Pokrzywowate
Przeczytaj także...
Wieczna lub wieloletnia zmarzlina, zwana też czasem wieczną marzłocią lub marzłocią trwałą lub zlodowaceniem podziemnym lub (ang.) permafrostem – zjawisko trwałego (minimum dwa kolejne lata) utrzymywania się części skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody niezależnie od pory roku. Powstaje w warunkach suchego i jednocześnie zimnego klimatu (o średniej temperaturze powietrza poniżej –11 stopni Celsjusza). Obejmuje około ⁄5 Alaski, większość północnej Kanady i ⁄3 Syberii (ciągła zmarzlina występuje prawie wyłącznie we wschodniej Syberii, w zachodniej jest obecna tylko na północnym wybrzeżu oceanu). Ciągła zmarzlina sięga aż do północnej Mongolii, punktowo występuje też w Górach Skandynawskich i na Grenlandii. Natomiast nieciągłe zmarzliny zajmują także większość Tybetu, są też znane z Alp. Wieczną zmarzlinę odkryto również w północno-wschodniej Polsce, w okolicy Suwałk na głębokości 357 metrów poniżej poziomu gruntu. Jest to pozostałość po zmarzlinie z okresu ostatniego zlodowacenia, która przetrwała dzięki specyficznym warunkom geologicznym, tak zwanej suwalskiej anomalii geotermiczno-hydrogeochemicznej.Roślina jednoroczna, terofit (gr. theros = lato, phyton = roślina) – jedna z form życiowych roślin. Oznacza roślinę przechodzącą cały cykl rozwojowy (od wykiełkowania z nasiona do wydania własnych nasion) w ciągu jednego okresu wegetacyjnego, później ginąca. Obumierają zarówno nadziemne pędy, jak i części podziemne. Niesprzyjającą wegetacji porę roku przetrwają tylko nasiona. Rośliny jednoroczne należą do roślin monokarpicznych. Są roślinami zielnymi – mają zielne, niezdrewniałe pędy.
Wierzchotka (ang. cyme, łac. cyma) – rodzaj kwiatostanów, należący do grupy kwiatostanów zamkniętych. Kwiaty wyrastają na wierzchołkach rozgałęziających się osi. Gdy zaczyna wyrastać kwiat, oś kończy swój wzrost, zaczynają natomiast w kącie listków rozwijać się boczne osie drugiego rzędu, znowu kończące się kwiatem. Wskutek tego w wierzchotce kwiaty zaczynają kwitnąć od środka kwiatostanu, promieniście w kierunku jego obrzeży. Wierzchotki to cała grupa kwiatostanów, dzieląca się na kilka jeszcze typów:
Wieczna lub wieloletnia zmarzlina, zwana też czasem wieczną marzłocią lub marzłocią trwałą lub zlodowaceniem podziemnym lub (ang.) permafrostem – zjawisko trwałego (minimum dwa kolejne lata) utrzymywania się części skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody niezależnie od pory roku. Powstaje w warunkach suchego i jednocześnie zimnego klimatu (o średniej temperaturze powietrza poniżej –11 stopni Celsjusza). Obejmuje około ⁄5 Alaski, większość północnej Kanady i ⁄3 Syberii (ciągła zmarzlina występuje prawie wyłącznie we wschodniej Syberii, w zachodniej jest obecna tylko na północnym wybrzeżu oceanu). Ciągła zmarzlina sięga aż do północnej Mongolii, punktowo występuje też w Górach Skandynawskich i na Grenlandii. Natomiast nieciągłe zmarzliny zajmują także większość Tybetu, są też znane z Alp. Wieczną zmarzlinę odkryto również w północno-wschodniej Polsce, w okolicy Suwałk na głębokości 357 metrów poniżej poziomu gruntu. Jest to pozostałość po zmarzlinie z okresu ostatniego zlodowacenia, która przetrwała dzięki specyficznym warunkom geologicznym, tak zwanej suwalskiej anomalii geotermiczno-hydrogeochemicznej.Roślina jednoroczna, terofit (gr. theros = lato, phyton = roślina) – jedna z form życiowych roślin. Oznacza roślinę przechodzącą cały cykl rozwojowy (od wykiełkowania z nasiona do wydania własnych nasion) w ciągu jednego okresu wegetacyjnego, później ginąca. Obumierają zarówno nadziemne pędy, jak i części podziemne. Niesprzyjającą wegetacji porę roku przetrwają tylko nasiona. Rośliny jednoroczne należą do roślin monokarpicznych. Są roślinami zielnymi – mają zielne, niezdrewniałe pędy.
