Plan Roskilde z ok. 1900 r.: nr. 4 oznaczono katedrę

Stare miasto

Katedra od północy

Kościół NMP

Fragment miasta

Centrum kongresowo-sportowe

Zabudowa z pocz. XX w. w centrum miasta

Stary ratusz

Klasztor

Biblioteka Uniwersytecka

Nowa komenda policji

Roskilde – duńskie miasto i gmina położone na Zelandii, 30 km na zachód od Kopenhagi, w regionie Zelandia (Sjælland). Obecnie miasto liczy ponad 45 tys. mieszkańców i funkcjonuje jako miasto satelickie Kopenhagi. Roskilde leży na ruchliwej trasie kolejowej z Kopenhagi na Jutlandię, obsługiwanej przez liczne połączenia lokalne i dalekobieżne. W mieście znajduje się też krajowe lotnisko cywilne, z reguły nie obsługujące ruchu turystycznego.

Miasto jest położone na południowym wybrzeżu fiordu Roskilde Fjord. Do głównych atrakcji turystycznych należą muzeum-skansen poświęcony wikingom i gotycka katedra, miejsce pochówku monarchów duńskich.

Historia[]

Do 1536[]

Okolice Roskilde były zamieszkane ok. 12 000–14 000 lat temu. W VI w. na brzegach fiordu na miejscu obecnego miasta istniały siedliska ludzkie tworzące osady portowo-handlowe. Odnośnie najwcześniejszych początków miasta zachowały się skąpe przekazy pisane. W kronice Adama z Bremy znalazły się informacje o pierwszym pochówku królewskim w kościele istniejącym na miejscu obecnej katedry w Roskilde, gdzie ok. 987 r. pogrzebano króla Haralda Sinozębego, który zmarł na Wolinie. Siedem lat wcześniej Harald Sinozęby przeniósł stolicę kraju z Jelling do Roskilde i wybudował w mieście rezydencję królewską i kościół (późniejszą katedrę), w którym później spoczął. Około 1020 r. miasto stało się siedzibą biskupa, a wkrótce i centrum Kościoła duńskiego. W 1070 r. Adam z Bremy nazwał Roskilde największym miastem Zelandii i królewską rezydencją Duńczyków. W XII w. miasto było otoczone wałami i fosą. W mieście znajdowało się wtedy 12 kościołów i 6 klasztorów.

W 1157 Roskilde stało się widownią bratobójczej walki o władzę tzw. krwawej łaźni w Roskilde, kiedy to w mieście zamordowany został z rozkazu króla Swena Grade król Kanut V. Okres ten był jednak pomyślny dla gospodarczego rozwoju miasta. Zainicjowano wtedy budowę nowej katedry, którą ukończono w sto lat później. Roskilde było wtedy także intelektualnym centrum przeduniwersyteckiej Danii. Działał tutaj najsłynniejszy duński kronikarz Saxo Grammaticus, istniała znana z wysokiego poziomu nauczania szkoła katedralna.

W 1319 r. w Roskilde zmarł król Eryk Menved. Miasto utraciło funkcje stołeczne, kiedy w 1443 r. król Krzysztof III przeniósł swoją siedzibę do Kopenhagi, a w 1536 r. to samo zrobił biskup. Od tego czasu datowany jest stopniowy upadek znaczenia miasta i stagnacja gospodarcza, mimo ratyfikacji w 1419 r. przywilejów królewskich i zwolnienia kupców z Roskilde od ceł na terenie całej Danii, poza Skanią. Oznaką upadku znaczenia miasta był też fakt założenia pierwszego duńskiego uniwersytetu w Kopenhadze, a nie w Roskilde. Port w fiordzie w Roskilde okazał się zbyt płytki dla większych statków, które omijały miasto i zawijały do Kopenhagi.

Ostatnim aktem przesądzającym o upadku znaczenia miasta była reformacja i niepokoje społeczne przez nią wywołane. W Roskilde doszło do splądrowania pałacu ostatniego katolickiego biskupa Roskilde i uwięzienia go, a wiele kościołów i klasztorów zostało zburzonych. Roskilde stoczyło się z pozycji centrum politycznego i duchowego kraju do roli miasta prowincjonalnego.

Lata 1536–1850[]

Po zapaści spowodowanej reformacją, mimo że miasto nigdy już nie odzyskało wiodącej pozycji z wieków poprzednich, powoli jednak zaczęła wychodzić ze stagnacji gospodarka. Roskilde nadal odgrywało ważną rolę centrum handlowego środkowej Zelandii. Oprócz cotygodniowych targów odbywały się tutaj 2 wielkie targi doroczne. Położenie miasta na trakcie prowadzącym z zachodu kraju do Kopenhagi pozwalało miastu utrzymać pewną pozycję gospodarczą w skali kraju.

