Pradolina
Przeczytaj także...
Nizina Środkowoeuropejska (31, dawniej Niż Środkowoeuropejski; niem. Nordeuropäische Tiefebene; nid. Noord-Europese Laagvlakte; duń. Nordeuropæiske Lavland) - prowincja fizycznogeograficzna Europy Zachodniej.Odra (czes. i dł. Odra, niem. Oder, gł. Wodra, łac. starożytna Viadua, Suevus, łac. średniowiecza Oddera (w Dagome iudex), Odera; łac. renesansowa Viadrus (od 1543)) – rzeka w Europie Środkowej, w zlewisku Morza Bałtyckiego, na terenie Czech, Polski i Niemiec. Pod względem całkowitej długości jest drugą (po Wiśle) rzeką Polski. Biorąc pod uwagę tylko jej część w granicach Polski jest trzecią rzeką pod względem długości (po jej dopływie Warcie).
Łowicz – miasto, gmina miejska w województwie łódzkim, w powiecie łowickim (siedziba władz powiatu) nad rzeką Bzurą, na północnym skraju Równiny Łowicko-Błońskiej. Był miastem duchownym.
Nizina Środkowoeuropejska (31, dawniej Niż Środkowoeuropejski; niem. Nordeuropäische Tiefebene; nid. Noord-Europese Laagvlakte; duń. Nordeuropæiske Lavland) - prowincja fizycznogeograficzna Europy Zachodniej.Odra (czes. i dł. Odra, niem. Oder, gł. Wodra, łac. starożytna Viadua, Suevus, łac. średniowiecza Oddera (w Dagome iudex), Odera; łac. renesansowa Viadrus (od 1543)) – rzeka w Europie Środkowej, w zlewisku Morza Bałtyckiego, na terenie Czech, Polski i Niemiec. Pod względem całkowitej długości jest drugą (po Wiśle) rzeką Polski. Biorąc pod uwagę tylko jej część w granicach Polski jest trzecią rzeką pod względem długości (po jej dopływie Warcie).
Łowicz – miasto, gmina miejska w województwie łódzkim, w powiecie łowickim (siedziba władz powiatu) nad rzeką Bzurą, na północnym skraju Równiny Łowicko-Błońskiej. Był miastem duchownym.
Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka między Bydgoszczą, a Nakłem nad Notecią; jej dnem płynie Kanał Bydgoski
Pradolina – element rzeźby terenu stanowiący szerokie obniżenie o płaskim dnie. Powstała w czasie cofania się lądolodu na jego przedpolu w wyniku działalności wód z topniejącego lodowca i wód rzecznych płynących z południa, które połączywszy się utworzyły ogromne rzeki, płynące w kierunku zachodnim, zgodnie z ogólnym nachyleniem kontynentu europejskiego.
Ocean Atlantycki (Atlantyk) – drugi pod względem wielkości ocean na Ziemi pokrywający około jednej piątej jej powierzchni. Nazwa wywodzi się z mitologii greckiej i oznacza „Morze Atlasa”. Jak napisał Hezjod w swym eposie Prace i dni: „Ojciec Zeus utworzył, na krańcach zamieszkałego świata, gdzie nie docierają ludzie i nie mieszkają bogowie nieśmiertelni, otoczone pełnym głębokich wirów oceanem Wyspy Błogosławione, gdzie życie toczy się bez mozołu i smutku”. Oficjalna polska nazwa tego oceanu, zatwierdzona przez Komisję Standaryzacji Nazw Geograficznych brzmi Ocean Atlantycki.Pradolina Warszawsko-Berlińska (niem. Warschau-Berliner Urstromtal) – wielka wklęsła forma ukształtowania terenu, powstała w klimacie peryglacjalnym (plejstocen, m.in. vistulian) w okresie cofania się lądolodu z terenu Polski po zlodowaceniu północnopolskim.
Spis treści
Powstawanie pradoliny[edytuj kod]
Pradolina powstaje na przedpolu lądolodu, a płynąca w niej rzeka ma bieg równoległy do czoła lądolodu. Rzeki płynące pradolinami odprowadzały zarówno wody roztopowe od lądolodu, jak i wody rzeczne płynące z południa. Ponieważ najkrótszą drogę na północ zamykał lodowiec – wody te płynęły bądź na zachód, ku Atlantykowi i Morzu Północnemu (większa część), bądź też na wschód, ku Morzu Czarnemu (mniejsza część).
