Pokrzywowate

.mw-parser-output .takson-zwierzeta .naglowek{color:black!important;background:#d3d3a4!important}.mw-parser-output .takson-rosliny .naglowek{color:black!important;background:#90ee90!important}.mw-parser-output .takson-grzyby .naglowek{color:black!important;background:#add8e6!important}.mw-parser-output .takson-protozoa .naglowek{color:black!important;background:#f0e68c!important}.mw-parser-output .takson-chromalveolata .naglowek{color:black!important;background:#adff2f!important}.mw-parser-output .takson-excavata .naglowek{color:black!important;background:#f0e68c!important}.mw-parser-output .takson-amoebozoa .naglowek{color:black!important;background:#ffc8a0!important}.mw-parser-output .takson-opisthokonta .naglowek{color:black!important;background:#e0d0b0!important}.mw-parser-output .takson-sar .naglowek{color:black!important;background:Moccasin!important}.mw-parser-output .takson-bakterie .naglowek{color:black!important;background:#d3d3d3!important}.mw-parser-output .takson-archeony .naglowek{color:black!important;background:#f3e0e0!important}.mw-parser-output .takson-eukarionty .naglowek{color:black!important;background:#faf0e6!important}.mw-parser-output .takson-inne .naglowek{color:white!important;background:red!important}

Pokrzywowate (Urticaceae Juss.) – rodzina roślin zielnych z rzędu różowców (Rosales). Należą tu 54 rodzaje z ok. 2,6 tysiącem gatunków (z czego ok. 1,2 tys. to w niemal równych częściach dwa rodzaje – pilea Pilea i Elatostema). Rodzina o zasięgu globalnym – brak jej przedstawicieli tylko na obszarach pokrytych wieczną zmarzliną i skrajnie suchych. Najwięcej gatunków spotykanych jest w tropikach, ale liczne rosną także w klimacie umiarkowanym. Do flory Polski zaliczane są tylko rośliny z dwóch rodzajów: parietaria i pokrzywa. Pokrzywowate rosną w różnorodnych siedliskach, często w lasach, zwłaszcza w równikowych, często jako pnącza i epifity, poza tym na mokradłach, na siedliskach ruderalnych. Wiele roślin wyposażonych jest we włoski parzące, w tym pokrzywy i szczególnie piekące – rośliny z rodzaju Dendrocnide. Rośliny zwykle wiatropylne, przy czym pyłek pokrzyw stanowi istotny alergen.

Zestawienie obejmuje gatunki roślin naczyniowych występujące w stanie dzikim w Polsce (rodzime i obce, także gatunki zawlekane lub dziczejące przejściowo – efemerofity). Nazewnictwo i układ systematyczny oparty jest na "Krytycznej liście roślin naczyniowych Polski". Gatunki efemerofitów zapisane są czcionką pomniejszoną.Pnącze, roślina pnąca – forma życiowa roślin o długiej, wiotkiej łodydze, wymagającej podpory, by mogła się wspinać do góry, do światła. W strefie umiarkowanej pnącza występują rzadko, w tropikalnych lasach są częste, w tym liczne o zdrewniałych łodygach – tzw. liany, które wykorzystując drzewa jako podpory oszczędzają konieczność wytwarzania silnych i grubych pni by wydostać się z ciemnego dna lasu tropikalnego ku słońcu. Pnącza dzięki oszczędzaniu na wzroście pędu na grubość bardzo szybko rosną na długość. Niektóre z nich potrafią się przyczepić nawet do gładkiego muru.

Duże znaczenie ekonomiczne jako rośliny włóknodajne mają szczmiel biały Boehmeria nivea i Laportea canadensis, ale włókien dostarczają też inni przedstawiciele tych i innych rodzajów, np. pokrzywa zwyczajna. Różne gatunki z rodzajów pokrzywa Urtica, Laportea i Girardinia spożywane są jako warzywo, a Pouzolzia tuberosa dostarcza jadalnych bulw. Jadalne owoce mają m.in. Debregeasia longifolia i Pourouma cecropiifolia. Bardzo popularnymi roślinami ozdobnymi uprawianymi w doniczkach są rozmaite gatunki z rodzaju pilea Pilea oraz soleirolia rozesłana Soleirolia soleirolii, rosnące czasem także jako chwasty w szklarniach.

