Organy kościoła farnego w Łańcucie
Prospekt organowy katedry w Kamieniu Pomorskim
Organy piszczałkowe – klawiszowy, aerofoniczny, idiofoniczny oraz największy instrument muzyczny; umieszczany najczęściej w kościołach, salach koncertowych, synagogach reformowanych czy aulach.
Fletnia Pana (także syringa, syrynga, syrinks, gr. σῦριγξ syrinks, D. σύριγγος sýringos, łac. syrinx) – instrument muzyczny zaliczany do grupy aerofonów wargowych oraz instrumentów dętych drewnianych. Nazwa instrumentu i jego powstanie wiąże się z mitem o hamadriadzie Syrinks.Archikatedra gdańska (oliwska) – kościół pw. Trójcy Świętej, NMP i św. Bernarda w Gdańsku, w dzielnicy Oliwa, przy ul. Bpa Edmunda Nowickiego 5.
Organy piszczałkowe są nieporównywalne z żadnym innym instrumentem muzycznym – pod względem rozmiarów przestrzennych, liczby źródeł fal dźwiękowych, sumarycznej mocy emitowanej do otoczenia, dynamiki i bardzo często różnorodności barw i możliwości kolorystycznych, a także pod względem złożoności konstrukcyjnej. W wielu aspektach (głośność, brzmienie, barwa) przewyższają orkiestrę symfoniczną, chociaż na organach gra tylko jeden człowiek. Rozpiętość skali dźwięków dużych instrumentów wynosi ok. 10 oktaw, co jest porównywalne z zakresem dźwięków odbieranych przez ludzki słuch (od 16 Hz do ok. 20 000 Hz), jednakże istnieją organy o jeszcze większej skali.
Kościół Pamiątkowy im. Króla Gustawa Adolfa we Wrocławiu – świątynia luterańska wybudowana na osiedlu Sępolno w latach 1932-1933. W wyniku rozpisanego przez Radę Kościelną konkursu wybrano projekt Alberta Kemptera. 6 listopada 1932 położono kamień węgielny, a równo rok później, 6 listopada 1933, poświęcono już nowo otwartą świątynię. Nadano mu imię Pamiątkowego Kościoła Gustawa Adolfa na cześć króla Szwecji, Gustawa Adolfa Wazy, który walczył po stronie protestanckiej w wojnie trzydziestoletniej i poległ w 1632 w bitwie pod Lützen. Kościół został zbudowany z cegły w stylu modernistycznym, pomyślany jako nowoczesny typ bazyliki z frontową wieżą.Friedrich Ladegast (ur. 30 sierpnia 1818 w Hermsdorf, obecnie dzielnica Zettlitz, zm. 30 czerwca 1905 w Weißenfels), niemiecki organmistrz.
Organy mają trzy zasadnicze cechy:
dźwięk jest tworzony poprzez powietrze przepływające przez piszczałki pogrupowane w głosy,
instrument ma trakturę,
instrument ma miech.
Organy są głównym celem zainteresowania wyspecjalizowanego działu instrumentoznawstwa oraz instrumentologii, zwanego organoznawstwem. W 2017 kunszt budowy organów i muzyka organowa w Niemczech zostały wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.
Muzyka liturgiczna, muzyka kościelna – muzyka służąca obrzędowi religijnemu, która według zaleceń władz danego kościoła jest odpowiednia przy odprawianiu liturgii.Organoznawstwo − wyspecjalizowany dział instrumentoznawstwa oraz intrumentologii, którego przedmiotem badań są instrumenty organowe, a w szczególności organy.
Pierwowzorem organów były starożytne małe instrumenty dęte, takie jak fletnia Pana i dudy. W wyniku zastąpienia ludzkiego zadęcia systemem hydraulicznym oraz zastosowania wentyli otwierających dopływ powietrza do konkretnych piszczałek powstał pierwszy instrument typu organowego – tak zwane organy wodne – datowane na III wiek p.n.e. Ich konstruktorem był aleksandryjski mechanik i matematyk Ktesibios. Jego instrument nazwano właśnie organami hydraulicznymi – wodnymi, bowiem ciśnienie powietrza było w nich regulowane za pomocą zbiornika z wodą. Były one powszechnie stosowane w starożytnym Rzymie i odznaczały się donośnym dźwiękiem. Używano ich w cyrkach, amfiteatrach i w czasie procesji. Ich wygląd znamy dzięki antycznym mozaikom, obrazom, przekazom literackim i znalezionym fragmentom, ale szczegóły techniczne budowy znane są tylko w ogólnym zarysie.
Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki (ang. United States, US, United States of America, USA) – federacyjne państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu i Oceanem Atlantyckim od wschodu.Międzyrzecze Górne (cz. Horní Meziříčí, niem. Ober Kurzwald) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie bielskim, w gminie Jasienica, na Śląsku Cieszyńskim. Powierzchnia sołectwa wynosi 1251,3 ha, a liczba ludności 2279, co daje gęstość zaludnienia równą 182,1 os./km².
W bliżej nieokreślonym czasie hydrauliczny mechanizm sprężania powietrza zastąpiono skórzanymi miechami. Znamy datę pierwszego przedstawienia takich organów na obelisku wzniesionym za panowania bizantyńskiego cesarza Teodozjusza I Wielkiego – jest to rok 393 n.e.
Wczesne średniowiecze[ | edytuj kod]
W pierwszych wiekach swego istnienia organy były instrumentem wyłącznie świeckim. Kościół, w obawie przed przeniknięciem elementów kultury pogańskiej do liturgii, wykluczał ich udział w muzyce kościelnej. Dopiero papież Witalian, w okresie kryzysu chorału gregoriańskiego, dekretem z 666 oficjalnie wprowadził do liturgii organy do świątyń Kościoła łacińskiego, reorganizując także śpiewy kościelne. Było to jednak jedynie prawne zatwierdzenie istniejącego stanu rzeczy, gdyż organy rozbrzmiewały w kościołach już wcześniej.
UNESCO (ang. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization;pol. Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury; łac. unesco – łączę się w jedno) – organizacja wyspecjalizowana ONZ, której podstawowym celem jest wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki, a także wzbudzanie szacunku dla praw człowieka, bez względu na kolor skóry, status społeczny i religię.Witalian (ur. 600 r. w Segni zm. 27 stycznia 672 roku) – święty Kościoła katolickiego, papież w okresie od 30 lipca 657 do 27 stycznia 672 roku.
W Europie organy zbliżone do instrumentów znanych nam współcześnie budowane były od V wieku. Powstawały coraz większe instrumenty, a szczytowym osiągnięciem ówczesnego budownictwa organowego są dwumanuałowe (20 zasuw, po 10 piszczałek na każdą, manuały umieszczone prawdopodobnie naprzeciw siebie) organy benedyktyńskiego opactwa Winchester, wzniesione w 980. Do obsługi wymagały one dwóch organistów oraz siedemdziesięciu kalikantów. Organmistrzowie tego okresu nie znali jeszcze podziałów na głosy, zróżnicowania menzuracji, a klawisze nie były naciskane, ale miały formę zasuw.
Monarchia Habsburgów – nazwa określająca związek państw będących w unii personalnej, którego władca z rodziny Habsburgów był jednocześnie arcyksięciem Austrii, królem Czech, królem Węgier oraz władcą podległych im księstw. Związek istniał w latach 1526–1804. Część państw Monarchii Habsburgów należało do Świętego Cesarstwa Rzymskiego, a jako król Czech, władca monarchii był elektorem przy elekcji króla Niemiec (który następnie był intronizowany na Cesarza). Zazwyczaj władca Monarchii był wybierany na Cesarza Narodu Niemieckiego. Monarchia Habsburgów została przekształcona w Cesarstwo Austrii 11 sierpnia 1804, a dwa lata później dwucesarz Franciszek II Habsburg rozwiązał Święte Cesarstwo Rzymskie.Hydraulika - nauka o praktycznych zastosowaniach cieczy a w szczególności wykorzystywaniu ich ruchu (przepływu). Jest powiązana z mechaniką płynów, która stanowi jej teoretyczną podbudowę.
