Pancernik – klasa dużych, silnie opancerzonych i uzbrojonych pełnomorskich okrętów, stanowiących trzon największych flot wojennych od czasu powstania klasy pancerników w drugiej połowie XIX wieku, do okresu II wojny światowej. Przeznaczeniem pancerników było zapewnienie panowania na morzach poprzez wygrywanie bitew artyleryjskich i niszczenie wrogich jednostek nawodnych wszystkich klas. Pierwsze pancerniki pojawiły się w latach 60. XIX wieku i z miejsca zastąpiły drewniane okręty liniowe w roli najpotężniejszych jednostek floty, przejmując także ich nazwę w niektórych językach (zobacz niżej). Szczyt znaczenia pancerniki miały podczas wojny rosyjsko-japońskiej (1904–1905) i I wojny światowej, istotną rolę odgrywały także podczas II wojny światowej, aczkolwiek utraciły wtedy swój prymat na rzecz lotniskowców. Po tej wojnie klasa ta stopniowo zanikła, jedynie nieliczne pozostające w służbie okręty używane były w bardzo ograniczonym zakresie do lat 90. XX wieku. Polska nie posiadała w swojej marynarce okrętów tej klasy.
Hulk – stary statek, najczęściej okręt, wycofany już z normalnej eksploatacji i zdekompletowany (zwykle pozbawiony mechanizmów napędowych i uzbrojenia), przycumowany lub zakotwiczony na stałe w porcie, służący w charakterze stacjonarnych pomieszczeń pomocniczych. Hulki używane bywają jako koszary, mieszkanie dla załóg okrętów, pomieszczenia szkolne, hotel, szpital, magazyn, warsztat lub więzienie. Odmianą hulka jest barka koszarowa (niewielkich rozmiarów, służąca jako koszary).Działo uniwersalne - armata okrętowa, która spełnia zadania zarówno artylerii głównej lub średniej okrętu, jak i przeciwlotniczej (artyleria uniwersalna). Działo uniwersalne, dzięki wysokim kątom podniesienia luf i odpowiednim systemom kierowania ogniem, może zwalczać cele nawodne (naziemne) i cele powietrzne. Zależnie od wielkości okrętu, artylerię uniwersalną stanowią działa kalibrów od 57 - 76 mm, przez 100 mm, do 127 - 130 mm (sporadycznie 152 mm). Działa uniwersalne wywodzą się z dział przeciwlotniczych, a o ich odmiennej klasyfikacji decyduje spełniana funkcja; określane są też w uproszczeniu po prostu jako działa przeciwlotnicze.
W polskiej terminologii pancerniki zostały utożsamione z okrętami liniowymi, stanowiącymi wcześniej trzon flot i popularnie oba terminy używane są zamiennie, termin „pancernik” jest jednak bardziej jednoznaczny. Określenie „okręt liniowy” ma rację bytu tylko w stosunku do rozwiniętych pancerników, począwszy od generacji przeddrednotów (lata 90. XIX w.), gdyż w okresie kształtowania się koncepcji klasy wczesne pancerniki były zbyt różnorodne, żeby być okrętami liniowymi w sensie jednostek działających w składzie jednolitego zespołu (floty liniowej). Ponadto, w początkowym okresie obok pancerników egzystowały jeszcze stare żaglowe nieopancerzone okręty liniowe. Po I wojnie światowej pancerniki w związku z drastycznym ograniczeniem liczby jednostek tej klasy pozostających w służbie i zaniku szyku liniowego przestały być okrętami liniowymi, a zaczęły być używane w mniejszych liczbach i mieszanych zespołach okrętów; wobec czego termin „okręt liniowy” w stosunku do pancerników zachował znaczenie jedynie tradycyjne. Ostatnim przypadkiem wykorzystania pancerników w roli okrętu liniowego była bitwa w cieśninie Surigao, kiedy 6 pancerników kontradmirała Oldendorfa „rozstrzelało” japoński pancernik Yamashiro.
