Lud.., seria XXIII Kaliskie, Kraków 1890

Cmentarz Rakowicki
Grób Oskara Kolberga

Oskar Kolberg, wł. Henryk Oskar Kolberg (ur. 22 lutego 1814 w Przysusze, zm. 3 czerwca 1890 w Krakowie) – polski etnograf, folklorysta i kompozytor.

Życie[ | edytuj kod]

Dzieciństwo[ | edytuj kod]

Oskar Kolberg był synem Juliusza Kolberga, ewangelika, pochodzącego z Meklemburgii kartografa, profesora miernictwa i geodezji na Uniwersytecie Warszawskim (przybyłego z Prus w roku 1798). Matką Oskara była Karolina Fryderyka Mercoeur, urodzona pod Warszawą w rodzinie francuskich imigrantów. Kolbergowie mieszkali w Przysusze od 1810 do 1817 roku. Ojciec Oskara pracował tam jako zarządca zakładów hutniczych. Po pobycie w Opoczyńskiem Juliusz Kolberg przeniósł się do Warszawy w związku z powołaniem na stanowisko profesora Uniwersytetu Warszawskiego. W Przysusze zostawili grób babki Oskara ze strony matki, oraz grób siostry Oskara, przedwcześnie zmarłej Julii. Mieszkając w Pałacu Kazimierzowskim, rodzina Kolbergów nawiązała kontakty z przedstawicielami inteligencji Warszawskiej, a także związała się ze środowiskiem artystycznym. Kolbergowie zapewnili swoim synom bardzo dobre wykształcenie. Wilhelm – starszy brat Oskara – był inżynierem i kartografem. Antoni – młodszy – malarzem. Kolbergowie mieli jeszcze dwóch synów – Juliusza i Gustawa, oraz córkę Julię. Ci jednak zmarli przedwcześnie.

Oskar od dzieciństwa miał styczność ze światem kultury i nauki. W domu rodzinnym spotykał się między innymi z Samuelem Bogumiłem Linde, Mikołajem Chopinem czy Kazimierzem Brodzińskim.

Edukacja[ | edytuj kod]

W latach 1823-1830 Kolberg uczęszczał do Liceum Warszawskiego, którego dyrektorem był Linde. Swoją edukację w Liceum Warszawskim odbywali także jego dwaj bracia – Wilhelm i Antoni. Uczniem Liceum był także Fryderyk Chopin. Poza nauką w Liceum, Oskar odbywał edukację muzyczną – pobierał nauki gry na fortepianie i kompozycji u T. Głogowskiego (1824), F. Vettera (1825), J. Elsnera (1830), a także u I. F. Dobrzyńskiego (w latach 1832-1834). Zmiany w życiu Kolberga przyniósł wybuch powstania listopadowego i zamknięcie Liceum Warszawskiego. Okres od 1835 do 1836 roku Kolberg spędził w Berlinie, gdzie odbierał edukację w Akademii Handlowej. W tym czasie uczył się także teorii muzyki i kompozycji Christiana F. Girschnera i Karla F. Rungenhagena.

Praca zawodowa i etnograficzna[ | edytuj kod]

Dorosły Kolberg pracował jako nauczyciel muzyki, urzędnik bankowy, księgowy. Dzięki pomocy swojego brata, Wilhelma, otrzymał w 1846 roku posadę w zarządzie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej.

Kolberg opracował ponad 1000 haseł z zakresu muzyki i muzykologii do wydawanej przez Samuela Orgelbranda Encyklopedii Powszechnej. Najważniejszym jednak jego dokonaniem pozostało stworzenie podstaw etnografii polskiej. To etnografia była główną dziedziną, jaką się zajmował.

