Parzystokopytne
Przeczytaj także...
Australia – szósty pod względem wielkości kontynent, jego powierzchnia (wraz z Tasmanią i innymi wyspami przybrzeżnymi) wynosi 7,7 mln km² (7,5 mln km² bez wysp).Walenie (Cetacea) – rząd ssaków (w kladystyce to klad w obrębie parzystokopytnych). Występują one głównie w oceanach. Wyjątkiem są delfiny słodkowodne, zamieszkujące rzeki, oraz nieliczne gatunki żyjące na styku tych dwóch środowisk (estuaria).
Okres godowy – u zwierząt jest to najbardziej korzystny okres, zazwyczaj w porze obfitości pokarmu i wody, w którym zwierzęta te łączą się w pary i przystępują do rozrodu. Jest on różny u różnych gatunków. Występowanie okresów godowych można uzasadnić ewolucyjnym przystosowaniem do występujących w naturze pór roku i mniejszych szans przeżycia młodych zimą niż latem.
Australia – szósty pod względem wielkości kontynent, jego powierzchnia (wraz z Tasmanią i innymi wyspami przybrzeżnymi) wynosi 7,7 mln km² (7,5 mln km² bez wysp).Walenie (Cetacea) – rząd ssaków (w kladystyce to klad w obrębie parzystokopytnych). Występują one głównie w oceanach. Wyjątkiem są delfiny słodkowodne, zamieszkujące rzeki, oraz nieliczne gatunki żyjące na styku tych dwóch środowisk (estuaria).
Okres godowy – u zwierząt jest to najbardziej korzystny okres, zazwyczaj w porze obfitości pokarmu i wody, w którym zwierzęta te łączą się w pary i przystępują do rozrodu. Jest on różny u różnych gatunków. Występowanie okresów godowych można uzasadnić ewolucyjnym przystosowaniem do występujących w naturze pór roku i mniejszych szans przeżycia młodych zimą niż latem.
Parzystokopytne (Artiodactyla) – rząd ssaków łożyskowych.
Spis treści
Występowanie[]
Naturalny obszar występowania parzystokopytnych obejmuje wszystkie kontynenty poza Antarktydą i Australią. Zajmują różne środowiska – lasy, sawanny, pustynie, góry, a nawet zbiorniki wodne.
Cechy charakterystyczne[]
Wspólną cechą parzystokopytnych jest obecność dwóch wyraźnie większych palców (trzeci i czwarty) zakończonych racicami. U wielu gatunków występują rogi lub poroże, częściej u samców, ale również u samic. Wśród samców dochodzi do walk w okresie godowym. Poszczególne gatunki różnią się znacznie rozmiarami – od 25 cm wysokości liczonej w kłębie u karłowatych antylop do 250 cm u samców żubra oraz do ponad 5 m całkowitej wysokości u żyrafy.
Kanczylowate, kanczyle (Tragulidae) – rodzina ssaków parzystokopytnych z podrzędu przeżuwaczy w rzędzie parzystokopytnych (Artiodactyla). Najmniejsze ze ssaków kopytnych żyjących współcześnie. Spokrewnione z piżmowcami. Prawdopodobnie przodek jelenia europejskiego. Skamieliny kanczyli znaleziono w Europie w warstwach wczesnomioceńskich, w Afryce występowały we wczesnym i środkowym miocenie.Domestykacja zwierząt (od łac. domesticus – domowy), udomowienie zwierząt – całokształt procesów przekształcania się cech i właściwości morfologicznych, fizjologicznych, rozwojowych i psychicznych zwierzęcia dzikiego następujący w wyniku długotrwałego oddziaływania człowieka na zwierzęta, zwłaszcza poprzez ludzką ingerencję na czynniki genetyczne i środowiskowe.
Są zwierzętami głównie roślinożernymi, rzadziej wszystkożernymi. Mają żołądek jedno lub wielokomorowy (żołądek przeżuwacza).
Ewolucja[]
Najstarsze materiały kopalne zwierząt parzystokopytnych pochodzą z eocenu. Rozkwit (zwłaszcza jeleniowatych i krętorogich) nastąpił na przełomie miocenu i pliocenu.
Znaczenie gospodarcze[]
Świnia domowa – samica karmiąca młode
Zwierzęta parzystokopytne miały zawsze bardzo duże znaczenie dla człowieka jako zwierzyna. Dostarczały ludziom mięsa, skór, trofeów, a po udomowieniu niektórych gatunków, również mleka i wełny. Niektóre wykorzystywane są jako zwierzęta juczne, pociągowe, a nawet jako wierzchowce. W warunkach naturalnych parzystokopytne stanowią bazę pokarmową ssaków drapieżnych.
Rząd (łac. ordo) – jedna z podstawowych kategorii systematycznych stosowanych w systematyce organizmów, niższa od gromady (classis w zoologii) lub klasy (classis w botanice), a wyższa od rodziny (familia). Termin ordo został wprowadzony przez Karola Linneusza jako jedna z pięciu podstawowych kategorii w hierarchicznym systemie klasyfikacji biologicznej. Kategoriami pomocniczymi dla rzędu są nadrząd (superordo), podrząd (subordo) i infrarząd (infraordo), a w literaturze anglojęzycznej stosowane są jeszcze czasem parvorder (niższa od infrarzędu), magnorder (wyższa od nadrzędu), grandorder i mirorder (między rzędem a nadrzędem).Poroże (wieniec, tyki) – twardy, kostny twór wyrastający z kości czołowej możdżeni na głowie samców jeleniowatych. Wyjątkiem jest renifer, u którego poroże wyrasta również u samic oraz piżmowiec i jelonek błotny, u których poroże nie występuje. Poroże zrzucane i nakładane jest corocznie. Stanowi ono oręż niezbędny bykowi do obrony i w walce o samice podczas godów. Jest trofeum myśliwskim i cenionym surowcem w zdobnictwie i meblarstwie.
