Sajan Wschodni, w tle masyw Munku Sardyk
Sajan Wschodni, widok z Przełęczy Czterech
Sajany – system górski w Azji położony w większej części na terytorium Rosji oraz w małej części na terytorium Mongolii. Rozciąga się od Ałtaju na zachodzie do jeziora Bajkał na wschodzie.
Strefa Klimatów umiarkowanych – w klasyfikacji klimatów Wincentego Okołowicza jest to jedna z pięciu głównych stref klimatycznych. Obejmuje rozległą strefę klimatycznaą, dzieląca się na półkuli północnej na chłodniejszą północną i cieplejszą południową i na półkuli południowej na cieplejszą północną i chłodniejszą południową. Średnia roczna temperatura waha się od 0 °C do 10 °C, a opady atmosferyczne występują w różnych porach roku. Roczne amplitudy temperatur od około 20 °C w klimatach morskich do 45 °C w skrajnie kontynentalnych. Charakterystyczną formacją roślinną dla klimatu umiarkowanego w części chłodniejszej jest tajga, natomiast części cieplejszej lasy liściaste i mieszane (kraje Europy Środkowej i południowa, czasem też środkowa część Skandynawii). Pory roku są w tej strefie łatwo rozpoznawalne i wyznaczane przez przebieg temperatury (ciepła, wilgotna wiosna, ciepłe, zazwyczaj suche lato, chłodna, wilgotna jesień i zima, często z opadami śniegu).Łupki krystaliczne lub łupki metamorficzne - skały metamorficzne powstałe w warunkach metamorfizmu regionalnego pod wpływem ciśnienia kierunkowego wywołanego ruchami górotwórczymi. Cechują się: lineacją, foliacją oraz niektóre laminacją. Typowe łupki krystaliczne odznaczają się wyraźną foliacją dzięki czemu dzielą się na równoległościenne cienkie płytki w zależności od zawartości dominującego w nich minerału. Łupki krystaliczne dzieli się na: amfibolowe, kwarcytowe, epidotowe, łyszczykowe,chlorytowe,talkowe. Do grupy łupków często zalicza się utwory metamorficzne:gnejsy i amfibolity, które posiadają mniejszą foliację. Łupki krystaliczne występują w skorupie ziemskiej w obszarach, gdzie miały miejsce ruchy górotwórcze. Łupki mają zastosowanie w gospodarce np. łupki kwarcytowe jako materiał ogniotrwały, łupki talkowe jako materiał izolacyjny i kwasoodporny.
Sajany są górami fałdowymi powstałymi w orogenezie kaledońskiej, a kilkakrotnie odmładzanymi w hercyńskiej i alpejskiej. Zbudowane z prekambryjskich skał zmetamorfizowanych (gnejsy, łupki krystaliczne, kwarcyty) i dolnopaleozoicznych skał osadowych (łupki, piaskowce, margle) z częstymi intruzjami granitów.
Ałtaj (ros.: Алтай; kaz.: Алтай таулары, Ałtaj taułary; mong.: Алтайн нуруу, Altajn nuruu; chiń. upr.: 阿尔泰山脉; pinyin: Ā’ěrtài Shānmài) – system górski w Azji Środkowej, na terytorium Rosji, Kazachstanu, Chin i Mongolii. Rozciąga się na długości ponad 2000 km od równin pustyni Gobi ku północnemu zachodowi, rozszerzając się w części zachodniej. Ałtaj dzieli się na trzy części:Kotlina Todżyńska (ros.: Тоджинская котловина, Todżynskaja kotłowina) – kotlina śródgórska w Tuwie, w Rosji, ograniczona Sajanem Wschodnim, Zachodnim oraz Górami Akademika Obruczewa, na obszarze zlewni dopływów Wielkiego Jeniseju (tuw.: Bij-Hem). Rozciąga się na długości 150 km. Leży na wysokości 800-1800 m n.p.m. Rzeźba ma charakter nisko- i średniogórski. W części zachodniej dominuje teren pagórkowato-równinny. Występuje wiele jezior. Kotlina porośnięta tajgą (modrzew, świerk, sosna) z wyjątkiem zachodniej części, która pokryta jest lasami brzozowymi i łąkami.
W skład Sajanów wchodzą dwa główne łańcuchy: Sajan Wschodni i Sajan Zachodni:
Sajan Wschodni to łańcuch górski o wysokości 2000-2700 m n.p.m. o długości około 1000 km rozciągający się od północnego zachodu na południowy wschód. Najwyższy szczyt – Munku-Sardyk, 3491 m n.p.m.
Sajan Zachodni to łańcuch górski o długości około 650 km rozciągający się od południowego zachodu na północny wschód. Najwyższy szczyt – Kyzył-Tajga, 3121 m n.p.m.
Główne łańcuchy są złożone z równoległych pasm górskich o stromych zboczach i rzeźbie alpejskiej. Liczne polodowcowe formy rzeźby. Lodowce zajmują powierzchnię około 8 km². W pobliżu połączenia Sajanu Wschodniego i Sajanu Zachodniego leżą głębokie kotliny: na zachodzie – Minusińska, na południu – Todżyńska i Tuwińska.
Step (z ukr. степ) – równina pozbawiona drzew, rzek i jezior. Step przypomina pod tym względem prerię, z tą różnicą, że preria jest z reguły zdominowana przez wysokie trawy, a step może być obszarem półpustynnym lub pokrytym trawą i krzewami (czasem w zależności od pór roku). Występuje w warunkach klimatu umiarkowanego z gorącym, suchym latem.Żelazo (Fe, łac. ferrum) – metal z VIII grupy pobocznej o dużym znaczeniu gospodarczym, znane od czasów starożytnych.
Klimat umiarkowany chłodny. Liczne rzeki dorzecza Angary i górnego Jeniseju. Wysokie partie gór (ponad 1600-2100 m n.p.m.) pokrywają pola ruchomych głazów (tzw. kurumy) i górska tundra. Na zboczach rośnie tajga iglasta, w głębokich dolinach występuje roślinność stepowa.
Na terenie Sajanów występują złoża żelaza, miedzi, złota, grafitu, azbestu, nefrytu i innych.
Tajga, borealne lasy iglaste – lasy iglaste występujące w północnej części Azji (Syberia, Sachalin, Kamczatka, Hokkaido) oraz Ameryki Północnej (Alaska i Kanada), Europy (Półwysep Skandynawski, Karelia, północno-wschodnia część Niziny Wschodnioeuropejskiej), w obrębie klimatu umiarkowanego chłodnego na półkuli północnej.Grafit – pospolity i szeroko rozpowszechniony minerał z gromady pierwiastków rodzimych. Stosowany jako naturalny suchy smar. Jest – obok diamentu i fulerytu – odmianą alotropową węgla. Nazwa pochodzi od gr. graphein = pisać, nawiązuje do tradycyjnego zastosowania tego minerału.
Linki zewnętrzne[ | edytuj kod]
Zdjęcia z Sajanów
Goro Komatsu, Sergei G. Arzhannikov et al. Quaternary paleolake formation and cataclysmic Flooding along the upper Yenisei River. Климат, лёд, вода, ландшафты.