Pełne i późne średniowiecze[ | edytuj kod]
W czasie średniowiecza, a szczególnie w jego późnym okresie, następował ciągły rozwój budownictwa organowego. Zaczęto wprowadzać nowe rozwiązania techniczne i modyfikować stare. W celu usprawnienia gry wymyślono klawisze obsługujące wspominane wcześniej zasuwy tonowe. Były one jednak bardzo duże i umożliwiały grę jedynie pięściami lub łokciami, wobec tego jeden organista mógł wykonywać na takich organach tylko muzykę dwugłosową.
Nowa Bystrzyca – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Bystrzyca Kłodzka.Fala akustyczna – rozchodzące się w ośrodku zaburzenie gęstości (i ciśnienia) w postaci fali podłużnej, któremu towarzyszą drgania cząsteczek ośrodka. Ośrodki, w których mogą się poruszać, to ośrodki sprężyste (ciało stałe, ciecz, gaz). Zaburzenia te polegają na przenoszeniu energii mechanicznej przez drgające cząstki ośrodka (zgęszczenia i rozrzedzenia) bez zmiany ich średniego położenia.
Dalszym udoskonaleniem było zastąpienie w XIII w. zasuw dźwigniami (klapami), uruchamianymi za pomocą przycisków przypominających klawisze maszyny do pisania. Także w tym samym stuleciu niektóre instrumenty zaczęto wyposażać w klawiatury przypominające już klawiatury współczesne. Początkowo były to trzyoktawowe klawiatury nie ze wszystkimi półtonami oraz z jednakowym kolorem klawiszy diatonicznych i chromatycznych. W XIII w. zaczęto wprowadzać podział na rejestry, a na rycinach z XIV w. można zobaczyć klawiatury z podziałem na klawisze jasne i ciemne. W tym samym wieku pojawia się klawiatura nożna, czyli pedał, wynaleziona przez Loni van Valdekera, oraz skala chromatyczna (pełna tylko w manuale). Pedał pierwotnie rozpowszechnił się tylko w północnych Włoszech, a jego znaczenie było zdecydowanie drugorzędne. Najczęściej nie miał on własnych piszczałek i był pedałem podwieszonym, czyli klawisze pedału były połączone za pomocą linek z najniższymi klawiszami manuału.
Carl Philipp Emanuel Bach (ur. 8 marca 1714 w Weimarze, zm. 14 grudnia 1788 w Hamburgu) – niemiecki kompozytor, pianista i klawesynista, drugi z synów Jana Sebastiana Bacha, zwany Bachem berlińskim lub hamburskim.Par excellence – francuskie wyrażenie znaczące po polsku w dosłownym tłumaczeniu „przez doskonałość”. Powszechnie galicyzm ten jest używany jako zwrot określający coś jako „w całym tego słowa znaczeniu” lub „w najwyższym stopniu”.
Istotnym faktem z punktu widzenia historii rozwoju tego instrumentu jest istnienie w XIV w. w katedrze w Halberstadt organów o trzech manuałach z pedałem. W 1475 w Norymberdze wybudowano organy z klawiaturą nożną (skala A–a) i skróconą najniższą oktawą (bez „czarnych klawiszy”).
W wyniku ciągłego ulepszania mechaniki traktury uległ zmniejszeniu fizyczny trud gry. Możliwe stało się granie palcami, a nie, jak dotychczas, całymi dłońmi.
Wilhelm Sauer (ur. 23 marca 1831 r. w Schönbeck; zmarł 9 kwietnia 1916 r. we Frankfurcie nad Odrą) był znanym organmistrzem czasów romantyzmu i późnego romantyzmu.Kęty (wil.: Łiwert) – miasto w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Kęty.
W wieku XV wprowadzono wydajniejsze miechy kowalskie. W tym samym czasie udoskonalono budowę wiatrownicy, wprowadzając przyrząd umożliwiający otwieranie bądź zamykanie dopływu powietrza do piszczałek konkretnego głosu. Spowodowane to było pojawieniem się kontrastujących z neutralnym brzmieniem pryncypałów głosów imitujących różne instrumenty – głosy te chciano wykorzystywać solowo.