Bateria burtowa – dawny sposób umieszczenia dział na okręcie, polegający na ustawieniu ich na lawetach wzdłuż obu burt, skierowanych w przybliżeniu prostopadle do osi podłużnej okrętu. W ten sposób działa mogły strzelać tylko do celu znajdującego się z boku okrętu, z niewielką możliwością zmiany kąta ostrzału w poziomie. Lufy dział wystawały na zewnątrz burt przez otwierane furty działowe. Po wystrzale działo wskutek odrzutu cofało się do wnętrza kadłuba, co umożliwiało załadowanie go od przodu. W celu zmniejszenia odrzutu działo było hamowane linami. Zasadniczym miejscem do ustawiania artylerii na okręcie były zakryte pokłady działowe, lecz mniejsze działa umieszczano także na odkrytych pokładach górnych, a na małych okrętach działa ustawiano tylko na pokładzie górnym. Ponieważ baterie znajdowały się przy obu burtach, najwyżej połowa artylerii okrętu mogła strzelać w kierunku jednej burty (w rzeczywistości bywało to nieco mniej niż połowa, gdyż czasami działa były montowane także w kierunku na dziób i rufę okrętu). Niewielkie działa były także montowane na nadburciach w sposób obrotowy.Julian Mieczysław Ginsbert ps. „Jim Poker”, „Inż. J. G.” (ur. 8 lub 22 maja 1892 w Warszawie, zm. 6 listopada 1948 w Londynie) – polski inżynier, komandor porucznik Marynarki Wojennej, dziennikarz, pisarz, publicysta, reżyser w dziedzinie marynistyki.
Szerszym pojęciem od pancernika jest okręt pancerny, obejmujące wczesne pancerniki oraz niektóre inne klasy okrętów. Marginalną podklasą pancerników, nie zaliczającą się do okrętów liniowych i rozwijaną osobno, były mniejsze pancerniki obrony wybrzeża (omówione osobno). Zbliżoną do pancerników, lecz osobną klasą, były istniejące na początku XX wieku krążowniki liniowe (zaliczane przez część autorów do okrętów liniowych obok pancerników). Krążowniki liniowe były pokrewne konstrukcyjnie z pancernikami generacji drednotów, o podobnej wielkości, dysponując większą prędkością (od 25 do 30 węzłów wobec 20–24 węzłów drednotów), lecz słabszym opancerzeniem i uzbrojeniem. Doświadczenia I wojny światowej wykazały dużą podatność krążowników liniowych na uszkodzenia (szczególnie brytyjskich) i po tej wojnie klasa ta zanikła i przestała być odrębnie wyróżniana (japońskie krążowniki liniowe zostały wówczas wręcz przeklasyfikowane na pancerniki). Główna cecha krążowników liniowych, to jest duża prędkość, została przejęta w konstrukcji nowo budowanych pancerników (generacji tzw. szybkich pancerników).
Desant – operacja taktyczna przeniesienia wojsk na teren przeciwnika, w celu wykonania określonego zadania, najczęściej opanowania terenu przeciwnika lub uchwycenia punktów o istotnym znaczeniu. W zależności od wykorzystanego do tego celu środka transportu wyróżnia się desant morski, lądowy lub powietrzny (szybowcowy, spadochronowy lub śmigłowcowy).Fall River – miasto w południowo-wschodniej części stanu Massachusetts w Stanach Zjednoczonych, port przy ujściu rzeki Taunton do zatoki Mount Hope (Oceanu Atlantyckiego).
Pancernik kazamatowy HMS „Alexandra” z 1875
Okręt pancerny to ogólnie okręt posiadający pancerz. Obejmuje klasy okrętów takie, jak m.in. pancernik i krążownik.HMS Royal Sovereign – brytyjski pancernik obrony wybrzeża z okresu XIX wieku. Początkowo planowany jako trójpokładowy żaglowy okręt liniowy, w czasie budowy został wyposażony w napęd parowy i śrubę napędową, a po kolejnej przebudowie wszedł do służby w 1864 jako pierwszy wieżowy okręt pancerny w Royal Navy.
Pierwszymi pancernikami – pełnomorskimi okrętami chronionymi pancerzem – były fregaty pancerne, wywodzące się konstrukcyjnie z dużych fregat o napędzie parowym. Pierwszą fregatę pancerną „La Gloire” zbudowano w 1860 we Francji. Miała ona konstrukcję drewnianą, pokrytą pancerzem żelaznym, lecz już rok później w odpowiedzi na nią w Wielkiej Brytanii zbudowano pierwszą żelazną fregatę pancerną „Warrior”. Podczas wojny secesyjnej w USA doszło w 1862 do słynnego pojedynku „Virginii” z „Monitorem” – pierwszej bitwy między opancerzonymi okrętami. Pomimo, że były to jedynie przybrzeżne okręty pancerne, nie będące pancernikami, pojedynek ten pokazał znaczenie pancerza i w ciągu następnych kilkudziesięciu lat nastąpił żywiołowy rozwój pancerników i wyścig zbrojeń w ich budowie. W tym czasie ulepszano odporność opancerzenia i skuteczność uzbrojenia oraz niezawodność i moc maszyn napędowych. Koncepcja pancerników szybko ewoluowała i pojawiały się kolejne ich generacje, odmienne konstrukcyjnie.