Sprewa, hist. także Szprewa i Szprowa (niem. Spree, łuż. Sprjewja lub Sprowja) to rzeka we wschodnich Niemczech (kraje związkowe Saksonia i Brandenburgia), lewy dopływ Haweli. Swoje źródła ma na Pogórzu Łużyckim (ok. 430 m n.p.m.). Czeskojęzyczna Wikipedia lokalizuje je w powiecie deczyńskim , natomiast niemieckojęzyczna Wikipedia podaje, że rzeka ma źródła na wzgórzu Kottmar (478 m n.p.m.), w Ebersbach oraz w Neugersdorf. . Przepływa przez Łużyce, w Spreewaldzie dzieli się na szereg odnóg, następnie przepływa przez jeziora Schwielochsee i Müggelsee. Od jeziora Schwielochsee rozpoczyna się odcinek drogi wodnej dostępnej dla jednostek o zanurzeniu do 1,2 metra. W miejscowości Beeskow jaz i śluza. Nastepnie w okolicy miejscowości Neuhaus i jeziora Wergnersee odchodzi od niej Speisekanal – 2,6 km kanał łączący ją z Kanałem Odra-Sprewa. Natomiast Sprewa kieruje się na północny zachód, poprzez zabytkowy jaz kozłowo-iglicowy i śluzę Neubrück po czym wpływa do Kanału Odra-Sprewa (89 km kanału), poniżej śluzy Kersdorf. Przyjmuje na tym odcinku nazwę Fürstenwalder Spree. Kanał opuszcza na jego 69 kilometrze, kierując się na północny zachód, poprzez jaz, przed dawną śluzą Große Tranke i przyjmuje nazwę Müggelspree. Poprzez jezioro Dämeritzsee wpływa do jeziora Müggelsee (nazywanym też Großer Müggelsee) z którego wypływa już jako Sprewa. Jednak większość wód Sprewy skierowanych jest Kanałem Odra-Sprewa do jeziora Seddinsee, następnie Langer See, które w berlińskiej dzielnicy Köpenick łaczy sie ze Sprewą. W centrum Berlina, w okolicy śluzy Mühlendammschleuse rozdwaja się i opływa Wyspę Muzeów. Po przejściu przez śluzę Charlottenburg, 6 kilometów dalej, w dzielnicy Spandau uchodzi do Haweli (29 m n.p.m.). Żeglowna na długości 182 km.Wisła (łac. Vistula) – najdłuższa rzeka Polski, o długości 1047 km. Jest także najdłuższą rzeką uchodzącą do Morza Bałtyckiego.
Jako że rzeki te transportowały bardzo dużą ilość materiału, ich koryto miało charakter roztokowy (tj. akumulacja przeważała nad erozją, rzeka była płytka, miała wiele niestabilnych, równorzędnych koryt porozcinanych licznymi niezarośniętymi wyspami śródrzecznymi).
W takich warunkach wody płynące pradolinami dość dobrze się nagrzewały i w strefie klimatu peryglacjalnego skutecznie erodowały w podłożu scementowanym przez wieloletnią zmarzlinę (erozja termiczna), co powodowało systematyczne poszerzanie doliny. Szerokość pradolin na terenie Polski wynosi od 2 do 20 i więcej km. Charakteryzuje je płaskie, torfiaste lub piaszczyste dno, ograniczone stromymi nieraz krawędziami o wysokości do 30–50 m. W zboczach pradolin występują też czasem terasy wielokilometrowej szerokości.
Kościan (niem. Kosten) – miasto i gmina w województwie wielkopolskim, w powiecie kościańskim. W latach 1975 – 1998 miasto administracyjnie należało do województwa leszczyńskiego.Obra – nizinna rzeka w zachodniej Polsce, lewy dopływ Warty, zlewnia w górnym odcinku III rzędu, w dolnym – II rzędu,
Obecnie z pradolin korzystają częściowo współczesne rzeki, lecz przeważnie tylko odcinkami, ponieważ bliskość Bałtyku sprzyja rozwojowi odpływu wprost ku północy.
Typy pradolin[edytuj kod]
Pradoliny dzielimy na:
Pradoliny Niżu Środkowoeuropejskiego[edytuj kod]
Na Niżu Środkowoeuropejskim wyróżnia się pradoliny:
Nakło nad Notecią (niem. Nakel) – miasto w województwie kujawsko-pomorskim, siedziba powiatu nakielskiego, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Nakło nad Notecią.Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka (315.3, niem. Thorn-Eberswalder Urstromtal) – makroregion geograficzny w środkowej i zachodniej Polsce oraz we wschodnich Niemczech, część podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie. Ciągnie się równoleżnikowo pomiędzy Pojezierzem Południowopomorskim i Chełmińsko-Dobrzyńskim na północy, a Pojezierzem Lubuskim i Wielkopolskim na południu. Powierzchnia (w granicach Polski) – 7.169 km².
