Porównanie podziałów administracyjnych sprzed i po reformie z 1999 roku

Symboliczny „grób” województwa bialskopodlaskiego w Białej Podlaskiej

Białystok

Bydgoszcz

Gdańsk

Gorzów Wlkp.

Katowice

Kraków

Kielce

Łódź

Lublin

Olsztyn

Opole

Poznań

Rzeszów

Szczecin

Toruń

Warszawa

Wrocław

Zielona Góra

Siedziba władz wojewódzkich (od 1999 roku):
- Siedziba wojewody i sejmiku
- Siedziba wojewody
- Siedziba sejmiku

Reforma administracyjna Polski – reforma zmieniająca podział administracyjny Polski, która wprowadziła 3-stopniową strukturę podziału terytorialnego z dniem 1 stycznia 1999 roku. Jedna z czterech reform 1999 r., które wprowadziły znaczące zmiany w państwie.

W wyniku reformy utworzono 16 rządowo-samorządowych województw i 308 samorządowych powiatów. Reforma miała na celu budowę samorządności i usprawnienie działań władz w terenie. Zmniejszono liczbę województw z 49 do 16.

Większość miast, które straciły prawa miast wojewódzkich, weszła do grupy miast na prawach powiatu (wyjątkami od tej zasady były Ciechanów, Piła i Sieradz). W ramach przygotowania do przywrócenia samorządowych powiatów wdrożono Miejski Program Pilotażowy Reformy Administracji Publicznej.

Efektem zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody przeszła pod zarząd poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem stopniowo przekazywano także narzędzia ich finansowania w postaci: udziału w podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji.

Przygotowania do reformy[ | edytuj kod]

Kwestię reformy podziału administracyjnego na województwa podnoszono od początku lat 90. Na przełomie 1990/1991 utworzono Zespół do Opracowania Koncepcji Zmian w Organizacji Terytorialnej Państwa, a zamiar przeprowadzenia reformy ogłoszono 16 lutego 1991 w Poznaniu podczas spotkania z przedstawicielami samorządów, premier Jan Krzysztof Bielecki stwierdził wówczas, że kraj powinien zostać podzielony na 10–12 dużych jednostek terytorialnych. W latach 1990–1992 powstało ponad 20 koncepcji zmiany podziału administracyjnego kraju. Wśród autorów zarysował się podział na zwolenników utworzenia 25–40 jednostek zbliżonych do dotychczasowych województw oraz zwolenników utworzenia 7–13 dużych, względnie autonomicznych regionów. Zakładano utrzymanie dotychczasowego podziału na gminy (z możliwymi niewielkimi korektami). Autorzy kierowali się kryteriami ustrojowymi i funkcjonalnymi, czynnikami cywilizacyjnymi i gospodarczymi, przeszłością historyczną i odrębnością etniczno-kulturową ludności oraz czynnikami geograficzno-przyrodniczymi. We wszystkich projektach jako ośrodki regionalne wskazywano Warszawę, Gdańsk, Kraków, Wrocław, Poznań i Szczecin, a w większości także Katowice, Łódź, Lublin, Białystok, Rzeszów i Olsztyn. Prace nad reformą administracyjną wstrzymał rząd Waldemara Pawlaka wyłoniony po wyborach parlamentarnych we wrześniu 1993.

W kwietniu 1997 Rada Ministrów przyjęła Program decentralizacji funkcji państwa i rozwoju samorządu terytorialnego – Państwo sprawne, przyjazne, bezpieczne, przewidująca reformę administracyjną z utworzeniem 12 województw i ok. 350 powiatów. Pomysł był krytykowany przez wchodzący w skład koalicji rządzącej PSL, który był zdecydowanym przeciwnikiem reformy, w czerwcu 1997 marszałek Sejmu Adam Struzik wydał broszurę My tego nie chcemy krytykującą planowane zmiany.

Po wyborach w 1997 rząd Jerzego Buzka zdecydował się przyspieszyć prace nad reformą. W marcu 1998 do sejmu wpłynął rządowy projekt przewidujący podział kraju na 12 województw (w rzeczywistości przygotowany przez wcześniejsze ekipy rządzące). W projekcie tym województwa miały następujące nazwy:

1. Ziemia Białostocka (Białystok, Łomża, Suwałki),
2. Dolny Śląsk (Jelenia Góra, Legnica, Wałbrzych, Wrocław, Zielona Góra),
3. Ziemia Lubelska (Biała Podlaska, Chełm, Lublin, Zamość),
4. Ziemia Łódzka (Łódź, Piotrków Trybunalski, Sieradz, Skierniewice, Włocławek),
5. Małopolska (Bielsko-Biała, Kielce, Kraków, Nowy Sącz, Tarnów),
6. Małopolska Wschodnia (Krosno, Przemyśl, Rzeszów, Tarnobrzeg),
7. Mazowsze (Ciechanów, Ostrołęka, Płock, Radom, Siedlce, Warszawa),
8. Pomorze Nadwiślańskie (Bydgoszcz, Gdańsk, Słupsk, Toruń).
9. Pomorze Zachodnie (Gorzów, Koszalin, Szczecin),
10. Śląsk (Częstochowa, Katowice, Opole),
11. Warmia i Mazury (Elbląg, Olsztyn),
12. Wielkopolska (Kalisz, Konin, Leszno, Piła, Poznań).

Jednocześnie SLD zaproponował wbrew swojemu stanowisku z wcześniejszej kadencji, aby liczba województw wynosiła 17 i odpowiadała podziałowi sprzed 1975 roku. 4 maja 1998 Sejm skierował obydwa projekty do Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej z udziałem przedstawicieli Komisji Finansów Publicznych. Pojawiła się też koncepcja 25 średnich województw, proponowana przez m.in. Jana Łopuszańskiego, marszałek senatu Alicję Grześkowiak i niektórych senatorów, a także koncepcje z innymi liczbami województw, które były mało popularne. Za zaniechaniem reformy i pozostawieniem wariantu 49 województw opowiadali się głównie politycy PSL, którzy już w grudniu 1997 złożyli wniosek przeciwko reformie, odrzucony większością głosów.

Sejm na posiedzeniu w dniu 5 czerwca 1998 uchwalił ustawę przewidującą 12 województw, którą następnie przekazał komisji senackiej. Komisja senacka zdecydowała o dodaniu trzech województw - kujawsko-pomorskiego, lubuskiego i opolskiego. 1 lipca 1998 poprawki zostały zaakceptowane przez sejm, który uchwalił ustawę z 15 województwami, przekazaną do podpisu prezydentowi RP. Aleksander Kwaśniewski zawetował ustawę, twierdząc, że przy ustalaniu reformy nie można pomijać regionów staropolskiego ani środkowopomorskiego. Weto zostało przyjęte przez Sejm 3 lipca 1998, po czym doszło do rozmów z przedstawicielami wszystkich partii. Zakończyły się kompromisem w dniu 17 lipca 1998 poprzez ustalenie liczby województw na 16, dodanie województwa świętokrzyskiego i rezygnację z województwa środkowopomorskiego. 24 lipca 1998 została ostatecznie uchwalona, a następnie podpisana przez prezydenta Kwaśniewskiego ustawa przewidująca 16 województw.