Diatonika - pojęcie z języka greckiego, oznaczające w muzyce zasadę oparcia jej przebiegu wyłącznie na dźwiękach jednej skali diatonicznej.Idiofony (instrumenty muzyczne samobrzmiące) – grupa instrumentów muzycznych w systematyce instrumentologicznej Curta Sachsa, w których wibratorem (źródłem dźwięku) jest ciało stałe mające niezmienną, naturalną sprężystość.
W Polsce pierwsza wzmianka, pochodząca z pierwszej połowy XII w. mówi, że istniały organy na dworze królewskim w Krakowie. W 1340 r. istniały organy w kościele św. Jakuba w Toruniu (miały 22 klawisze w manuale). W 1381 Jan Wanc z Żywca zbudował organy w kościele w Kętach (wiadomo, że miały pedał). Na przełomie XV i XVI w. organy piszczałkowe miały już prawie wszystkie główne kościoły w Polsce.
Kotły – instrument perkusyjny z rodziny membranofonów. Składa się z błony zwanej membraną, rozpiętej ponad korpusem w kształcie misy, zwyczajowo wykonanym z miedzi. Muzyk grający na kotłach (kotlista) wydobywa z nich dźwięk, uderzając w naciąg instrumentu odpowiednią pałką z wykończeniem filcowym. Inaczej niż w większości bębnów, kotły wydają dźwięk o określonej wysokości, możliwe jest zatem ich strojenie. Z formy instrumentu wojskowego kotły wyewoluowały do postaci nieodzownego elementu orkiestry symfonicznej już w XVIII wieku. Dziś wykorzystują je nie tylko orkiestry symfoniczne i marszowe, ale również zespoły rockowe.Kraków (łac. Cracovia, niem. Krakau) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, siedziba władz województwa małopolskiego, drugie w kraju pod względem liczby mieszkańców i pod względem powierzchni.
Około 1500 ostatecznie powstał nowoczesny typ organów, które możemy nazwać renesansowymi. Podstawową cechą tych organów stała się wiatrownica klapowo-zasuwowa lub sprężynowa, co pozwalało na swobodny dobór zróżnicowanych rejestrów. Połączenia między manuałami wprowadzono w XV w., a od początku XVI były dostępne połączenia pedału z manuałem. W organach zaczęto instalować różne dodatkowe urządzenia, takie jak kotły, ptaszki, tremulanty, gwiazdy z dzwoneczkami. Instrument z dwoma manuałami i pedałem stał się normą w większych świątyniach. Rozszerzono skalę manuału do czterech oktaw, a pedału do dwóch.
Mozaika – dekoracja w postaci ornamentu lub obrazu, wykonana z drobnych, o różnej kolorystyce (dwu lub wielobarwne), fakturze i kształcie kamyczków, kawałków szkła lub ceramiki. Elementy są przyklejone do podłoża przez ułożenie na niezwiązanej zaprawie, wapiennej, cementowej lub żywicy pochodzenia roślinnego (mastyks z drzewa Pistacia lentiscus). Stosowana jest do zdobienia posadzek, ścian, kopuł, sklepień, apsyd w budownictwie sakralnym i świeckim, mebli (zwłaszcza blatów stołów, sepetów, biurek).Wentyl – potoczna nazwa zaworu pneumatycznego jednostronnego działania, stosowanego w celu zachowania oraz umożliwienia regulacji ciśnienia (głównie łatwego zwiększania) w zbiornikach np. dętkach, oponach pojazdów.
W międzyczasie do powszechnego użycia weszły portatywy, pozytywy i regały (mniejsze wersje organów) i znalazły zastosowanie głównie w muzyce świeckiej przy kapelach.
W dobie renesansu powstała także koncepcja rozmieszczenia poszczególnych sekcji instrumentu w szafie organowej, zwana Werkprinzip. Zestawiano ze sobą słabszy chórowy Positiv z silniejszym Hauptwerkiem, a sekcje pedałów lokowano po bokach, w wieżach basowych. Sporadycznie pojawiały się sekcje Brustwerk (lokowana nad stołem gry) i Kronwerk (umieszczana na samej górze szafy).