Systematyka[]
Artiodactyla jest taksonem parafiletycznym, gdyż nie obejmuje zaawansowanych parzystokopytnych z kladu waleni (Cetacea).
Jeleniowate, pełnorożce (Cervidae) – rodzina ssaków z rzędu parzystokopytnych (Artiodactyla). Należą do niej zwierzęta o kostnym, pełnym porożu (w przeciwieństwie do rogów) ulegającym u większości gatunków corocznej zmianie. Przykładowi przedstawiciele to: renifer, mulak, mundżak, jeleń szlachetny, sarna, łoś, daniel, czy jeleń wschodni.Łożyskowce (Placentalia) – takson klasyfikowany w randze infragromady (czasem podgromady lub szczepu), obejmujący ssaki żyworodne, u których występuje łożysko. Należy do nich ok. 95% gatunków współczesnych ssaków (wszystkie z wyjątkiem stekowców i torbaczy).
Przypisy
- Artiodactyla, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN w Warszawie, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
- W starszych klasyfikacjach wielbłądowate były zaliczane do przeżuwaczy.
- Maureen A. O'Leary, Jonathan H. Geisler. The Position of Cetacea Within Mammalia: Phylogenetic Analysis of Morphological Data from Extinct and Extant Taxa. „Systematic Biology”. 48 (3), s. 455–490, 1999. DOI: 10.1080/106351599260102 (ang.).
Literatura przedmiotu[]
Miocen – najstarsza epoka neogenu. Epoka wielkich przemian geologicznych skorupy ziemskiej. Wypiętrzenie nowych łańcuchów górskich zmieniło cyrkulację powietrza w atmosferze i wód w morzach. Trwał od 23,03 mln do 5,333 mln lat temu.Widłorogie, widłorogowate (Antilocapridae) – rodzina ssaków parzystokopytnych, występująca wyłącznie w Ameryce Północnej. Wyróżniają się rozwidlonymi rogami, których kostne możdżenie pokryte są pochwą rogową zmienianą corocznie po okresie godowym. Widłorogi przypominają budową antylopy, często nazywane są antylopami widłorogimi.
Warto wiedzieć że... beta
Pekariowate (Tayassuidae) – rodzina ssaków łożyskowych z rzędu parzystokopytnych, spokrewniona ze świniowatymi oraz hipopotamowatymi.
Wielbłąd dwugarbny, baktrian (Camelus ferus) - duży ssak parzystokopytny, gatunek wielbłąda występujący zarówno w stanie dzikim (Camelus ferus) na stepach centralnej Azji (Mongolia i Chiny), jak również jako zwierzę hodowlane (Camelus bactrianus). Sądzi się, że baktriany zostały udomowione około 2500 r. p.n.e., prawdopodobnie w rejonie północnego Iranu lub południowo-wschodniego Turkmenistanu, co było niezależne od procesu udomowienia wielbłądów jednogarbnych - dromedarów. Baktrian różni się od dromedara nieco tęższą budową, mniejszymi rozmiarami (w tym - krótszymi nogami) i znacznie obfitszym owłosieniem.
Żyrafowate (Giraffidae) – rodzina dużych ssaków z podrzędu przeżuwaczy obejmująca dwa gatunki żyjące współcześnie i szereg gatunków wymarłych. Oba obecnie żyjące gatunki zasiedlają Afrykę.
Wysokość w kłębie – pionowy rozmiar zwierzęcia czworonożnego liczony od poziomu ziemi do kłębu, czyli najwyższego punktu tułowia, położonego na szczycie łopatek.
Przeżuwacze (Ruminantia) – podrząd ssaków z rzędu Cetartiodactyla oraz przyjętego w potocznym nazewnictwie rzędu parzystokopytnych. Są to ssaki o stosunkowo wysokich kończynach, gęstym futrze i czaszce uzbrojonej (z wyjątkiem kanczyli) w rogi lub poroże. Dawniej do przeżuwaczy zaliczano też wielbłądowate. Przeżuwacze są roślinożerne, a ponieważ połykają pokarm słabo pogryziony, ulega on później przeżuciu, w chwilach, gdy zwierzęta się nie pasą. W żołądkach przeżuwaczy występują bakterie symbiotyczne trawiące błonnik. Żołądek u większości gatunków składa się z czterech komór (żwacz, czepiec, księgi i trawieniec).
Krętorogie, pustorogie, pustorożce, wołowate (Bovidae) – rodzina ssaków parzystokopytnych z podrzędu przeżuwaczy.
Muzeum i Instytut Zoologii PAN – geneza muzeum sięga Gabinetu Zoologicznego powstałego w 1819 przy ówczesnym Królewskim Uniwersytecie Warszawskim i rozwijającego się do 1862 pod kierownictwem Feliksa Pawła Jarockiego. Następcą Jarockiego był Władysław Taczanowski, który po objęciu funkcji kierownika zmienił Gabinet w miejsce eksponowania zbiorów o charakterze edukacyjno-naukowym. W 1864 Taczanowski nawiązał kontakt z Konstantym i Aleksandrem Branickimi, którzy współpracowali z Gabinetem finansując powiększające kolekcję ekspedycje do Ameryki Południowej i Afryki. Taczanowski kierował Gabinetem do 1890, a po nim Nikołaj Nasonow (do 1906) i Jakow Szczełkanowcew (do 1915). Władysław Taczanowski współpracował z Branickimi przy powołaniu prywatnego Muzeum Zoologicznego, które zostało otwarte dla publiczności przez Ksawerego Branickiego w 1887 Jego kierownikiem został Jan Sztolcman.