Wierzchotka (ang. cyme, łac. cyma) – rodzaj kwiatostanów, należący do grupy kwiatostanów zamkniętych. Kwiaty wyrastają na wierzchołkach rozgałęziających się osi. Gdy zaczyna wyrastać kwiat, oś kończy swój wzrost, zaczynają natomiast w kącie listków rozwijać się boczne osie drugiego rzędu, znowu kończące się kwiatem. Wskutek tego w wierzchotce kwiaty zaczynają kwitnąć od środka kwiatostanu, promieniście w kierunku jego obrzeży. Wierzchotki to cała grupa kwiatostanów, dzieląca się na kilka jeszcze typów:
Pokrzywowate (Urticaceae Juss.) – rodzina roślin zielnych z rzędu różowców (Rosales). Należą tu 54 rodzaje z ok. 2,6 tysiącem gatunków (z czego ok. 1,2 tys. to w niemal równych częściach dwa rodzaje – pilea Pilea i Elatostema). Rodzina o zasięgu globalnym – brak jej przedstawicieli tylko na obszarach pokrytych wieczną zmarzliną i skrajnie suchych. Najwięcej gatunków spotykanych jest w tropikach, ale liczne rosną także w klimacie umiarkowanym. Do flory Polski zaliczane są tylko rośliny z dwóch rodzajów: parietaria i pokrzywa. Pokrzywowate rosną w różnorodnych siedliskach, często w lasach, zwłaszcza w równikowych, często jako pnącza i epifity, poza tym na mokradłach, na siedliskach ruderalnych. Wiele roślin wyposażonych jest we włoski parzące, w tym pokrzywy i szczególnie piekące – rośliny z rodzaju Dendrocnide. Rośliny zwykle wiatropylne, przy czym pyłek pokrzyw stanowi istotny alergen.
Zestawienie obejmuje gatunki roślin naczyniowych występujące w stanie dzikim w Polsce (rodzime i obce, także gatunki zawlekane lub dziczejące przejściowo – efemerofity). Nazewnictwo i układ systematyczny oparty jest na "Krytycznej liście roślin naczyniowych Polski". Gatunki efemerofitów zapisane są czcionką pomniejszoną.Pnącze, roślina pnąca – forma życiowa roślin o długiej, wiotkiej łodydze, wymagającej podpory, by mogła się wspinać do góry, do światła. W strefie umiarkowanej pnącza występują rzadko, w tropikalnych lasach są częste, w tym liczne o zdrewniałych łodygach – tzw. liany, które wykorzystując drzewa jako podpory oszczędzają konieczność wytwarzania silnych i grubych pni by wydostać się z ciemnego dna lasu tropikalnego ku słońcu. Pnącza dzięki oszczędzaniu na wzroście pędu na grubość bardzo szybko rosną na długość. Niektóre z nich potrafią się przyczepić nawet do gładkiego muru.
Duże znaczenie ekonomiczne jako rośliny włóknodajne mają szczmiel biały Boehmeria nivea i Laportea canadensis, ale włókien dostarczają też inni przedstawiciele tych i innych rodzajów, np. pokrzywa zwyczajna. Różne gatunki z rodzajów pokrzywa Urtica, Laportea i Girardinia spożywane są jako warzywo, a Pouzolzia tuberosa dostarcza jadalnych bulw. Jadalne owoce mają m.in. Debregeasia longifolia i Pourouma cecropiifolia. Bardzo popularnymi roślinami ozdobnymi uprawianymi w doniczkach są rozmaite gatunki z rodzaju pilea Pilea oraz soleirolia rozesłana Soleirolia soleirolii, rosnące czasem także jako chwasty w szklarniach.
Flora of North America (pełny tytuł Flora of North America North of Mexico) – 29-tomowe dzieło zawierające opracowanie flory Ameryki Północnej na północ od Meksyku (Stany Zjednoczone i Kanada), a także flory Grenlandii i wysp St. Pierre i Miquelon. Jest to synoptyczny opis wszystkich taksonów. Ma służyć zarówno jako sposób identyfikacji roślin w regionie, jak i jako systematyczny konspekt flory północnoamerykańskiej. Opisano także taksony i obszary geograficzne wymagające dalszych badań oraz taksony, o których sądzono, że wyginęły w okresie stałego osadnictwa europejskiego, tj. ostatnich 500 lat. Tom 1 zawiera podstawowe informacje ogólne. Tom 2 opisuje paprocie i nagonasienne, tomy 3–26 opisano rośliny okrytonasienne zgodnie z systemem klasyfikacji A. Cronquista z 1981 r. Glony opisane są w tomach 27–28. Tom 29 zawiera zbiorczą bibliografię i indeks.
Okwiat, okrywa kwiatowa (ang. perianth, łac. perigonium, perianthium) – część kwiatu stanowiąca ochronę dla rozwijających się pręcików i słupków. U roślin owadopylnych okwiat pełni także funkcję powabni dzięki zapachowi i kolorom, dla zapylających je owadów, ptaków, ssaków i innych zwierząt.
Morfologia[ | edytuj kod]
Narys kwiatowy pokrzywy
Systematyka[ | edytuj kod]
Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina od czasu systemu APG II z 2003 klasyfikowana jako siostrzana dla morwowatych Moraceae w obrębie rzędu różowców Rosales w kladzie różowych roślin okrytonasiennych. Od dawna łączona była z morwowatymi, konopiowatymi, wiązowatymi i wyodrębnianymi Cecropiaceae, ale pozycja systematyczna tej grupy pozostawała niejasna do czasu zastosowania metod molekularnych na przełomie XX i XXI wieku. Wcześniej w różnych systemach rodzina zaliczana była do takich rzędów jak: oczarowce Hamamelidales, wilczomleczowce Euphorbiales, bukowce Fagales i ślazowce Malvales.
Parietaria, pomurnik (Parietaria L.) – rodzaj jednorocznych roślin zielnych lub bylin z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.). Należy do niej ok. 20-30 gatunków występujących w strefie tropikalnej i umiarkowanej na całym świecie. Gatunkiem typowym jest Parietaria officinalis L..Znamię (ang. stigma) – część słupka roślin okrytonasiennych przyjmująca ziarna pyłku w trakcie zapylenia (przed zapłodnieniem). Zazwyczaj znajduje się na szczycie szyjki słupka, gdy szyjki brak – wykształca się znamię siedzące. Liczba znamion w słupku jest różna u różnych gatunków i zwykle zależy od liczby owocolistków budujących słupek.
Wykaz plemion i rodzajów
Plemię Cecropieae Gaudichaud (syn. Cecropiaceae C. C. Berg)
Plemię Boehmerieae Gaudichaud
Rodzaje Rousselia i Parietaria bywają wyodrębniane w plemię Parietarieae, a Forsskaolea i Droguetia w Forsskaoleae.
Pręcik (łac. stamen) – męski organ płciowy w kwiecie, bardzo silnie zredukowany i zmieniony liść. Ponieważ każdy pylnik (theca) ma połączone po dwa woreczki pyłkowe, pręcik okrytozalążkowych jest mikrosporofilem o 4 mikrosporangiach lub 2 synangiach dwusporangiowych. U roślin okrytonasiennych składa się z nitki pręcikowej (filamentum) i główki (anthera), która jest zróżnicowana na dwa pylniki (thecae) połączone płonnym łącznikiem (connectivum). W pylnikach znajdują się komory pyłkowe zawierające tkankę wyściełającą (tzw. tapetum) oraz tkankę zarodnikotwórczą (tzw. archespor), która wytwarza ziarna pyłku kwiatowego lub pyłkowiny. Dojrzałe pylniki pękają, pyłek się wysypuje i zostaje on dalej przenoszony przez wiatr, owady, zwierzęta, a następnie osadza się na znamionach słupków innych kwiatów (następuje zapylenie). Istnieją także rośliny o kwiatach samopylnych.Pestkowiec (ang. drupe, stone fruit, łac. drupa) – rodzaj owocu mięsistego. Podczas tworzenia się pestkowców zewnętrzna część owocni (egzokarp) tworzy skórkę, środkowa część (mezokarp) mięśnieje, a wewnętrzna część (endokarp) twardnieje i drewnieje. Twarda, wewnętrzna część owocni nazywana jest pestką i różni ten typ owocu od jagody, która jest zmięśniała w całości.