Okwiat, okrywa kwiatowa (ang. perianth, łac. perigonium, perianthium) – część kwiatu stanowiąca ochronę dla rozwijających się pręcików i słupków. U roślin owadopylnych okwiat pełni także funkcję powabni dzięki zapachowi i kolorom, dla zapylających je owadów, ptaków, ssaków i innych zwierząt.Parietaria, pomurnik (Parietaria L.) – rodzaj jednorocznych roślin zielnych lub bylin z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.). Należy do niej ok. 20-30 gatunków występujących w strefie tropikalnej i umiarkowanej na całym świecie. Gatunkiem typowym jest Parietaria officinalis L..

Morfologia

Narys kwiatowy pokrzywy

Pokrzywa zwyczajna

Pokrój Rośliny zielne (jednoroczne i byliny), czasem o łodygach gruboszowatych, drzewa, zwykle niezbyt wysokie (do 15 m), o miękkim drewnie, często pachykauliczne (słabo rozgałęzione) oraz wysoko wspinające się pnącza. Rośliny zdrewniałe często z korzeniami podporowymi i oddechowymi. Przedstawiciele plemienia Urticeae wyróżniają się obecnością włosków parzących pokrywających pędy. U licznych przedstawicieli w liściach i łodygach obecne są cystolity. Rośliny zazwyczaj bez soku mlecznego. Liście Skrętoległe lub naprzeciwległe, pojedyncze, czasem klapowane i tylko u roślin z plemienia Cecropieae dłoniasto złożone. Przylistki różnie wykształcone (brak u niektórych przedstawicieli Boehmerieae), czasem okazałe i obejmujące łodygę, ale zwykle szybko opadające. U części przedstawicieli liście siedzące, u innych ogonkowe, przy czym ogonek liściowy sięgać może nasady blaszki (u większości) lub jej środkowej części (Cecropieae). Blaszka często nieco asymetryczna i z trzema głównymi żyłkami przewodzącymi rozchodzącymi się od jej nasady. Kwiaty Rozdzielnopłciowe, rośliny dwupienne i jednopienne, rzadko kwiaty obupłciowe (czasem u Parietarieae). Kwiaty zebrane w kwiatostany wierzchotkowate wyrastające zwykle w kątach liści, czasem skupiające się w gęste główki, często wyciągnięte i luźne w postaci gron, kłosów, nibybaldachów, zwykle wsparte podsadką. Rzadko kwiatostany zredukowane do dwóch czy pojedynczych kwiatów. Poszczególne kwiaty niepozorne – zwykle drobne (do 2 mm średnicy) i zielonkawe. Kwiaty męskie z okwiatem składającym się zwykle z 3–5 listków, czasem tylko z jednym lub dwoma. W kwiatach żeńskich listki okwiatu też w liczbie 3–5 (często zrośnięte u dołu w rurkę), ale też często ich brak. Pręcików jest tyle co listków okwiatu, są zagięte do środka i gwałtownie prostują się wyrzucając pyłek z pylników. W kwiatach żeńskich znajduje się górna zalążnia powstająca pierwotnie z dwóch owocolistków, z których jeden ulega jednak redukcji. Stąd zalążnia z jedną komorą i pojedynczym zalążkiem. Znamię różnie wykształcone – siedzące lub wzniesione na pojedynczej szyjce słupka. Owoce Zwykle drobna niełupka, często otulona trwałymi listkami okwiatu i czasem także listkami podkwiatowymi, u części przedstawicieli mięśniejącymi, stąd owoc przypomina pestkowca.