Miech – urządzenie do tłoczenia powietrza w różnego rodzaju urządzeniach, na przykład w piecach kowalskich, instrumentach muzycznych (zwłaszcza w organach), dawniej w piecach hutniczych.Barok (z por. barocco – "perła o nieregularnym kształcie" lub z fr. baroque – "bogactwo ozdób") – główny kierunek w kulturze środkowo i zachodnioeuropejskiej, którego trwanie datuje się na zakres czasowy od końca XVI wieku do XVIII wieku. Uznany za oficjalny styl Kościoła katolickiego czasów potrydenckich, stąd pojawiające się jeszcze w połowie XX wieku zamienne określenia: "sztuka jezuicka" czy "sztuka kontrreformacyjna". W odróżnieniu od humanizmu antropocentrycznego doby renesansu, barok reprezentował humanizm teocentryczny. W znaczeniu węższym, barok to jeden z nurtów literackich XVII wieku, koegzystujący z klasycyzmem i manieryzmem; od niego XX-wieczni literaturoznawcy wyprowadzili jednak nazwę dla całej epoki.
W czasie odrodzenia miał miejsce duży rozwój budownictwa organowego, jeśli chodzi o liczbę budowanych instrumentów i ich jakość.
Dla organów renesansowych charakterystycznym głosem jest cymbał. Był on szeroko stosowany, często w dwóch odmianach większego i mniejszego. Ewenementem, niemającym miejsca w żadnej innej epoce, jest cymbał niestrojony, zwany polskim, którego pojedyncza piszczałka składała się z nogi i włożonych do niej niestrojonych piszczałek, najczęściej sześciu. Miał on za zadanie wywoływać specyficzne szumy i swoiste podzwanianie. W 1525 r. wynaleziono i zaczęto wprowadzać miech klinowy. Niedługo później organy w kościele Mariackim w Gdańsku otrzymały 21 takich miechów.
Półton – najmniejsza odległość między dwoma dźwiękami w systemie temperowanym. W praktyce – poza nielicznymi wyjątkami – jest najmniejszą odległością używaną w muzyce europejskiej. Rozmiarem odpowiada sekundzie małej lub prymie zwiększonej. Dwa półtony tworzą cały ton.Sanktuarium Matki Bożej Dzikowskiej w Tarnobrzegu, Kościół Wniebowzięcia Matki Bożej, Klasztor oo. Dominikanów (konwent Wniebowzięcia Matki Bożej) – zabytkowy kościół i klasztor dominikański w Tarnobrzegu.
Pozycja organów jako instrumentu liturgicznego umocniła się w dobie reformacji. Nowo powstały chorał luterański wymagał prowadzenia śpiewu za ich pomocą i przy ich akompaniamencie. Przyczyniło się to do rozwoju nowych form muzyki organowej, takich jak preludia chorałowe, chorały organowe i fantazje organowe, służących do wprowadzania zboru w charakter pieśni, jej tonację i melodię. Do realizacji powyższych form potrzeba było rozbudowanej sekcji pedałowej, często z mocnym, solowym głosem językowym.
Wiatrownica (niekiedy niepoprawnie nazywana wiatrownią) to część mechanizmu pneumatycznego, wykorzystywanego w instrumentach klawiszowych dętych (przede wszystkim w organach). Jest to drewniana skrzynia zawierająca w sobie rozwiązania pozwalające rozdzielać sprężone powietrze pochodzące z miecha na zasilanie odpowiednich piszczałek poszczególnych głosów.Sprężarka odśrodkowa (promieniowa) charakteryzuje się przepływem promieniowym. Powietrze jest zasysane do środka obracającego się wirnika z umieszczonymi promieniowo łopatkami i jest odrzucane na zewnątrz wirnika na skutek działania siły odśrodkowej. Ruch powietrza w kierunku promieniowym skutkuje zarówno wzrostem ciśnienia jak i generowaniem energii kinetycznej. Zanim powietrze zostanie wprowadzone do środka następnego wirnika przechodzi przez dyfuzor i spiralę gdzie energia kinetyczna zamieniana jest na ciśnienie. Na każdym stopniu sprężania osiągana jest pewna cześć ogólnego wzrostu ciśnienia generowanego przez sprężarkę. W maszynach przemysłowych maksymalna wartość stosunku ciśnień na stopniu sprężania sprężarki odśrodkowej jest zwykle niższa niż 3. Wyższe wartości stosunku ciśnień ograniczają sprawność stopnia sprężania. Niskociśnieniowe instalacje sprężarkowe o jednym stopniu sprężania stosowane są na przykład w oczyszczalniach ścieków. Wielostopniowe instalacje sprężarkowe mają możliwość chłodzenia międzystopniowego, co ogranicza zużycie energii.