Plemię Elatostemateae Gaudichaud
Różowce (Rosales Perleb) – grupa roślin okrytonasiennych stanowiąca klad wyróżniany w randze rzędu w różnych systemach klasyfikacyjnych.Teren ruderalny – obszar poddany bardzo intensywnej działalności człowieka, zlokalizowany zwykle na terenie zurbanizowanym. Do terenów ruderalnych należą np. wysypiska śmieci i gruzu, hałdy przemysłowe, rowy, nasypy kolejowe, parkingi, pobocza dróg, obszary budowlane i hodowlane.
Plemię Urticeae Lamarck & de Candolle:
Synonim w taksonomii (skrót syn.) – nierównoważne określenia odnoszące się do tego samego taksonu. Wyróżnia się synonimy nomenklatoryczne (homotypowe) i taksonomiczne (heterotypowe). Taksony opisane synonimami pierwszego rodzaju oparte są na tym samym typie nomenklatorycznym. Zgodnie z międzynarodowymi kodeksami nomenklatorycznymi tylko jedna nazwa może być ważna, tj. zgodna z tymi przepisami. W sytuacji, gdy dwie lub więcej nazw opisują ten sam takson, ustalana jest nazwa ważna (pierwsza prawidłowo opisana), pozostałe stają się synonimami nomenklatorycznymi. Synonimy taksonomiczne powstają, gdy w wyniku rozwoju wiedzy, pewne taksony są dzielone, łączone lub przenoszone. Nazwy określane jako synonimy taksonomiczne odnoszą się do taksonów posiadających różne typy nomenklatoryczne i stają się synonimami w wyniku taksonomicznego osądu.Integrated Taxonomic Information System (ITIS) – system zaprojektowany do dostarczania informacji taksonomicznych o organizmach. Został utworzony w 1996 r. System jest wspierany przez agencje rządowe Stanów Zjednoczonych Ameryki, Kanady i Meksyku. Współpracuje z taksonomami z całego świata. Jest partnerem Species 2000 i Global Biodiversity Information Facility (GBIF). Współuczestniczy w realizacji międzynarodowego programu Katalog Życia (Catalogue of Life Programme).
Przypisy[ | edytuj kod]
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2016-01-19].
- ↑ Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 275-276. ISBN 978-1842466346.
- Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
- ↑ Heywood V.H., Brummitt R.K., Culham A., Seberg O.: Flowering plant families of the world. Ontario: Firely Books, 2007, s. 327-328. ISBN 1-55407-206-9.
- ↑ David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 955. ISBN 978-1-107-11502-6.
Identyfikatory zewnętrzne (takson):
EoL: 4452
Flora of North America: 10931
GBIF: 6639
iNaturalist: 51885
IPNI: 30000535-2
ITIS: 19119
NCPI: 3499
Tela Botanica: 100936
Tropicos: 42000054
Epifit (gr. epi – na, phyton – roślina), porośle, aerofit – roślina rosnąca na innej roślinie, ale zwykle nie prowadząca pasożytniczego trybu życia. Korzysta z innego gatunku jako podpory, a odżywia się najczęściej samodzielnie. W ekosystemach lądowych wyrasta często w miejscach, gdzie gromadzi się martwa materia organiczna (np. w kącie gałęzi/pędu) lub osiedla się na pędach innych roślin, a składniki odżywcze i wodę pobiera z powietrza i niesionych przez nie pyłów, opadów i detrytusu gromadzącego się w kątach pędów. Nieliczne epifity wykształcają ssawki i wyzyskują w różnym zakresie swego żywiciela (np. jemiołowate i loganiowate). Epifityzm jest szczególnie częsty wśród gatunków organizmów wodnych, które jako peryfiton porastają organy makrofitów.System APG IV – system klasyfikacyjny roślin okrytonasiennych opublikowany w roku 2016 przez członków Angiosperm Phylogeny Group. Jest to kolejna wersja systemu klasyfikacyjnego rozwijanego od 1998 roku, sukcesywnie zastępująca poprzednie klasyfikacje (APG I z 1998, APG II z 2003 i APG III z 2009). Klasyfikacja bazuje na analizie powiązań filogenetycznych między grupami roślin, ustalanych głównie na podstawie danych molekularnych. System został skompilowany przez 16 autorów z 6 krajów, ale uwzględnia też wyniki warsztatów przeprowadzonych w Kew Gardens oraz ankiety internetowej, na którą odpowiedziało 441 respondentów z 42 krajów. Szerokie konsultacje i uznanie sugestii większości zamiast przyjęcia stanowiska ekspertów (np. w kwestii szerokiego ujęcia rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae zamiast jej podziału) spowodowało zresztą kontrowersje w środowisku (Angiosperm Phylogeny Website publikuje w przypadkach spornych klasyfikację sugerowaną przez ekspertów, niżeli przyjętą w APG IV opinię większości).
