121 m n.p.m. Szczyt zbudowany jest z przeobrażonych piaskowców, aleurytów i zlepieńców. Występują ślady zlodowacenia, m.in. cyrki i doliny U-kształtne. W wyższych partiach znajdują się osuwiska skalne. Zbocza porośnięte są tundrą wysokogórską z przewagą mchów i porostów.
Klimat umiarkowany chłodny. Liczne rzeki dorzecza Angary i górnego Jeniseju. Wysokie partie gór (ponad 1600-2100 m n.p.m.) pokrywają pola ruchomych głazów (tzw. kurumy) i górska tundra. Na zboczach rośnie tajga iglasta, w głębokich dolinach występuje roślinność stepowa.
Na terenie Sajanów występują złoża żelaza, miedzi, złota, grafitu, azbestu, nefrytu i innych.
Step (z ukr. степ) – równina pozbawiona drzew, rzek i jezior. Step przypomina pod tym względem prerię, z tą różnicą, że preria jest z reguły zdominowana przez wysokie trawy, a step może być obszarem półpustynnym lub pokrytym trawą i krzewami (czasem w zależności od pór roku). Występuje w warunkach klimatu umiarkowanego z gorącym, suchym latem.Żelazo (Fe, łac. ferrum) – metal z VIII grupy pobocznej o dużym znaczeniu gospodarczym, znane od czasów starożytnych.
Linki zewnętrzne[]
Warto wiedzieć że... beta
Tajga, borealne lasy iglaste – lasy iglaste występujące w północnej części Azji (Syberia, Sachalin, Kamczatka, Hokkaido) oraz Ameryki Północnej (Alaska i Kanada), Europy (Półwysep Skandynawski, Karelia, północno-wschodnia część Niziny Wschodnioeuropejskiej), w obrębie klimatu umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej.
Grafit – pospolity i szeroko rozpowszechniony minerał z gromady pierwiastków rodzimych. Stosowany jako naturalny suchy smar. Jest – obok diamentu i fulerytu – odmianą alotropową węgla. Nazwa pochodzi od gr. graphein = pisać, nawiązuje do tradycyjnego zastosowania tego minerału.
Łupek – dość niejednoznaczne pojęcie opisujące grupę skał, wykazujących dobrą łupkowatość (złupkowacenie). Najczęściej określenie to dotyczy skał metamorficznych (łupek metamorficzny lub też łupek krystaliczny), lecz jest także powszechnie stosowane do skał osadowych o podobnym wyglądzie (łupek osadowy).
Polski termin łupek odpowiada angielskim shale, slate, schist, czy czeskim břidlice i svor. Jest to skała o zróżnicowanym składzie i o charakterystycznej teksturze łupkowej. Tekstura łupków osadowych jest spowodowana pierwotnym uwarstwieniem sedymentacyjnym lub wtórnym złupkowaceniem.
Kotlina Minusińska, Kotlina Chakasko-Minusińska (ros. Минусинская котловина) – rozległe obniżenie w azjatyckiej części Rosji pomiędzy górskimi grzbietami Południowej Syberii. Kuźnieckim Ałatau na północy, Wschodnimi i Zachodnimi Sajanami na południu. Zajmuje pagórkowate, wyżynne tereny (wysokość 200-700 m n.p.m.), porozcinane krótkimi rzekami, zasilającymi Jenisiej. Bogate pokłady węgla kamiennego. Jej częścią jest Step Abakański.
Miedź (Cu, łac. cuprum) – pierwiastek chemiczny, z grupy metali przejściowych układu okresowego. Nazwa miedzi po łacinie (a za nią także w wielu innych językach, w tym angielskim) pochodzi od Cypru, gdzie w starożytności wydobywano ten metal. Początkowo nazywano go metalem cypryjskim (łac. cyprum aes), a następnie cuprum. Posiada 26 izotopów z przedziału mas 55-80. Trwałe są dwa: 63 i 65.
Lodowiec – wolno płynąca masa lodu powstałego z przekształcenia pokładów wiecznego śniegu. Lodowce są największym rezerwuarem wody słodkiej na Ziemi i drugim po oceanach wody na świecie.
Intruzja (z łac. intrusus = wepchnięty) – ciało skalne powstałe z zastygłej w głębi skorupy ziemskiej magmy, która wdarła się pomiędzy starsze utwory skalne. Magma unosi się w płytsze rejony skorupy ziemskiej w postaci diapiru, wciskając się pomiędzy skały otoczenia. Diapiry docierające w bezpośrednie sąsiedztwo powierzchni ziemi dają początek zjawiskom wulkanicznym, jednak większość takich ciał skalnych, na skutek powolnego schładzania, zastyga pomiędzy 5. a 30. kilometrem pod powierzchnią, tworząc ciała skalne określane jako plutony. Ich forma, wielkość i stosunek do skał otoczenia pozwala wyróżnić następujące typy intruzji: