Plagioklazy jest to szereg minerałów skałotwórczych o składzie mieszanym z grupy skaleni (skalenie sodowo-wapniowe).
Charakterystyka[]
Nazwa pochodzi z gr. plagios = ukośny i klao = łamię (lub klan = łamać), co nawiązuje do kąta między płaszczyznami łupliwości w tych minerałach, który jest nieco mniejszy od 90 stopni.
Barwa – wrażenie psychiczne wywoływane w mózgu ludzi i zwierząt, gdy oko odbiera promieniowanie elektromagnetyczne z zakresu światła. Główny wpływ na to wrażenie ma skład widmowy promieniowania świetlnego, w drugiej kolejności ilość energii świetlnej, jednak niebagatelny udział w odbiorze danej barwy ma również obecność innych barw w polu widzenia obserwatora, oraz jego cechy osobnicze, jak zdrowie, samopoczucie, nastrój, a nawet doświadczenie i wiedza w posługiwaniu się zmysłem wzroku.Albit (skaleń sodowy) – minerał z gromady krzemianów zaliczany do grupy zwanej plagioklazami jak i skaleni alkalicznych. Należy do minerałów pospolitych. Nazwa pochodzi od łacińskiego albus – biały.
Plagioklazy mają skomplikowaną budowę wewnętrzną, w związku z czym ich podział na poszczególne minerały ma charakter umowny. Na podstawie ilości i wzajemnych proporcji albitu i anortytu w poszczególnych plagioklazach wyróżnia się kolejno (w miarę stopniowego ubywania albitu i jednoczesnego zwiększania się zawartości anortytu) następujące minerały:
”Kamień słoneczny” = skaleń awenturynowy – odmiana skalenia wykazująca efekt awenturyzacji przejawiających się w obserwowanych radialnie migotliwych refleksów w odcieniach czerwonawych, niekiedy zielonkawych lub żółtawych. Zjawisko to wywołują zazwyczaj drobne, łuseczkowate wrostki hematytu, goethytu, lepidokrokitu, lub rzadziej muskowitu, serycytu bądź biotytu. Ujawniają go najczęściej niektóre plagioklazy (głównie oligoklaz i rzadziej labrador), a niekiedy też skalenie potasowe, należy do minerałów bardzo rzadkich.Skalenie, szpat polny – najpospolitsze minerały w skorupie ziemskiej. Skalenie są glinokrzemianami przestrzennymi potasu, sodu, wapnia, rzadziej baru. Zawierają izomorficzne domieszki litu, rubidu, cezu, strontu i żelaza.
Czyste skalenie sodowe noszą nazwę albitu (wszystkie plagioklazy sodowe) i peryklinu ( perykliny są albitami hydrotermalnymi, odpowiednikami adularów z grupy skaleni potasowych).
Układ krystalograficzny – trójskośny
Twardość w skali Mohsa – 6 do 6,5
Łupliwość – doskonała
Rysa – biała
Gęstość – 2,61 do 2,7 g/cm³
Barwa – przezroczysty lub różne barwy
Połysk – szklisty lub perłowy
We wszystkich kryształach plagioklazów powszechna jest budowa bliźniacza. Plagioklazy bogate w anortyt iryzują niebieskawą barwą. Mają podobną postać i zbliżone własności fizyczne – mechaniczne.
Skala twardości Mohsa − dziesięciostopniowa skala twardości minerałów charakteryzująca odporność na zarysowania materiałów twardszych przez materiały bardziej miękkie. Została stworzona w 1812 roku przez niemieckiego mineraloga Friedricha Mohsa. Twardość poszczególnych minerałów nie jest ułożona proporcjonalnie i liniowo, lecz ma charakter porównawczy. Minerały są ustawione od najbardziej miękkiego do najtwardszego. Każdy minerał może zarysować minerał poprzedzający go na skali (bardziej miękki) i może zostać zarysowany przez następujący w skali po nim (twardszy). Jest to jedynie skala orientacyjna, a klasyfikacja polega na tym, że jeżeli badany minerał będzie w stanie zarysować powierzchnię minerału wzorcowego, będzie zaklasyfikowany z jego twardością. Przykładowo jeżeli minerał badany zarysuje powierzchnię kwarcu, będąc jednocześnie rysowany przez niego, będzie miał taką samą twardość. Jeżeli minerał badany będzie w stanie zarysować np. kwarc, a ten nie będzie w stanie zarysować materiału badanego, to twardość próbki jest uznawana za co najmniej 7,5 (porównanie z topazem mówi, czy nie jest większa).Kaolin (glinka porcelanowa) – skała osadowa zawierająca w swym składzie głównie kaolinit, a także m.in. kwarc i mikę. Nazwa skały pochodzi od chińskiej góry Gaoling (高嶺), skąd rzekomo pierwszy raz wydobyto kaolin.
Różnią się wzajemnie m.in.
składem chemicznym,
gęstością (od 2,61 – 2,76)
niektórymi własnościami optycznymi.
Plagioklaz łatwo wietrzeje, zamieniając się w kaolin. W wysokich temperaturach plagioklazy mają strukturą nieuporządkowaną. Podczas chłodzenia następuje porządkowanie struktur. W niskich temperaturach stabilne są struktury niskiego albitu (low albite) oraz P-anortytu. Struktury te są trwałe, gdy tetraedry[AlO4] nie sąsiadują ze sobą (według zasady unikania glinu). Z uwagi na różnice w geometrii komórki elementarnej oraz sposobie rozmieszczenia glinu nie jest możliwe zmieszanie LA (low Albite) i P-An (P-Anortytu) w ciągły szkielet. Dlatego w plagioklazach tworzą się struktury domenowe.
Wapń (Ca, łac. calcium; nazwa ta pochodzi od łacińskiego rzeczownika calx – wapno, co oznacza więc "metal z wapna") – pierwiastek chemiczny z grupy berylowców (metali ziem alkalicznych) w układzie okresowym.Minerał (fr. minéral, od celt. mina – kopalnia) – pierwiastek lub związek chemiczny będący normalnie ciałem krystalicznym, którego struktura ukształtowała się w toku procesów geologicznych.
Występowanie[]
Plagioklazy są składnikami większości skał magmowych. Zarówno w skałach magmowych i metamorficznych są dobrym wskaźnikiem warunków spokojnej (powolnej) krystalizacji.
Miejsca występowania:
perykliny – okolice Rauris k. Salzburga Austria – Tyrol, Szwajcaria – Graubunden,
albit – druzy pegmatytowe granitoidów strzegomskich i strzelińskich k. Jeleniej Góry. Włochy – Dolomity; Pireneje
labrador – gabro Bożkowa i Woliborza (duże kryształy anorytu), k. Nowej Rudy, Dolny Śląsk, Kanada – Labrador, Finlandia – Ojamo, Korsyka, Włochy – Wyspa Cyklopów,
Znaczenie i zastosowanie[]
Niektóre człony szeregu plagioklazów są cennymi kamieniami ozdobnymi np: labrador, aventuryn (skaleń aventurynowy), kamień słoneczny.
Połysk – wrażenie optyczne, które powstaje dzięki odbiciu i rozproszeniu światła na powierzchni ciał stałych i cieczy lub bezpośrednio nad ich powierzchnią. Zależy on od współczynnika załamania światła, absorpcji, przezroczystości i charakteru powierzchni. Również barwa i kształt powierzchni ma pewien wpływ na wizualne wrażenie połysku oraz to czy powierzchnia oświetlana jest silnym światłem ukierunkowanym czy też rozproszonym.Skalenie alkaliczne to grupa minerałów stworzona przez K-skalenie i Na-skalenie. Ich struktura wewnętrzna jest identyczna, natomiast ich całkowita mieszalność zachodzi tylko w wyższych temperaturach. Po odmieszaniu składników przy obniżeniu temperatury powstają zrosty epitaksjalne zwane pertytem i antypertytem.
Do kamieni szlachetnych zaliczane są też przezroczyste kryształy andezynu, peryklinu, bytownitu.
Labradoryt (skała złożona z labradoru) jest używany jako kamień ozdobny w pracach budowlanych, zdobi fasady, ramy okien. Jest kamieniem nagrobkowym. Produkty wietrzenia plagioklazu są cennym surowcem ceramicznym.
Skalenie potasowo – sodowe znajdują zastosowanie w przemyśle ceramicznym (produkcja płytek, urz. sanitrnych) jako topniki
Szwajcaria, Konfederacja Szwajcarska (Confoederatio Helvetica, Schweiz, Schweizerische Eidgenossenschaft) – państwo federacyjne w Europie Zachodniej. Jest jednym z niewielu państw, w których obowiązuje demokracja bezpośrednia. Szwajcaria od kongresu wiedeńskiego w 1815 roku jest państwem neutralnym. Do Organizacji Narodów Zjednoczonych przystąpiła dopiero 10 września 2002 po przegłosowaniu tej decyzji w referendum minimalną większością 52% głosów.Łupliwość to w mineralogii zdolność minerału do pękania i podziałów wzdłuż określonych kierunków zwanych płaszczyznami łupliwości pod wpływem uderzenia lub nacisku.
Bibliografia[]
O. Medenbach, C. Sussieck–Fornefeld. Minerały, „Świat Książki”, 1996 r.
J. Żaba. Ilustrowany słownik skał i minerałów, Videograf II Sp. z o. o, 2003 r.
M. Borkowska, K. Smulikowski: Minerały skałotwórcze. Warszawa: Wyd. Geologiczne, 1973.
Zobacz też[]
myrmekit
przerosty pismowe
Korsyka (korsykański: Corsica, franc.: Corse) – wyspa na Morzu Śródziemnym, położona na zachód od Włoch i na południowy wschód od Francji. Cieśnina Świętego Bonifacego oddziela ją od położonej na południu włoskiej Sardynii. Korsyka tworzy odrębny francuski region administracyjny.Sód (Na, łac. natrium) – pierwiastek chemiczny z grupy metali alkalicznych w układzie okresowym. Po raz pierwszy został wyizolowany przez Humphry’ego Davy’ego w 1807 r.