HMS Dreadnought – pancernik brytyjski o przełomowej konstrukcji, który wszedł do służby w 1906 roku i zarazem szósty okręt Royal Navy noszący tę nazwę. "Dreadnought" tak mocno zaznaczył się w rozwoju okrętów, że od jego nazwy pochodzi określenie rodzaju pancerników – drednotów. Wszystkie okręty, które były oparte na wcześniejszych projektach, stały się po jego wejściu do służby przestarzałe i są obecnie określane jako przeddrednoty. Jego wejście do służby było jedną z głównych przesłanek, które dały początek nowemu wyścigowi zbrojeń morskich pomiędzy ówczesnymi potęgami militarnymi (Wielką Brytanią i Niemcami), co w konsekwencji było jedną z przyczyn wybuchu I wojny światowej. "Dreadnought" był pierwszym pancernikiem, który miał liczną artylerię główną ujednoliconego kalibru, w przeciwieństwie do bezpośrednio poprzedzających go pancerników, które miały kilka dział dużego kalibru i kilka lub kilkanaście dział drugiego – mniejszego głównego kalibru oraz artylerię średnią. Był także pierwszym dużym okrętem napędzanym przez turbiny parowe, co sprawiło, że w momencie ukończenia budowy był najszybszym pancernikiem na świecie.Działo – broń palna kalibru co najmniej 20 mm. Z wyjątkiem polskiego najcięższego karabinu maszynowego typu Nkm wz. 38FK każda broń automatyczna kalibru 20 mm jest nazywana działem.
Pierwszą generacją pancerników były wspomniane fregaty pancerne, charakteryzujące się uzbrojeniem w postaci szeregu dział umieszczonych w kadłubie, w baterii burtowej, na jednym pokładzie działowym. Układ taki powtarzał układ artylerii stosowany przez ostatnie kilkaset lat na okrętach żaglowych, z działami strzelającymi tylko w kierunku prostopadłym do burt. Do okrętów żaglowych upodabniały fregaty pancerne również gładkopokładowe kadłuby o wysokich burtach oraz pomocnicze ożaglowanie, stosowane z powodu braku niezawodności ówczesnych siłowni parowych oraz w celu oszczędzania paliwa.
Musashi (jap. 武蔵, Musashi) – japoński pancernik typu Yamato służący w Japońskiej Cesarskiej Marynarce Wojennej w okresie II wojny światowej. Nazwa okrętu pochodzi od historycznej japońskiej prowincji Musashi. "Musashi" oraz bliźniaczy okręt "Yamato" były największymi i najcięższymi pancernikami w historii.USS Nevada (BB-36) – pancernik typu Nevada Marynarki Wojennej USA z okresu I i II wojny światowej. Bliźniaczą jednostką był pancernik USS "Oklahoma" (w praktyce oba okręty technicznie różniły się od siebie - m.in. napędem, rodzajem płyt pancernych, szczegółami w konstrukcji ochrony przeciwtorpedowej itp. - nawet po przebudowie).
W związku ze wzrostem skuteczności i ciężaru dział, pojawiła się kolejna generacja pancerników centralnobateryjnych (kazamatowych lub barbetowych). Mniej liczne najcięższe działa skupiono w nich w silnie opancerzonej centralnej baterii na śródokręciu (cytadeli). Dzięki umieszczeniu dział w kazamatach lub barbetach na pokładzie, zyskiwały one większe kąty ostrzału. Dzięki temu, cytadelę można było okryć grubszym pancerzem, podczas, gdy mniej istotne części okrętu mogły być chronione słabiej. Cytadela obejmowała także mechanizmy napędowe poniżej. Pierwszym pancernikiem kazamatowym był brytyjski HMS „Bellerophon” z 1866. Były to nadal okręty o kadłubach podobnych do jednostek żaglowych i posiadające pomocnicze ożaglowanie. Okręty takie budowano do lat 80. XIX w. W tym okresie zaczęto także stosować stal do budowy okrętów.