Systematyka

Parietaria lekarska

Pilea involucrata

Pilea cadierei

Pellionia repens

Laportea canadensis

Soleirolia soleirolii

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzina od czasu systemu APG II z 2003 klasyfikowana jako siostrzana dla morwowatych Moraceae w obrębie rzędu różowców Rosales w kladzie różowych roślin okrytonasiennych. Od dawna łączona była z morwowatymi, konopiowatymi, wiązowatymi i wyodrębnianymi Cecropiaceae, ale pozycja systematyczna tej grupy pozostawała niejasna do czasu zastosowania metod molekularnych na przełomie XX i XXI wieku. Wcześniej w różnych systemach rodzina zaliczana była do takich rzędów jak: oczarowce Hamamelidales, wilczomleczowce Euphorbiales, bukowce Fagales i ślazowce Malvales.

Znamię (ang. stigma) – część słupka roślin okrytonasiennych przyjmująca ziarna pyłku w trakcie zapylenia (przed zapłodnieniem). Zazwyczaj znajduje się na szczycie szyjki słupka, gdy szyjki brak – wykształca się znamię siedzące. Liczba znamion w słupku jest różna u różnych gatunków i zwykle zależy od liczby owocolistków budujących słupek.Pręcik (łac. stamen) – męski organ płciowy w kwiecie, bardzo silnie zredukowany i zmieniony liść. Ponieważ każdy pylnik (theca) ma połączone po dwa woreczki pyłkowe, pręcik okrytozalążkowych jest mikrosporofilem o 4 mikrosporangiach lub 2 synangiach dwusporangiowych. U roślin okrytonasiennych składa się z nitki pręcikowej (filamentum) i główki (anthera), która jest zróżnicowana na dwa pylniki (thecae) połączone płonnym łącznikiem (connectivum). W pylnikach znajdują się komory pyłkowe zawierające tkankę wyściełającą (tzw. tapetum) oraz tkankę zarodnikotwórczą (tzw. archespor), która wytwarza ziarna pyłku kwiatowego lub pyłkowiny. Dojrzałe pylniki pękają, pyłek się wysypuje i zostaje on dalej przenoszony przez wiatr, owady, zwierzęta, a następnie osadza się na znamionach słupków innych kwiatów (następuje zapylenie). Istnieją także rośliny o kwiatach samopylnych.

Wykaz plemion i rodzajów

Plemię Cecropieae Gaudichaud (syn. Cecropiaceae C. C. Berg)

Cecropia Loefling – cekropka, drążnik

Coussapoa Aublet

Gibbsia Rendle

Leucosyke Zollinger & Moritzi

Maoutia Weddell

Myrianthus P. Beauvois

Pourouma Aublet

Plemię Boehmerieae Gaudichaud

Rodzaje Rousselia i Parietaria bywają wyodrębniane w plemię Parietarieae, a Forsskaolea i Droguetia w Forsskaoleae.

Pestkowiec (ang. drupe, stone fruit, łac. drupa) – rodzaj owocu mięsistego. Podczas tworzenia się pestkowców zewnętrzna część owocni (egzokarp) tworzy skórkę, środkowa część (mezokarp) mięśnieje, a wewnętrzna część (endokarp) twardnieje i drewnieje. Twarda, wewnętrzna część owocni nazywana jest pestką i różni ten typ owocu od jagody, która jest zmięśniała w całości.Różowce (Rosales Perleb) – grupa roślin okrytonasiennych stanowiąca klad wyróżniany w randze rzędu w różnych systemach klasyfikacyjnych.

Archiboehmeria C. J. Chen

Astrothalamus C. B. Robinson

Australina Gaudichaud

Boehmeria Jacquin – szczmiel, bemeria

Chamabainia Wight

Cypholophus Weddell

Debregeasia Gaudichaud

Didymodoxa Weddell

Droguetia Gaudichaud

Forsskaolea L.