Warto wiedzieć że... beta
Ślazowce, malwowce (Malvales Dumort.) – rząd roślin okrytonasiennych z kladu różowych. W dawniejszych systemach (np. w systemie Cronquista z 1981) rząd obejmował pięć blisko spokrewnionych z sobą rodzin. W XXI wieku systematycy traktują ten rząd bardziej obszernie, włączając doń ponad 6 tysięcy gatunków roślin pochodzących od wspólnego przodka. W różnych ujęciach rośliny te łączone są w taksony różnych rang; w systemie Reveala z 2007 wyróżnionych zostało aż 21 rodzin (w tym wydzielane wcześniej przez Cronquista), podczas gdy w systemie APweb szereg wydzielanych tak rodzin łączonych w jedną rodzinę ślazowatych (Malvaceae), a w sumie rodzin w rzędzie jest 10.
Kłos (łac. spica, ang. spike) – rodzaj kwiatostanu groniastego, w którym na osadce siedzą kwiaty bezszypułkowe. Odmianą kłosa jest kwiatostan zwany kotką (np. u wierzb) i kolba (np. kwiatostany żeńskie kukurydzy).
Bukowce (Fagales Engl.) – grupa roślin okrytonasiennych stanowiąca klad wyróżniany w randze rzędu w różnych systemach klasyfikacyjnych. Rząd roślin drzewiastych i krzewiastych, prawie wyłącznie wiatropylnych i jednopiennych. Do tego rzędu należą najważniejsze drzewa liściaste strefy umiarkowanej.
Przylistek (łac.stipula, ang. stipule) – organ wykształcający się po obu stronach nasady ogonka liściowego lub liścia siedzącego u wielu przedstawicieli roślin okrytonasiennych. Wykształcają się one zwłaszcza u podstawy liści zaopatrywanych przez trzy ślady (luki) liściowe. Powstają z dolnej części zawiązka liściowego (z górnej powstaje zwykle ogonek i blaszka liściowa). Wykształcają się jako zróżnicowane morfologicznie i pełniące rozmaite funkcje organy. Często mają postać liściokształtną i pełnią funkcję asymilacyjną (np. u grochu Lathyrus aphaca), czasem dodatkowo chronią zawiązki i młode liście. Szczególną rolę ochronną pełnią łuskowate przylistki okrywające pąk i chroniące go przed uszkodzeniem (np. w przypadku pąków zimujących). U niektórych roślin (np. u robinii) przylistki wykształcają się jako ciernie, u innych mają postać włosków lub gruczołów.
Pilea (Pilea) – rodzaj roślin z rodziny pokrzywowatych (Urticaceae Juss.). Należy do niego 600-715 gatunków co czyni ten rodzaj najliczniejszym w obrębie rodziny. Rośliny występują na wszystkich kontynentach w strefie równikowej, zwrotnikowej i w klimacie umiarkowanym, z wyjątkiem Australii. Brak też przedstawiciela tego rodzaju w rodzimej florze Europy Środkowej.
Chwast – roślina niepożądana w uprawach (z punktu widzenia gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej). Chwasty rosną zazwyczaj dziko na polu uprawnym, łące, pastwisku itp. Wiele uznawanych dawniej za chwasty to dziś rośliny ginące, niektóre (np. niektóre chwasty lnu) są już w Polsce wymarłe. Nauką zajmującą się chwastami i ich zwalczaniem jest herbologia.
Owoc (łac. fructus) − w znaczeniu botanicznym występujący u okrytozalążkowych organ powstający z zalążni słupka, zawierający w swym wnętrzu nasiona, osłaniający je i ułatwiający rozsiewanie.