Rusini karpaccy
Świadomość narodowa to w wymiarze jednostkowym poczucie przynależności z określonym narodem, z kolei w wymiarze zbiorowym jest to poczucie więzi kulturowo-etnicznej ze świadomością ciągłości historycznej. Czas wschodnioeuropejski (ang. Eastern European Time, EET) – strefa czasowa, odpowiadająca czasowi słonecznemu południka 30°E, który różni się o 2 godziny od uniwersalnego czasu koordynowanego (UTC+2:00).
Adolf Dobrianskyj (ur. 1817, zm. 1901 w Innsbrucku) – rusiński działacz społeczny i kulturalny, namiestnik (żupan) autonomicznego Ruskiego Kraju w Królestwie Węgier, prawnik.
Rusini karpaccy – kilka grup etnicznych Słowian wschodnich, żyjących w Karpatach. W literaturze spotkać można pogląd, że stanowią one łącznie odrębną grupę etniczną z aspiracjami do stania się czwartym narodem wschodniosłowiańskim, obok Ukraińców, Rosjan i Białorusinów.
Dzielą się na:
Przez Węgrów nazywani byli rutének i byli jedną z najbardziej dyskryminowanych mniejszości na terenie Węgier oraz najbardziej zapóźnioną pod względem rozwoju świadomości narodowej, rozwoju gospodarczego i struktury społecznej. W 1910 r. 89% ludności utrzymywało się z pracy na roli, a 78% było analfabetami.
Historia[ | edytuj kod]
Pierwsze działania w kierunku rozwoju rusińskiego ruchu narodowego podjął w latach 1848–1849 Adolf Dobrianskyj. Rozpoczął on starania o utworzenie osobnej jednostki administracyjnej na terenach zamieszkanych przez Rusinów. Udało mu się wywalczyć utworzenie osobnego komitatu (Ruskiego Kraju – z połączenia 4 jednostek: Bereg, Máramaros, Ung i Ugocsa), a on sam został żupanem tego dystryktu. Równocześnie kilkudziesięciu Rusinów zajęło stanowiska urzędnicze. Jednak już w 1850 okręg ten został zlikwidowany.
Po wojnie włosko-austriackiej 1866 roku i przegranej Austrii wzrosło znaczenie Węgier. To z kolei spowodowało ograniczenie autonomii rusińskiej, dlatego inteligencja rusińska skupiła się na obronie kultury i języka. W 1866 powstało Towarzystwo Świętego Bazylego, wspierające rusińską działalność kulturalną.
W 1868 w Austro-Węgrzech uchwalono liberalną ustawę narodowościową, jednak nie polepszyło to sytuacji Rusinów. W 1869 zamknięto jedyne gimnazjum rusińskie w Użhorodzie. Na początku lat 70. XIX wieku nowy biskup greckokatolicki w Mukaczewie, István Pankovics, rozwinął akcję zwalczania moskalofilstwa. Wielu nauczycieli-Rusinów przeniesiono w inne rejony Węgier, w 1873 zabroniono kształcenia księży w Wiedniu.
W latach 80. XIX wieku rusiński ruch narodowy podzielił się na dwie grupy: małą, zrzeszającą zwolenników Słowiańszczyzny, oraz dużo większą – zwolenników kultury węgierskiej.
W latach 90. XX wieku prof. Paul Robert Magocsi oraz prof. Paul Best zaliczyli tę mniejszość autochtoniczną do narodu karpatoruskiego. Twierdzą oni, że na terenie obecnej Polski, Słowacji, Ukrainy i Serbii mieszka około 1 200 000 społeczność o proweniencji karpatoruskiej.
Współcześnie mieszkający na Ukrainie podkreślają swoją odrębność od Ukraińców m.in. poprzez demonstracyjne ignorowanie obowiązującego w tym kraju czasu wschodnioeuropejskiego i zegarki ustawiają według czasu środkowoeuropejskiego, według którego liczono na Zakarpaciu czas przed wojną.
Przypisy[ | edytuj kod]
- Patrycja Trzeszczyńska Zagadkowy naród?
- J. Lewandowski: Czy w XX w. w Europie Środkowo-Wschodniej powstają nowe narody?, w: Wokół antropologii kulturowej, pod red. M. Haponiuka i M. Rajewskiego, Lublin 1999, s.42
- Natalia Garstka Bojko i Łemko w poszukiwaniu tożsamości
- „Czy w XX w. w Europie Środkowo-Wschodniej powstają nowe narody?”. J. Lewandowski [w:] Wokół antropologii kulturowej, pod red. M. Haponiuka i M. Rajewskiego, Lublin 1999, s.42-43
- „Nie naruszymy granic Polski”, fakty.interia.pl, [dostęp 21.05.2009]