Ich dna są przeważnie dość płaskie, a zbocza strome.
Największymi pradolinami na terenie Polski są:
- Pradolina Warszawsko-Berlińska. Wykorzystywana jest ona na pewnych odcinkach przez dzisiejsze rzeki: Bzurę (od Łęczycy do Łowicza), Wartę (od Koła do Śremu), Obrę (od Kościana do ujścia) i Odrę (od ujścia Obry do ujścia Nysy Łużyckiej). Dalszym ciągiem jej ku zachodowi jest dzisiejsza dolina środkowej Sprewy.
- Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka. Spośród dzisiejszych wód korzystają z niej: Wisła (od Torunia do Bydgoszczy-Fordonu), Kanał Bydgoski, Noteć (od Nakła do ujścia), Warta (do ujścia) i Odra (do Kanału Odra-Hawela).
Przypisy
- ↑ Marcinkiewicz Andrzej red. Atlas form i typów rzeźby terenu Polski. Zarząd Topograficzny Sztabu Generalnego. Warszawa 1960
Lodowiec – wolno płynąca masa lodu powstałego z przekształcenia pokładów wiecznego śniegu. Lodowce są największym rezerwuarem wody słodkiej na Ziemi i drugim po oceanach wody na świecie.Nysa Łużycka (czes. Lužická Nisa, niem. Lausitzer Neisse, górnołuż. Łužiska Nysa, dolnołuż. Łužyska Nysa) – rzeka w Czechach (kraj liberecki), Niemczech (Saksonia) i Polsce (woj. dolnośląskie i lubuskie); lewobrzeżny dopływ Odry. Długość rzeki wynosi (według różnych publikacji) od 251,6 km do 254,6 km.
Warto wiedzieć że... beta
Lądolód - gruba warstwa lodu przykrywająca wielki obszar ziemi; występuje na Antarktydzie i Grenlandii. W Polsce występował podczas zlodowaceń plejstoceńskich.
Bzura – rzeka na Nizinach Środkowopolskich, lewy dopływ Wisły o długości 166 km. Większa część jej biegu znajduje się wzdłuż północnego skraju Równiny Łowicko-Błońskiej. Maksymalna rozpiętość wahań stanów wody w dolnym biegu wynosi 4,5 m.
Morze Czarne (w starożytności: gr. Εύξεινος Πόντος, łac. Pontus Euxinus, co znaczy „Morze Gościnne”) – morze śródlądowe rozciągające się pomiędzy Azją Mniejszą na południu, Kaukazem na wschodzie, Niziną Wschodnioeuropejską na północy i Półwyspem Bałkańskim na zachodzie. Wchodzi w skład systemu oceanicznego Oceanu Atlantyckiego.
Noteć (niem. Netze) – rzeka o długości 391,3 km w północno-zachodniej Polsce. Największy dopływ Warty. Powierzchnia dorzecza wynosi 17 300 km². Jest to siódma pod względem długości i szósta pod względem powierzchni dorzecza - rzeka Polski.
Rzeka – naturalny, powierzchniowy ciek płynący w wyżłobionym przez erozję rzeczną korycie, okresowo zalewający dolinę rzeczną. W Polsce przyjmuje się, że rzekę stanowi ciek o powierzchni dorzecza powyżej 100 km².
Dzielnica Wschodnia, Fordon – dzielnica Bydgoszczy leżąca w Dolinie Fordońskiej nad Wisłą, licząca około 70 000 mieszkańców (koniec 2010), do 1973 roku samodzielne miasto. Nazwa "Fordon" pochodzi od pobieranego kiedyś cła rzecznego - fordonu.
Morze Bałtyckie, Bałtyk (łac. balteus — pas. Nazwa Bałtyku pojawia się po raz pierwszy u Adama z Bremy) – płytkie morze śródlądowe na szelfie kontynentalnym w północnej Europie. Połączone z Morzem Północnym przez Cieśniny Duńskie (Sund, Mały i Wielki Bełt) oraz Kattegat i Skagerrak. Za zachodnią granicę Bałtyku właściwego przyjmuje się cieśninę Sund i próg podwodny ciągnący się na głębokości 18–20 m od przylądka Gedser (wyspa Falster) do przylądka Darßer Ort (Darß); na zachód od tej linii znajduje się akwen Bałtyku Zachodniego o powierzchni ok. 8000 km² nazywany przez Niemców także Ostsee; akwen ten obejmuje m.in. część wód Cieśnin Duńskich (oprócz Małego i Wielkiego Bełtu) a także mniejsze: Alsenbelt, Fehmarnbelt, Langelandsbælt.