Kościół rzymskokatolicki pozostał wierny swej gregoriańskiej tradycji muzycznej, ale utrwalono praktykę wykonywania alternatim, czyli przeplatania śpiewu instrumentalnymi, organowymi wstawkami. W owym czasie powstało też wiele nabożeństw pozaliturgicznych, w których rola organów była już wiodąca.
Barokowy prospekt organów w Weingarten
To, co nazywamy organami barokowymi, w swej charakterystyce wynika bezpośrednio z organów renesansowych. Organmistrzostwo czasów baroku nie wniosło diametralnych zmian w podstawy techniki budowania instrumentu, ale wiedza na ten temat została pogłębiona, a myśl konstruktorska – udoskonalona.
Homofonia - rodzaj faktury, w której melodii, znajdującej się zazwyczaj w najwyższym głosie, towarzyszy akompaniament. Muzyka powstała na fakturze homofonicznej nosi nazwę muzyki homofonicznej.Ucho – narząd słuchu występujący jedynie u kręgowców. Najbardziej złożone i rozwinięte uszy występują u ssaków. Ucho odbiera fale dźwiękowe, przekształca je w drgania mechaniczne, a drgania w impulsy nerwowe. Odpowiada także za zmysł równowagi (błędnik).
Charakterystyczne jest dla doby baroku rozczłonkowywanie przestrzennej architektury instrumentu. Odstąpiono od budowania zwartej konstrukcji z czytelnym rozmieszczeniem sekcji. Zaczęto budować fantazyjne formy architektoniczne, także wieloszafowe. Powodowało to niekiedy potrzebę prowadzenia traktury na dużych odległościach i w skomplikowanym układzie, co, jak wiemy z zachowanych do dziś przykładów, nie sprawiało trudności ówczesnym budowniczym.
Aerofony - grupa instrumentów muzycznych w systematyce instrumentologicznej Curta Sachsa, w których wibratorem (źródłem dźwięku) jest drgający słup powietrza, zamknięty w przestrzeni rezonansowej, pobudzony do wibracji za pomocą zadęcia. W przypadku aerofonów wolnych źródłem dźwięku jest powietrze znajdujące się na zewnątrz instrumentu. Część instrumentu zamykająca słup powietrza nazywana jest piszczałką i od jej długości zależy wysokość dźwięku. Barwa dźwięku zależy od materiału, z którego wykonano piszczałkę, jej kształtu i menzury.Ktesibios (ur.285 p.n.e. zm.228 p.n.e.) był greckim konstruktorem, wynalazcą i matematykiem, działającym w Aleksandrii za panowania Ptolemeusza II Filadelfosa. Jego prace na temat sprężystości powietrza i konstrukcje wykorzystujące to zjawisko dały mu tytuł "ojca pneumatyki". Żadne z dzieł Ktesibiosa nie przetrwało do czasów współczesnych, a jego dokonania znamy przede wszystkim z pism Filona z Biznacjum, Herona i Witruwiusza.
W okresie baroku popularne były dodatkowe rejestry, wzbogacające strukturę brzmienia instrumentu, ale także prospekt, tworzący wraz z wnętrzem sakralnym barokowy Gesamtkunstwerk. Owa orkiestra niebiańska miała w swym składzie ruchome aniołki grające na trąbkach, putta z dzwoneczkami w rękach, wirujące gwiazdy z dzwonkami, kukułki, ptaszki, a także kotły.