Okręt liniowy – nazwa historycznej najsilniejszej klasy okrętów artyleryjskich, wywodząca się od ich taktyki walki w szyku liniowym, w składzie floty liniowej.Okręt nawodny - termin określający ogół klas okrętów wojennych, nie mogących się całkowicie zanurzyć pod powierzchnię wody. Obejmuje wszystkie klasy okrętów poza okrętami podwodnymi.
Kolejną generacją pancerników, budowaną równolegle, były pancerniki wieżowe, w których główne uzbrojenie (zwykle 4 najcięższe działa) umieszczano w wieżach obrotowych, wzorem przybrzeżnych monitorów. Pierwszą taką pełnomorską jednostką był brytyjski „Monarch” z 1869. Okręty tej klasy miały wieże montowane zazwyczaj na śródokręciu, nad pancerną cytadelą, z niewielkimi kątami ostrzału – głównie na boki. W okrętach tej generacji stosowano rekordowe kalibry dział (450 mm we włoskim „Duilio”) i grubości pancerza (610 mm w brytyjskim HMS „Inflexible” z 1881), zmniejszane w dalszych jednostkach na skutek postępu technicznego i wzrostu ich jakości. W 1873 zbudowano w Wielkiej Brytanii pierwszy pancernik wieżowy HMS „Devastation” zrywający z architekturą typową dla żaglowców – o niskich burtach i kompleksie nadbudówek na śródokręciu, pozbawiony ożaglowania i wyposażony w dwie wieże na dziobie i rufie, dysponujące szerokim polem ostrzału w tych kierunkach. Dopiero jednak w latach 80. XIX wieku taki układ zyskał powszechne uznanie.
Stal Harveya – rodzaj stali, używany głównie do opancerzania okrętów. Proces opracował amerykański inżynier Hayward Augustus Harvey w początku lat 90 XIX wieku.III Rzesza Niemiecka (niem. Das Dritte Reich) – nieoficjalna nazwa państwa niemieckiego pod rządami NSDAP w latach 1933–1945. Oficjalnie państwo nosiło nazwę Rzesza Niemiecka (Deutsches Reich), od 1938 (po Anschlussie Austrii) używano także nazwy Rzesza Wielkoniemiecka (Großdeutsches Reich).
Pod koniec lat 80. XIX wieku pancerniki uzyskały swoją pierwszą dojrzałą formę, określaną jako przeddrednoty. Przejście od pancerników wieżowych do przeddrednotów było płynne, lecz jednymi z pierwszych były okręty brytyjskiego typu Admiral, wchodzące do służby od 1886. Typowe przeddrednoty z końca XIX wieku charakteryzowały się kadłubem o niskich burtach, uzbrojeniem głównym z czterema działami 305 mm w dwóch wieżach lub barbetach na dziobie i rufie, kompleksem nadbudówek na śródokręciu i artylerią średnią umieszczoną w kazamatach. Budowano je na ogół, w odróżnieniu od wcześniejszych pancerników, w seriach po kilka jednostek, co pozwoliło na grupowanie w jednolite zespoły. Wzrastała w tym okresie jakość opancerzenia (płyty pancerne typu Harveya i Kruppa) oraz pojawił się jego typowy schemat, obejmujący główny pas pancerny na linii wodnej, stanowiący boki pancernej cytadeli na śródokręciu wokół siłowni i barbet dział. Opancerzano ponadto wieże dział i artylerię średnią, a w mniejszym stopniu inne części kadłuba. Na przeddrednotach z początku XX wieku, określanych też jako semidrednoty, pojawiły się działa drugiego, mniejszego kalibru artylerii głównej (typowo 203–240 mm), oprócz artylerii średniej (typowo 152 mm).
Niezatapialność – termin określający zdolność jednostki pływającej (statku, okrętu itp.) do utrzymania się na powierzchni wody po uszkodzeniu podwodnej części kadłuba skutkującym utraceniem jego szczelności. Statek powinien utrzymać też stateczność i podstawowe właściwości umożliwiające żeglugę. W celu zwiększenia niezatapialności statku dokonuje się podziału kadłuba na przedziały wodoszczelne za pomocą poprzecznych i wzdłużnych grodzi i pokładów wodoszczelnych. Obliczając niezatapialność analizuje się rozmaite kombinacje przegłębień i przechyłów i stateczności, w zależności od tego, które przedziały są zalane i w jakim stopniu.HMS Monarch – wczesny pancernik wieżowy należący do Royal Navy, w służbie od 1869 do końca XIX wieku. Był to pierwszy pełnomorski okręt uzbrojony w działa umieszczone w wieżach, a także pierwszy brytyjski okręt uzbrojony w działa kalibru 305 mm.