W roku 1839 po raz pierwszy wybrał się na Mazowsze w celach badawczych i rozpoczął zbieranie materiałów o folklorze muzycznym. Jako kompozytor, uzupełniał zbiory pieśni o zapis melodii. Publikując pieśni ludowe dołączał do nich opracowany przez siebie akompaniament fortepianowy. Z czasem jednak zmieniło się jego podejście – bardziej niż kompozytorem, stał się etnografem. Być może właśnie przez świadomość tej zmiany koncepcji, prace jego są nasączone samokrytycznymi sądami. Kolberg wielokrotnie podkreśla, że nie jest zawodowym etnografem. Jak pisał Stanisław Lam – „(...)zamilczał tu sam autor o swej ogromnej zasłudze, mianowicie, iż on to pierwszy dopiero, w jedną spoistą całość uchwycił melodyę ludową(...), a przez to dał podwaliny naszemu ludoznawstwu”. Efektem jego pracy nad ludowymi pieśniami było wydanie w 1857 roku dzieła pt. Pieśni ludu polskiego.

Oskar Kolberg jako pierwszy badacz zebrał i usystematyzował kulturę ludową, dzieląc ją według regionów. W swoich badaniach terenowych, Kolberg dostrzegał wzajemne związki elementów kultury ludowej. Efektem jego pracy jest obszerne dzieło Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, którego tomy zawierają materiały dotyczące poszczególnych regionów. Do roku 1890 udało mu się wydać 33 tomy Ludu... Innym dziełem badacza są Obrazy etnograficzne, wydane w 10 tomach. Dzięki swoim publikacjom Oskar Kolberg stał się członkiem Krakowskiego Towarzystwa Nauk, które w 1870r., po wielu staraniach, postanowiło częściowo finansować jego dalsze działania. To wpłynęło na decyzję Kolberga o opuszczeniu Warszawy i przeniesieniu się w okolice Krakowa. Początkowo mieszkał w Mogilanach, u swojego przyjaciela – etnografa, Józefa Konopki, później w Modlnicy, u brata Józefa. Tam spędził 13 lat pracując nad kolejnymi tomami swojego dzieła. W 1873r. Kolberg został członkiem Akademii Umiejętności, a rok później przewodniczącym jej sekcji antropologicznej. W dalszym ciągu Kolberg wyjeżdżał w teren i kontynuował swoje badania. Brał także udział w sympozjach i odczytach. Udał się między innymi na światową wystawę w Paryżu (1878). Kolberg był także jednym z patronów i organizatorów wystawy etnograficznej zorganizowanej w 1880r. w Kołomyi. Jesienią 1884r. przeniósł się do Krakowa i wciąż poświęcał się pracy etnograficznej. W 1885r. odbył swój ostatni wyjazd badawczy w Przemyskie i Sanockie. Rok przed śmiercią Kolberg obchodził 50-lecie pracy. Grono jego przyjaciół ze środowiska artystycznego i naukowego Krakowa zorganizowało w sali Towarzystwa Strzeleckiego obchody jubileuszu. W uroczystości uczestniczyli przedstawiciele władz, artyści i inteligencja. Pojawiła się także reprezentacja chłopów z Modlnicy. Podczas wydarzenia odbył się koncert z utworami m.in. Kolberga, Chopina i Moniuszki. Z okazji tego jubileuszu Kolberg uhonorowany został członkostwem Cesarskiego Towarzystwa Miłośników Przyrody, Antropologii i Etnografii w Moskwie, a także Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego i Warszawskiego Towarzystwa Śpiewaczego „Lutnia”.

Koniec życia[ | edytuj kod]

Ostatni rok swojego życia Kolberg spędził w domu Izydora Kopernickiego. Zmarł 3 czerwca 1890 r. W testamencie przekazał Akademii Umiejętności swoje niewydane materiały. Izydorowi Kopernickiemu zapisał książki oraz nuty. Część pieniędzy trafiła do Kościoła Ewangelickiego w Krakowie, część natomiast przeznaczył na wydanie swoich prac. II część Chełmskiego oraz Przemyskie wydane zostały przez Kopernickiego. Kolberg spoczął w Krakowie, na cmentarzu Rakowickim, w kwaterze 47. Popiersie na jego grobie wykonane zostało przez Tadeusza Błotnickiego.