Przedlitawia
Przeczytaj także...
Zalitawia (węg. Lajtántúl, niem. Transleithanien) − potoczna nazwa węgierskiej części Austro-Węgier, pochodząca od rzeki Litawy, która w części była naturalną granicą między Cesarstwem Austrii a Królestwem Węgier. Oficjalna nazwa tej części monarchii brzmiała: Kraje Korony Świętego Stefana.Kraje Korony Świętego Stefana to oficjalna nazwa węgierskiej części dualistycznych Austro-Węgier, używana po austriacko-węgierskim porozumieniu w 1867. Potoczna nazwa to Zalitawia. Nazwa wywodzi się od symbolu Królestwa Węgier, Korony Świętego Stefana według tradycji przesłanej w roku 1000 św. Stefanowi przez papieża Sylwestra II (obecnie przechowywanej w Budapeszcie, w budynku parlamentu).
Ukraińcy (Українці) – naród słowiański mieszkający w Europie Wschodniej, głównie w granicach Ukrainy (także w państwach sąsiednich: w Rosji, Białorusi, Polsce, Słowacji i Mołdawii), zaliczający się do Słowian wschodnich. Ukraińcy są (obok Rosjan i Białorusinów) potomkami Rusinów, zamieszkujących Ruś Kijowską .
Zalitawia (węg. Lajtántúl, niem. Transleithanien) − potoczna nazwa węgierskiej części Austro-Węgier, pochodząca od rzeki Litawy, która w części była naturalną granicą między Cesarstwem Austrii a Królestwem Węgier. Oficjalna nazwa tej części monarchii brzmiała: Kraje Korony Świętego Stefana.Kraje Korony Świętego Stefana to oficjalna nazwa węgierskiej części dualistycznych Austro-Węgier, używana po austriacko-węgierskim porozumieniu w 1867. Potoczna nazwa to Zalitawia. Nazwa wywodzi się od symbolu Królestwa Węgier, Korony Świętego Stefana według tradycji przesłanej w roku 1000 św. Stefanowi przez papieża Sylwestra II (obecnie przechowywanej w Budapeszcie, w budynku parlamentu).
Ukraińcy (Українці) – naród słowiański mieszkający w Europie Wschodniej, głównie w granicach Ukrainy (także w państwach sąsiednich: w Rosji, Białorusi, Polsce, Słowacji i Mołdawii), zaliczający się do Słowian wschodnich. Ukraińcy są (obok Rosjan i Białorusinów) potomkami Rusinów, zamieszkujących Ruś Kijowską .
Królestwa i Kraje w Radzie Państwa Reprezentowane (niem. Die im Reichsrat vertretenen Königreiche und Länder, od 1915 roku Österreichische Länder - Kraje austriackie), Przedlitawia, Cislitawia (niem. Cisleithanien, węg. Lajtántúl) – nazwy (oficjalna i potoczne) używane na określenie "austriackiej", cesarskiej części Austro-Węgier. Stolicą Przedlitawii był Wiedeń.
Rada Państwa (niem. Reichsrat) – istniejący w latach 1861–1918 dwuizbowy parlament austriacki, od 1867 obejmujący wyłącznie austriacką część monarchii austro-węgierskiej – tzw. Przedlitawię.Bośnia (bośn. Bosna) – historyczny i geograficzny region Europy, należący obecnie do Bośni i Hercegowiny. Przeważająca część Bośni leży na terenie Alp Dynarskich. Na północy, gdzie płynie rzeka Sawa, sięga do obszarów kotliny Panońskiej, zaś jej wschodnią, naturalną granicę stanowi rzeka Drina. Od południa graniczy z innym historyczno-geograficznym regionem wchodzącym w skład państwa, Hercegowiną.
Określenie pochodzi od rzeki Litawy, wzdłuż której biegła częściowo granica pomiędzy Cesarstwem Austrii a Królestwem Węgier.
Przedlitawia posiadała dwuizbowy parlament, Radę Państwa (niem. Reichsrat). Na czele rządu stał premier, powoływany przez cesarza i rządzący w oparciu o większość tworzoną w zróżnicowanym nie tylko politycznie, ale też narodowo parlamencie.
Stosowany najpowszechniej w administracji język niemiecki nigdy nie uzyskał statusu oficjalnego języka państwowego - odpowiedni projekt z 14 grudnia 1880 został odrzucony przez Radę Państwa w styczniu 1884.
Austro-Węgry (t. Monarchia Austro-Węgierska; niem. Österreich-Ungarn, węg. Osztrák-Magyar Monarchia) – państwo związkowe w Europie Środkowej. Austro-Węgry były wielonarodową monarchią konstytucyjną i jednym z największych mocarstw w tamtym czasie. Państwo istniało 51 lat, od 1867 aż do rozpadu w 1918 roku i zakończenia I wojny światowej.Henryk Batowski (ur. 12 maja 1907 we Lwowie, zm. 25 marca 1999 w Krakowie) – polski historyk i slawista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Kraje koronne[]
Przedlitawia dzieliła się na 15 krajów koronnych.