Norymberga (niem. Nürnberg) – miasto na prawach powiatu w Niemczech, w kraju związkowym Bawaria, w rejencji Środkowa Frankonia, siedziba regionu Industrieregion Mittelfranken oraz powiatu Norymberga. Położone nad rzeką Pegnitz (nieco powyżej jej ujścia do rzeki Regnitz), gospodarcza i kulturalna stolica Frankonii, drugie co do wielkości miasto w Bawarii. Liczy 510 602 mieszkańców (31 grudnia 2011). Najbliżej położone duże miasta: Monachium – ok. 150 km na południowy wschód, Stuttgart – ok. 156 km na południowy zachód i Frankfurt nad Menem – ok. 186 km na północny zachód. Miasto zniszczone podczas II wojny światowej, odbudowane.Kościół Bożego Ciała – gotycka bazylika rzymskokatolicka Kanoników Regularnych Laterańskich, przy ul. Bożego Ciała 26 w Krakowie na Kazimierzu.
Wraz z nastaniem epoki basso continuo organy uzyskały dodatkową ważną rolę. Na nich realizowano bas cyfrowany w utworach wokalno-instrumentalnych przy użyciu głosów krytych i fletowych. Towarzyszenie takiej muzyce wymagało również innego stroju, wobec czego zdarzało się, iż jedna z sekcji (najczęściej pozytyw) była niżej nastrojona lub budowano przesuwaną, transponującą klawiaturę, lub inaczej strojono kilka wybranych głosów. Prowadziło to niekiedy do dublowania (ale tylko z nazwy) głosów w jednej sekcji, co dziś, kiedy strój tych głosów został wyrównany, może się wydawać dziwne. Wówczas jednak te dwa rejestry były strojone odmienne i spełniały dwie funkcje. Jeden wykorzystywano przy solowej grze organów, drugi służył do akompaniamentu zespołowi.
Synagoga, bożnica, bóżnica (z stgr. συναγωγή synagoge - zgromadzenie, miejsce zebrań) – żydowski dom modlitwy. W judaizmie miejsce modlitw i zgromadzeń religijnych, również miejsce zebrań społecznych gminy żydowskiej.Winchester – miasto w Wielkiej Brytanii, w Anglii, ośrodek administracyjny hrabstwa Hampshire, nad rzeką Itchen, uchodzącą do cieśniny Solent. W 2001 roku miasto liczyło 41 420 mieszkańców. Stolica Anglii do przełomu XII i XIII wieku.
W wieku XVI strój pitagorejski zastąpiono średniotonowym, co wymuszało grę w tonacjach do dwóch znaków. Pod koniec XVII w. zaczęto wprowadzać strój temperowany, ale nadal nie powodowało to ujednolicenia wysokości stroju organów.
Okres przejściowy, klasycyzm[ | edytuj kod]
W baroku ukonstytuował się gatunek organów, który w swych podstawowych założeniach trwał niezmiennie do czasów romantyzmu. Nie można stwierdzić, iż w okresie klasycyzmu zaczęto budować inne organy niż w baroku, o innych rozwiązaniach brzmieniowych i technicznych. Wobec tego nie można mówić o zjawisku organów klasycystycznych. Miały w tej epoce miejsce pewne działania udoskonalające, czy rozszerzające możliwości instrumentu, takie jak powszechne schromatyzowanie wielkiej oktawy, rozszerzenie górnego zasięgu klawiatur, czy wprowadzenie w niektórych kręgach większej liczby głosów wąsko menzurowanych. Jednak autentyczne i znaczące zmiany możemy odnaleźć dopiero w okresie romantyzmu.
Bazylika archikatedralna Świętej Rodziny w Częstochowie – neogotycka, trójnawowa świątynia rzymskokatolicka znajdująca się w Częstochowie przy ulicy Krakowskiej.Dźwięk – wrażenie słuchowe, spowodowane falą akustyczną rozchodzącą się w ośrodku sprężystym (ciele stałym, cieczy, gazie). Częstotliwości fal, które są słyszalne dla człowieka, zawarte są w paśmie między wartościami granicznymi od ok. 16 Hz do ok. 20 kHz.
