Rutger Oelsen Hauer (ur. 23 stycznia 1944 w Breukelen, zm. 19 lipca 2019 w Beetsterzwaag) – holenderski aktor filmowy, telewizyjny i teatralny, także scenarzysta, producent, reżyser. Nazywany holenderskim Paulem Newmanem, był odtwórcą licznych i urozmaiconych ról, zarówno bohaterów, jak i czarnych charakterów. Laureat Złotego Globu dla najlepszego aktora drugoplanowego w serialu, miniserialu lub filmie telewizyjnym za rolę porucznika Aleksandra „Saszy” Peczerskiego w dramacie wojennym CBS Ucieczka z Sobiboru (1987).

Życiorys[ | edytuj kod]

Wczesne lata[ | edytuj kod]

Urodził się w rodzinie holenderskich wykładowców teatralnych jako syn Teunke (z domu Mellema) i Arenda Hauerów. Ponieważ jego rodzice często byli w trasie, wychowywany był wraz z trzema siostrami (jedną starszą i dwiema młodszymi) przez nianię w Amsterdamie. Jego dziadek był kapitanem szkunera. Uczęszczał do szkoły Rudolfa Steinera, ponieważ jego rodzice chcieli, aby rozwinął swoją kreatywność. W 1959, w wieku 15 lat, przerwał naukę, opuścił dom rodzinny i zaciągnął się jako marynarz na dalekomorskich statkach. Jednak, podobnie jak jego pradziadkowi, daltonizm uniemożliwił karierę na morzu. Po rocznej służbie zdecydował się wrócić do Holandii. Następnie wieczorowo ukończył szkołę średnią. W 1960 zaciągnął się do Koninklijke Landmacht, ale w krótkim czasie na skutek załamania psychicznego został umieszczony w specjalistycznym ośrodku, a następnie zwolniony ze służby.

Początki kariery[ | edytuj kod]

W wieku 11 lat wystąpił jako Eurysakes, syn Ajasa w przedstawieniu Ajas. W latach 1962–1967 uczył się w szkole aktorskiej. W 1967 zatrudnił się w objazdowym teatrze Noorder Compagnie, gdzie grał Cyrana w komedii Edmonda Rostanda Cyrano de Bergerac i Lenniego w adaptacji powieści Johna Steinbecka Myszy i ludzie.

Współpraca z Verhoevenem[ | edytuj kod]

Rutger Hauer w serialu Floris

Sławę w swojej ojczyźnie zyskał, debiutując w tytułowej roli Florisa van Roozemonda, szlachetnego rycerza na wygnaniu, w serialu rycerskim Floris (1969), od którego zaczęła się jego wieloletnia współpraca z reżyserem Paulem Verhoevenem. Później zagrał w wielu filmach, lecz role u Verhoevena były kluczowe dla rozwoju jego kariery.

W skandalizującym erotycznym dramacie Verhoevena Tureckie owoce (Turks fruit, 1973), zrealizowanym na podstawie powieści Rachatłukum Jana Wolkersa, Hauer wcielił się w rolę artysty-rzeźbiarza Erika Vonka. Dwa filmy Verhoevena z udziałem Hauera – Tureckie owoce i dramat wojenny Żołnierz Orański (1977) – w zorganizowanym w 1999 plebiscycie na najlepszy holenderski film XX wieku zajęły odpowiednio pierwsze i drugie miejsce. W 1995 holenderski serwis pocztowy wydał pieczęć z Hauerem ze sceny w Tureckich owocach.

Powrócił do współpracy z Verhoevenem przy epickim, osadzonym w średniowieczu dramacie przygodowym Ciało i krew (1985) w roli byłego porucznika Martina z Jennifer Jason Leigh. Pierwotnie Hauer miał zagrać postać policjanta, który stał się robotem w filmie Verhoevena RoboCop (1987), lecz ostatecznie rolę przyjął Peter Weller.

Kariera w Europie[ | edytuj kod]

Jego pierwszym angielskojęzycznym filmem był brytyjski dreszczowiec Ralpha Nelsona Na tropie Wilby'ego (The Wilby Conspiracy, 1975), gdzie pojawił się jako Blane van Niekerk u boku Sidneya Poitiera i Michaela Caine’a. Rola tytułowego bohatera, bezdomnego alkoholika w filmie Ermanno Olmiego Legenda o świętym pijaku (La leggenda del santo bevitore, 1988) przyniosła mu nagrodę dla najlepszego aktora na festiwalu filmowym w Seattle. Dwa razy przebywał na planie filmowym w Polsce – dreszczowca Anioł śmierci (Beyond Forgiveness, 1995) w drugoplanowej roli doktora Lema u boku Thomasa Iana Griffitha, Joanny Trzepiecińskiej i Artura Żmijewskiego oraz filmu Lecha Majewskiego Młyn i krzyż (2009), inspirowanego obrazem Droga krzyżowa, w roli niderlandzkiego malarza Pietera Bruegla (starszego).

W 2001 wraz z Erikiem van Lieshoutem wyreżyserował swój pierwszy film, krótkometrażowy obraz The Room.

W 2017 użyczył wizerunku i głosu dla postaci Daniela Lazarskiego w grze Observer polskiego studia Bloober Team.