Dalszy rozwój pancerników w XX wieku omówiony jest poniżej pod kątem ewolucji ich głównych cech. Na podstawowe parametry wpływające na siłę bojową pancerników składają się uzbrojenie, opancerzenie i prędkość.
Podstrony: 1 [2] [3] [4] [5] [6]
Warto wiedzieć że... beta
Austro-Węgry (t. Monarchia Austro-Węgierska; niem. Österreich-Ungarn, węg. Osztrák-Magyar Monarchia) – państwo związkowe w Europie Środkowej. Austro-Węgry były wielonarodową monarchią konstytucyjną i jednym z największych mocarstw w tamtym czasie. Państwo istniało 51 lat, od 1867 aż do rozpadu w 1918 roku i zakończenia I wojny światowej.
Pancernik obrony wybrzeża (pancernik przybrzeżny) – historyczna klasa średnich lub dużych opancerzonych okrętów artyleryjskich przeznaczonych do obrony wybrzeża. Pancerniki przybrzeżne były większe od kanonierek pancernych, natomiast mniejsze od pancerników; mimo nazwy, nie są one zaliczane ani do pancerników, ani okrętów liniowych.
Marynarka Wojenna (MW) – jeden z czterech rodzajów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, obok Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych i Wojsk Specjalnych. Marynarka Wojenna przeznaczona jest do obrony interesów państwa na polskich obszarach morskich, morskiej obrony wybrzeża oraz udziału w lądowej obronie wybrzeża we współdziałaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych w ramach strategicznej operacji obronnej. Na podstawie umów międzynarodowych, Marynarka Wojenna zobowiązana jest do utrzymywania zdolności do realizacji zadań związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa zarówno w obszarze Morza Bałtyckiego jak i poza nim. Podstawowym zadaniem Marynarki Wojennej jest obrona i utrzymanie morskich linii komunikacyjnych państwa podczas kryzysu i wojny oraz niedopuszczenie do blokady morskiej kraju. W czasie pokoju Marynarka Wojenna wspiera działania Straży Granicznej w obszarze morskich wód terytorialnych i wyłącznej strefy ekonomicznej. Trzon struktury Marynarki Wojennej tworzą flotylle okrętów, Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej, a także brzegowe jednostki wsparcia i zabezpieczenia działań oraz ośrodki szkolne.
Bitwa pod Cuszimą – bitwa morska pomiędzy flotą rosyjską a japońską podczas wojny rosyjsko-japońskiej 1904-1905, stoczona 27-28 maja 1905 w Cieśninie Cuszimskiej (położonej pomiędzy Japonią a Koreą) w pobliżu wyspy Cuszima, zakończona miażdżącym zwycięstwem Japończyków.
Okręt – zwykle uzbrojona jednostka pływająca w służbie państwa, tj. jego sił zbrojnych – marynarki wojennej pod banderą wojenną, przeznaczona do wykonywania zadań bojowych. Także potocznie: duży statek.
Przeddrednot, predrednot (z ang. pre-dreadnought) - umowne określenie generacji okrętów liniowych (pancerników) budowanych od lat 80. XIX wieku do I dekady XX wieku. Nazwa, nadana później, oznacza pancerniki poprzedzające generację drednotów.
HMS Hood – brytyjski krążownik liniowy z okresu międzywojennego i II wojny światowej, ostatni i najpotężniejszy okręt tej klasy zbudowany dla Royal Navy. Zaprojektowany jako jedna z czterech jednostek typu Admiral, został znacząco zmodyfikowany na wstępnym etapie budowy, w wyniku doświadczeń wynikających z przebiegu bitwy jutlandzkiej, w której zniszczone zostały trzy brytyjskie krążowniki liniowe wcześniejszej konstrukcji. Zwodowano go 22 sierpnia 1918 roku, nadając imię na cześć admirała Samuela Hooda (1724–1816). Do służby wszedł w 1920 roku, jako jedyny okręt swojego typu, gdyż budowę trzech kolejnych ostatecznie zarzucono.