Ludność[]
W roku 1910 Przedlitawia liczyła 28 571 900 mieszkańców. Największą grupą narodową (według deklarowanego języka ojczystego) byli Niemcy stanowiący 35,6% ogółu ludności. Do grupy tej spis zaliczał również Żydów deklarujących język niemiecki jako ojczysty. W dalszej kolejności plasowali się Czesi, Polacy i Ukraińcy (Rusini).
Polacy – naród zamieszkujący głównie obszar Rzeczypospolitej Polskiej i będący jej głównym składnikiem ludnościowym, a poza granicami Polski tworzący Polonię.Litawa (niem. Leitha, węg. Lajta) – rzeka w Austrii i na Węgrzech, prawy dopływ Dunaju. Długość – 191 km, z tego 167 km w Austrii, 24 km na Węgrzech (inne źródła podają 180 km i 182 km).
Pomiędzy wieloma narodami występowały konflikty, z których wiele wybuchło z całą mocą po rozpadzie monarchii.
Przypisy
- Piotr Majewski "Niemcy sudeccy 1848-1948. Historia pewnego nacjonalizmu", Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2007, s. 81
Bibliografia[]
Zobacz też[]
Kraj koronny (niem. Kronland) – terytorium składowe Cesarstwa Austrii w latach 1849-1867 i austriackiej części Austro-Węgier w latach 1867-1918. Głową kraju koronnego był cesarz, w którego imieniu działał Landeshauptmann (zarządca kraju) albo Statthalter (gubernator).Czesi (czes. Češi) – naród słowiański zamieszkujący głównie obszar Czech i będący jej głównym składnikiem ludnościowym; mniejsze zbiorowości występują także w USA, Kanadzie, Niemczech, Słowacji, Argentynie, Australii, Austrii, Szwajcarii i in. Przynależność do narodu czeskiego deklaruje ok. 12 mln osób.
Warto wiedzieć że... beta
Premierzy Austrii albo Przedlitawii to najwyżsi mianowani przez cesarza urzędnicy państwowi w Austrii w okresie dualistycznej monarchii austro-węgierskiej.
Wydawnictwo Literackie (WL) - wydawnictwo z siedzibą w Krakowie, powstałe w 1953 roku (do 14 lutego 2003 roku przedsiębiorstwo państwowe).
Wiedeń (niem. Wien, dialekt Wean) – stolica i największe miasto Austrii. Znajduje się w północno-wschodniej części kraju, nad Dunajem. Jest miastem statutarnym, tworząc jednocześnie odrębny kraj związkowy.
Cesarstwo Austrii niem. Kaisertum Österreich (dawniej pisane Kaiserthum Oesterreich) – państwo powstałe w 1804 w reakcji na proklamowanie przez Napoleona I Cesarstwa Francuskiego.
Żydzi (dosł. "chwalcy /Jahwe/" lub "czciciele /Jahwe/" z hebr. Jehudim, יהודים, jid. Jidn, ייִדן, ladino ג׳ודיוס Djudios) – naród semicki zamieszkujący w starożytności Palestynę (określany wtedy jako Hebrajczycy albo Izraelici), posługujący się wtedy językiem hebrajskim, a w średniowieczu i czasach nowożytnych mieszkający w diasporze na całym świecie i posługujący się wieloma różnymi językami. Żydzi nie stanowią jednolitej grupy religijnej i etnicznej. Dla żydów ortodoksyjnych Żydem jest tylko osoba, która ma ortodoksyjną matkę lub przeszła konwersję na judaizm. Za Żydów uważa się jednak wiele osób, które nie są żydami ortodoksyjnymi. Kto jest Żydem (hebr.? מיהו יהודי) jest pytaniem, na które nie da się jednoznacznie odpowiedzieć, gdyż może to być identyfikacja kulturowa, etniczna lub religijna. Wiele osób, które uważają się z jakichś powodów za Żydów, nie są uznawane przez inne grupy lub instytucje. Dotyczy to na przykład żydów reformowanych, którzy nawet pomimo etnicznego pochodzenia żydowskiego czasem nie są uznawani przez żydów ortodoksyjnych. Według prawa izraelskiego Żydem jest osoba, która ma ortodoksyjną żydowską matkę, chociaż prawo do obywatelstwa bez oficjalnego uznania takiej osoby za Żyda ma każda osoba, która ma przynajmniej jednego dziadka, który był ortodoksyjnym Żydem. Stąd wielu Żydów mieszkających w Izraelu czy USA nie ma według prawa tego kraju oficjalnego statusu Żyda.
Język węgierski (węg. magyar nyelv) – należy do podgrupy języków ugryjskich, zaliczanej do podrodziny ugrofińskiej (z rodziny uralskiej). Językiem tym posługuje się co najmniej 14 mln osób – przede wszystkim na Węgrzech, ale także w południowej Słowacji, środkowej Rumunii (Siedmiogród), północnej Serbii (Wojwodina), zachodniej Ukrainie (Zakarpacie), wschodniej Słowenii (Prekmurje) i wschodniej Austrii (Burgenland). Język węgierski ma status języka urzędowego na Węgrzech, w Słowenii (lokalnie) i w Wojwodinie. Jest to język aglutynacyjny. Współczesny węgierski język literacki powstał w XVI w. Do jego zapisu stosuje się pismo oparte na alfabecie łacińskim.