Ryszard III, ang. Richard III (ur. 2 października 1452, zm. 22 sierpnia 1485) – król Anglii od 1483 r. (koronowany 6 lipca), najmłodszy syn Ryszarda Plantageneta, 3. księcia Yorku, i Cecylii Neville, córki 1. hrabiego Westmorlandu. Młodszy brat króla Edwarda IV. Przez krótki czas w 1483 r. Lord Protektor i regent Królestwa w imieniu małoletniego bratanka Edwarda V.

Oskarżany o zamordowanie w Tower of London króla Edwarda V i jego młodszego brata, Ryszarda, a także o przywłaszczenie sobie korony. Zginął pod Bosworth, w przegranej bitwie z wojskami Henryka Tudora, pretendenta do tronu.

Brat króla[]

Urodził się w zamku Fotheringhay w hrabstwie Northamptonshire, nieopodal Peterborough. Tam też spędził pierwsze 7 lat życia. Był bardzo chorowitym dzieckiem, nadworny poeta księcia Yorku układając wiersze o książęcej rodzinie pisał o małym księciu tylko Ryszard żyw jeszcze. Jego ojciec był pretendentem do angielskiej korony i walczył z lancasterskim królem Anglii, Henrykiem VI. W 1459 r. książę Yorku przegrał bitwę pod Ludford Bridge i musiał uciekać do Irlandii. Jego żona, Cecylia, i jej najmłodsze dzieci, w tym Ryszard, znalazły się w Londynie, pod kuratelą Lancasterów. Rok później książę Yorku powrócił, pokonał przeciwników i uwolnił rodzinę. 30 grudnia 1460 r. zginął jednak w bitwie pod Wakefield. Ryszard wówczas, wraz ze swoim starszym bratem Jerzym, został wysłany do Burgundii, na dwór księcia Filipa III.

Wiosną 1461 r. najstarszy brat Ryszarda, hrabia Marchii, pokonał wojska lancasterskie pod Mortimer's Cross i Towton, i został królem Anglii jako Edward IV. Natychmiast po objęciu tronu sprowadził do Anglii swoich młodszych braci, którzy towarzyszyli mu we wjeździe do Londynu 26 kwietnia 1461 r. Rychło obaj bracia zostali kawalerami Orderu Łaźni. 1 listopada 1461 r. Ryszard został mianowany księciem Gloucester (kilka dni wcześniej Jerzy został księciem Clarence). Przez następne 3 lata Ryszard przebywał w Middleham, w zamku swojego kuzyna, hrabiego Warwick, głównego stronnika Edwarda IV. Tam oddawał się z zapamiętaniem ćwiczeniom rycerskim, co sprawiło, że miał bardziej rozwinięte mięśnie prawej ręki. Podczas pobytu w Middleham poznał Francisa Lovella, swojego wieloletniego przyjaciela i wiernego stronnika. Poznał też żonę Warwicka Anne de Beauchamp (córkę 13. hrabiego Warwick) oraz jedną z jego córek Annę, swoją przyszłą żonę.

W latach 1461 i 1464 r. Ryszard był Komisarzem Królewskim odpowiedzialnym za zaciągi w północno-zachodnich hrabstwach. W 1462 r. został Lordem Wielkim Admirałem. Towarzyszył bratu podczas kampanii przeciwko Lancasterom w latach 1464–1465. W 1466 r. został kawalerem Orderu Podwiązki. W tym samym czasie doszło do zerwania przyjaźni między Edwardem IV a hrabią Warwickiem (Warwick chciał ożenić króla z jedną z francuskich księżniczek, ale król poślubił szlachciankę Elżbietę Woodville). Hrabia poczuł się również zawiedziony tym, że Edward nie stał się marionetką w jego rękach. Zaczął spiskować przeciwko królowi i przeciągnął na swoją stronę ambitnego i próżnego księcia Clarence, którego ożenił ze swoją córką, Izabelą. Próbował również przeciągnąć na swoją stronę Ryszarda, ale książę Gloucester pozostał wierny swojemu bratu, mimo iż też nie darzył sympatią krewniaków królowej, którzy po ślubie rozpanoszyli się na dworze.