Rozwój gospodarczy, który przyczynił się do wzrostu dobrobytu miasta został przerwany w połowie XVII w. wojnami prowadzonymi wtedy przez Danię. Roskilde stało się miastem garnizonowym i zostało obłożone ciężarami obsługiwania stacjonujących w prywatnych domach żołnierzy. Na dodatek gwałtowne pożary trawiły miasto w 1647 i 1660 r. Podczas epidemii zarazy w latach 1652–1654 zmarło 20% mieszkańców. W 1658 r. Dania przeżyła najazd szwedzki. Miasto zostało okupowane przez Szwedów i złupione, mimo podpisanego w Roskilde pokoju duńsko-szwedzkiego.

Po wycofaniu się Szwedów w 1660 r. miasto weszło w okres głębokiej zapaści gospodarczej trwającej przez najbliższe 40 lat, spowodowanej wojną, nadmiernymi podatkami i brakiem zainteresowania króla udzieleniem pomocy miastom prowincjonalnym, mimo petycji mieszkańców wręczonej osobiście Chrystianowi V w 1679 r. W Roskilde było wtedy wiele zrujnowanych i opuszczonych domów, na odbudowę których nie było środków własnych.

Na początku XVIII w. sytuacja miasta zaczęła się powoli poprawiać, jednak w 1711 r. w mieście wybuchła zaraza, która pochłonęła ok. 200 z 1200 mieszkańców. W latach 1731 i 1735 miasto zostało strawione przez dwa wielkie pożary. Przepadły wtedy archiwa miejskie przechowywane w ratuszu. Tym razem miasto uzyskało jednak pomoc finansową od państwa i dzięki niej udało się przeprowadzić jego odbudowę. W 1753 r. dokonano spisu ludności, który wykazał 1550 mieszkańców w Roskilde (w 1696 r. miasto miało 972 mieszkańców). W latach 1770-1773 wybudowano nową drogę łączącą Roskilde z Kopenhagą. Miasto miało wtedy charakter osady rolniczo-handlowej.

Ten spokojny okres w historii Roskilde skończył się w 1807 r., kiedy po zawarciu przymierza duńsko-francuskiego wojska brytyjskie pod dowództwem generała Wellesleya okupowały miasto. Musiały się jednak wycofać, a ich miejsce w 1808 r. zajęły oddziały hiszpańskie w służbie Napoleona. Po zakończeniu wojen napoleońskich nastąpił spokojny okres w historii miasta, które stopniowo zaczynało rosnąć, zarówno pod względem gospodarczym, jak i w liczbie mieszkańców. W 1817 r. Roskilde liczyło 2100 mieszkańców, w 1840 r. – 3138. W 1828 r. założona została lokalna gazeta Roeskilde Avis, kasa oszczędnościowa (1833) i Towarzystwo Upiększania Miasta. W 1847 r. Roskilde zostało połączone z Kopenhagą koleją żelazną. Podróż trwała 4 godz.

1850–1945[]

Druga połowa XIX w. była okresem industrializacji Roskilde. Powstało wiele zakładów przemysłowych. W 1872 r. miasto dysponowało 19 zakładami zatrudniającymi 199 osób. Były wśród nich: fabryka papieru, odlewnia żelaza i fabryka maszyn. W 1919 r. liczba zakładów przemysłowych w mieście wzrosła do 30, a liczba zatrudnionych do 689. Był to też okres rosnących napięć i konfliktów społecznych. W latach 1875-1905 w Roskilde odnotowano 26 strajków najczęściej na tle płacowym. W II połowie XIX w. Roskilde posiadało połączenie morskie (promy pływające wzdłuż fiordu) z resztą wyspy. Wraz z rozbudową kolei straciło ono jednak na znaczeniu i zostało w końcu zlikwidowane, a Roskilde stało się ważnym centrum kolejowym na Zelandii. W 1867 r. ze stacji w Roskilde odjechało niemal 69 tys. pasażerów, a w 1918 r. liczba ta wynosiła nieco poniżej 400 tys.

W sierpniu 1943 r., po zerwaniu współpracy przez rząd duński z okupującymi Danię Niemcami, w mieście zaczęły powstawać zalążki ruchu oporu: ukazywała się podziemna prasa, odbierano zrzuty lotnicze w pobliżu miasta. W maju 1945 r. miasto zostało wyzwolone przez oddziały brytyjskie.

Współczesność[]

Okres powojenny charakteryzował się dynamicznym rozwojem gospodarczym zapoczątkowanym w 1947 r. W mieście powstawały nowe dzielnice mieszkaniowe, co sprawiło, że liczba mieszkańców osiągnęła 30 tys. w 1958 r. Trend ten był kontynuowany w latach następnych.

W 1972 r. Roskilde stało się miastem uniwersyteckim, otrzymując wyższą uczelnię (Uniwersytet Roskilde, RUC), która jest ośrodkiem kształcenia studentów duńskich i zagranicznych, w tym Polaków (zob. uczelnie w Danii).

Każdego lata, począwszy od 1971, w mieście organizowany jest festiwal muzyki rockowej.