Kariera w Stanach Zjednoczonych[ | edytuj kod]

Na początku lat 80. Hauer otrzymywał pierwsze propozycje ról w amerykańskich produkcjach. W filmie kryminalnym Bruce'a Malmutha Nocny jastrząb (Nighthawks, 1981) z Sylvestrem Stallone w roli głównej zagrał postać terrorysty Wulfgara. Międzynarodową sławę zdobył rolą złowieszczego Roya Batty’ego, demonicznego przywódcy replikantów, antagonisty Ricka Deckarda (w tej roli Harrison Ford) w filmie Ridleya Scotta Łowca androidów (Blade Runner, 1982), opartym na powieści Philipa K. Dicka. Za kreację Batty’ego zdobył nominację do nagrody Saturna w kategorii najlepszy aktor drugoplanowy. Za kultową uznano scenę jego pożegnalnego monologu jego autorstwa. Hauer uznał, że tekst napisany przez scenarzystę był nudny, rozwlekły i nieprzystający do dramatyzmu sceny. Powiedział więc tylko jego część, przearanżowaną, a także dodał całkowicie zaimprowizowane: „Wszystkie te chwile przepadną w czasie jak łzy w deszczu. Czas umierać”. Mimo obsadzenia w głównej roli będącego wówczas na szczycie popularności Harrisona Forda, w momencie premiery film spotkał się z chłodnym przyjęciem recenzentów oraz publiczności. Obraz został doceniony dopiero po latach, gdy kolejne pokolenie widzów „odkryło” go na kasetach wideo. Rodzący się ruch fanowski został dostrzeżony przez producentów i doprowadził do wznowienia pokazów kinowych, które okazały się wielkim sukcesem. Rutger Hauer podkreślał, że to właśnie rola przywódcy zrewoltowanych replikantów Nexus-6, była najważniejsza i najbardziej satysfakcjonująca w jego karierze.

Zagrał główną rolę dziennikarza telewizyjnego, który wpada na trop tajnej organizacji chcącej pogrążyć Amerykę w największym kryzysie finansowym w dziejach ludzkości w ekranizacji powieści Roberta Ludluma Weekend Ostermana (1983) w reżyserii Sama Peckinpaha u boku Burta Lancastera, Johna Hurta i Dennisa Hoppera. W dreszczowcu psychologicznym Eureka (1983) Nicolasa Roega z Gene’em Hackmanem, Theresą Russell i Mickeyem Rourke wystąpił w roli Francuza Claude’a Maillota von Horna, żigolaka i łowcy posagów. Zebrał pozytywne recenzje i zdobył uznanie widzów jako rycerz Etienne z Navarry w filmie fantasy Richarda Donnera Zaklęta w sokoła (1985) z Michelle Pfeiffer i Matthew Broderickiem. W chłodno przyjętym przez krytyków dreszczowcu Autostopowicz (1986) z C. Thomasem Howellem i Jennifer Jason Leigh wcielił się w psychopatycznego mordercę. To właśnie rola tytułowego autostopowicza sprawiła, że stał się rozpoznawalny w Hollywood.

Hauer w filmie Ucieczka z Sobiboru (1987)

Za kreację Aleksandra „Saszy” Pieczerskiego w nagrodzonym Złotym Globem telewizyjnym dramacie wojennym CBS Ucieczka z Sobiboru (1987) u boku Joanny Pacuły i Alana Arkina został uhonorowany Złotym Globem. W filmie sensacyjnym Poszukiwany żywy lub martwy (Wanted: Dead or Alive, 1987) z udziałem muzyka zespołu Kiss – Gene’a Simmonsa zagrał postać Nicka Randalla, „łowcę głów” i byłego agenta CIA. Wystąpił w postapokaliptycznym obrazie Krew bohaterów (1989) w reżyserii Davida W. Peoplesa, współscenarzysty Łowcy androidów, i swobodnej amerykańskiej adaptacji japońskiego cyklu filmów o niewidomym szermierzu Zatoichim pod tytułem Ślepa furia (1989).

Lata 90. to bardzo płodny, choć nie do końca udany okres w karierze aktora. Przeniósł się wprawdzie na stałe do Los Angeles i dostawał coraz więcej propozycji scenariuszowych, ale nie było wśród nich filmów, które otworzyłyby mu drogę do aktorskiej pierwszej ligi. Wśród pierwszoplanowych ról w jego dorobku z tego okresu dominują tytuły zaliczane do kina klasy B – Obroża (1991) Lewisa Teague’a z Mimi Rogers, Apokalipsa (1996) Alberta Pyuna jako Omega Doom z Norbertem Weisserem, W mgnieniu oka (1992) Iana Sharpa jako wypalony, policyjny weteran, który obsesyjnie ściga potwora z Kim Cattrall, Arktyczna depresja (1993) czy Taktyczna napaść (1999) jako kapitan John „Doc” Holiday z Robertem Patrickiem. Znacznie ciekawiej prezentują się drugoplanowe role w kameralnych obrazach takich jak Szymon Mag (1999) czy telewizyjny film Merlin (1998). Za rolę SS-Sturmbannführera Xaviera Marcha w dramacie wojennym HBO Vaterland − Tajemnica III Rzeszy (Fatherland, 1994) z Mirandą Richardson był nominowany do Złotego Globu. Wziął udział w humorystycznej reklamie piwa Guinness i teledysku do piosenki Kylie Minogue „On a Night Like This” (2000).

W pierwszej dekadzie XXI wieku Hauer przypomniał o sobie szerszej publiczności grając epizodyczne, ale zapadające w pamięć role w głośnych filmach: Niebezpieczny umysł (2002), Batman: Początek (2005) i Sin City: Miasto grzechu (2005).

Działalność charytatywna[ | edytuj kod]

W 2000, podczas zdjęć na wyspach Turks i Caicos, zainteresował się losem tamtejszych mieszkańców borykających się z AIDS i postanowił założyć organizację charytatywną (The Rutger Hauer Starfish Association), pomagającą kobietom w ciąży i dzieciom z wirusem HIV.