Gesnouinia Gaudichaud

Hemistylus Bentham

Hyrtanandra Miquel

Neodistemon Babu & A. N. Henry

Neraudia Gaudichaud

Nothocnide Chew

Oreocnide Miquel

Parietaria L. – parietaria, pomurnik

Phenax Weddell

Pipturus Weddell

Pouzolzia Gaudichaud

Rousselia Gaudichaud

Sarcochlamys Gaudichaud

Soleirolia Gaudichaud

Plemię Elatostemateae Gaudichaud

Teren ruderalny – obszar poddany bardzo intensywnej działalności człowieka, zlokalizowany zwykle na terenie zurbanizowanym. Do terenów ruderalnych należą np. wysypiska śmieci i gruzu, hałdy przemysłowe, rowy, nasypy kolejowe, parkingi, pobocza dróg, obszary budowlane i hodowlane.Synonim w taksonomii (skrót syn.) – nierównoważne określenia odnoszące się do tego samego taksonu. Wyróżnia się synonimy nomenklatoryczne (homotypowe) i taksonomiczne (heterotypowe). Taksony opisane synonimami pierwszego rodzaju oparte są na tym samym typie nomenklatorycznym. Zgodnie z międzynarodowymi kodeksami nomenklatorycznymi tylko jedna nazwa może być ważna, tj. zgodna z tymi przepisami. W sytuacji, gdy dwie lub więcej nazw opisują ten sam takson, ustalana jest nazwa ważna (pierwsza prawidłowo opisana), pozostałe stają się synonimami nomenklatorycznymi. Synonimy taksonomiczne powstają, gdy w wyniku rozwoju wiedzy, pewne taksony są dzielone, łączone lub przenoszone. Nazwy określane jako synonimy taksonomiczne odnoszą się do taksonów posiadających różne typy nomenklatoryczne i stają się synonimami w wyniku taksonomicznego osądu.

Aboriella Bennett

Elatostema J. R. Forster & G. Forster

Elatostematoides B. L. Robinson

Gyrotaenia Grisebach

Lecanthus Weddell

Meniscogyne Gagnepain

Myriocarpa Bentham

Petelotiella Gagnepain

Pilea Lindley – pilea

Procris Jussieu

Plemię Urticeae Lamarck & de Candolle:

Dendrocnide Miquel

Discocnide Chew

Girardinia Gaudichaud

Laportea Gaudichaud

Nanocnide Blume

Obetia Gaudichaud

Poikilospermum Miquel

Touchardia Gaudichaud

Urera Gaudichaud

Urtica L. – pokrzywa

Zhengyia T. Deng et al.

Incertae sedis:

Integrated Taxonomic Information System (ITIS) – system zaprojektowany do dostarczania informacji taksonomicznych o organizmach. Został utworzony w 1996 r. System jest wspierany przez agencje rządowe Stanów Zjednoczonych Ameryki, Kanady i Meksyku. Współpracuje z taksonomami z całego świata. Jest partnerem Species 2000 i Global Biodiversity Information Facility (GBIF). Współuczestniczy w realizacji międzynarodowego programu Katalog Życia (Catalogue of Life Programme).Epifit (gr. epi – na, phyton – roślina), porośle, aerofit – roślina rosnąca na innej roślinie, ale zwykle nie prowadząca pasożytniczego trybu życia. Korzysta z innego gatunku jako podpory, a odżywia się najczęściej samodzielnie. W ekosystemach lądowych wyrasta często w miejscach, gdzie gromadzi się martwa materia organiczna (np. w kącie gałęzi/pędu) lub osiedla się na pędach innych roślin, a składniki odżywcze i wodę pobiera z powietrza i niesionych przez nie pyłów, opadów i detrytusu gromadzącego się w kątach pędów. Nieliczne epifity wykształcają ssawki i wyzyskują w różnym zakresie swego żywiciela (np. jemiołowate i loganiowate). Epifityzm jest szczególnie częsty wśród gatunków organizmów wodnych, które jako peryfiton porastają organy makrofitów.

Achudemia Blume