Do rebelii doszło w 1469 r. Warwickowi i Clarence'owi udało się nawet pojmać Edwarda i osadzić go w zamku Middleham, ale szybka reakcja Ryszarda doprowadziła do uwolnienia króla. Za zasługi Ryszard został dożywotnim konstablem Anglii i reprezentantem króla w Walii, gdzie rychło stłumił rebelię dwóch walijskich szlachciców, Morgana ap Thomasa ap Griffitha i Henry'ego ap Thomasa ap Griffitha. Edward wybaczył także spiskowcom, ale ci dalej wichrzyli. Król stracił w końcu cierpliwość i kazał im się stawić przed swoim obliczem pod groźbą surowej kary. Wówczas Warwick i Clarence uciekli do Francji, gdzie doszli do porozumienia z Małgorzatą Andegaweńską. Jesienią 1470 r. Warwick powrócił do Anglii i przywrócił tron Henrykowi VI. Edward i Ryszard uciekli do Burgundii. Tam, przy wsparciu Karola Zuchwałego, czynili przygotowania do powrotu.

Król z bratem wrócili do Anglii 14 marca 1471 r. Wylądowali w Yorkshire, po czym ruszyli na Londyn, zdobywając miasto. Na stronę króla przeszedł również książę Clarence. Następnie król ruszył przeciwko Warwickowi, który obozował w Coventry. Do bitwy doszło 14 kwietnia 1471 r. pod Barnet. Ryszard dowodził wówczas prawym skrzydłem armii yorkistowskiej. W ciemności ustawił swoje oddziały w taki sposób, że kiedy rankiem ruszył do ataku okazało się, że przed jego liniami znajdują się bagna (bagna owe zmusiły Warwicka do przesunięcia swoich wojsk w taki sposób, że również jego prawe skrzydło idąc do ataku nie spotkało nieprzyjaciół). Wojska Ryszarda wykonały zwrot i uderzyły z flanki na lewe skrzydło Lancasterów dowodzone przez księcia Exeter. Zaskoczony książę zdołał jednak ustawić swoje wojska naprzeciw Ryszarda i utrzymał pozycję. Walki były na tym odcinku zaciekłe, ale losy bitwy rozstrzygnęły się na drugim krańcu pola bitwy, gdzie lancasterskie prawe skrzydło (dowodzone przez hrabiego Oxford), odrzuciło lewe skrzydło Yorków (dowodzone przez lorda Hastingsa). Wracający z pogoni ludzie Oxforda zostali omyłkowo ostrzelani przez swoje własne centrum. Wybuchła panika i oddziały lancasterskie rzuciły się do ucieczki. Warwick zginął na polu bitwy.

Bitwa pod Tewkesbury

Edward wycofał się do Londynu, gdy przyszły wieści, że w dniu bitwy pod Barnet w Anglii wylądowała królowa Małgorzata z synem, Edwardem. Król ruszył przeciwko nim. Do bitwy doszło 4 maja pod Tewkesbury. Ryszard dowodził tam lewym skrzydłem, za przeciwnika mając prawe skrzydło Lancasterów dowodzone przez księcia Somerset. Somerset próbował obejść pozycje Ryszarda i uderzyć z flanki, ale szybko zareagował król Edward, który wysłał bratu posiłki, dzięki którym odparł on Somerseta i poważnie uszczuplił jego siły. Wówczas wściekły Somerset podjechał do dowodzącego lancasterskim centrum lorda Wenlocka i zarzucając mu zdradę ciął go mieczem w głowę. Na widok mordujących się wzajemnie dowódców lancasterska armia straciła ducha walki i rzuciła się do ucieczki. Zginęli Somerset i książę Edward, królowa Małgorzata dostała się do niewoli. To była ostatnia na długi czas próba odzyskania tronu Anglii przez Lancasterów.