Często nie docenia się klasycyzmu w muzyce i budownictwie organowym jako dość krótkiego okresu historycznego (ok. 1760–1820). Bezpośrednim tego skutkiem jest fałszywe uogólnienie, jakoby był to czas upadku i stagnacji w budownictwie organowym. Mimo że w wielu krajach nie powstały instrumenty zgodne z zasadami tego stylu, nie sposób przemilczeć dowodów twórczej działalności organmistrzów, w czasach bezpośrednio poprzedzających romantyzm. Wszystkie zachowane do dziś instrumenty, noszące miano klasycystycznych, powstały na obszarze monarchii habsburskiej. Jako przykład można podać organy budowane przez: Johanna Henckego (około 1754) w kościele Trynitarzy w Bratysławie, Valentina Arnolda (1792) w Bańskiej Szczawnicy, Friedricha Deutschmanna (1823) w Matejowicach czy instrument Karla Kuttlera (1848) w kościele ewangelickim im. ks. dr. M. Lutra w Białej Krakowskiej (dziś Bielsku-Białej). Wszystkie wspomniane instrumenty są spadkobiercami założeń podjętych przez Johanna Petera Migendta podczas budowy organów w Berlinie-Karlshorst dla księżniczki pruskiej Amalii Pruskiej (1755). Na ten instrument komponował syn lipskiego kantora, Carl Philipp Emanuel Bach.
Hala Stulecia (niem. Jahrhunderthalle), po 1945 także Hala Ludowa – hala widowiskowo-sportowa we Wrocławiu, na Zalesiu, w parku Szczytnickim, ekspresjonistyczna, wzniesiona w latach 1911–1913 według projektu Maxa Berga.
Frankfurt nad Odrą (niem. Frankfurt (Oder), dawniej Frankfurt an der Oder) – miasto na prawach powiatu, leżące na zachodnim brzegu Odry, we wschodniej części Niemiec w kraju związkowym Brandenburgia. Leży na wysokości od 19 do 135 m n.p.m. i wraz z polskimi Słubicami (które do 1945 stanowiły jego wschodnią dzielnicę) tworzy aglomerację transgraniczną liczącą ok. 85 tys. mieszkańców. Miasto jest siedzibą Europejskiego Uniwersytetu Viadrina.
Założenia klasycystycznego budownictwa organowego:
- zazwyczaj instrument dwumanuałowy
- sekcja główna stanowi zwykle połowę ogólnej liczby głosów (pełna piramida pryncypałowa)
- sekcja pozytywu, o połowę mniejsza od manuału głównego pod względem liczby rejestrów, brak głosów alikwotowych, przewaga głosów fletowych
- ograniczona, pozbawiona samodzielności sekcja pedału, rejestry 16’ i 8’, jeden głos 4’ (pryncypał lub flet) oraz 16’ lub 8’ głos językowy
- liczba głosów fletowych jest równa liczbie głosów pryncypałowych
- wprowadzenie do dyspozycji głosów wąskomenzurowanych
- brak lub ograniczona liczba głosów językowych
- brzmienie poszczególnych typów głosów labialnych zbliżone do siebie (pryncypały zbliżone brzmieniem do fletów a głosy fletowe otwarte zbliżone do pryncypałowych)
- proporcjonalne wyważenie dynamiki i liczby głosów zasadniczych i alikwotowych oraz mieszanych (równowaga pomiędzy brzmieniem instrumentu w poszczególnych zakresach skali muzycznej)
- traktura mechaniczna, wiatrownice tonowe (klapowo-zasuwowe), wysoka jakość stopów metali i drewna użytego do budowy piszczałek
Podobne cechy ma, zachowany w stanie niemal oryginalnym, instrument Kuttlera w Bielsku-Białej. Dodatkową jego osobliwością jest wolnostojący stół gry oraz głos językowy manuału głównego (Klarnet 8’) zbudowany jako głos regałowy (osobna wiatrownica pod wiatrownicą sekcji głównej organów).
Organy kinowe – rodzaj organów piszczałkowych zaprojektowanych w pierwszej połowie XX w. w celu zapewnienia podkładu muzycznego do niemych filmów. Instrument ten można też nazwać organami teatralnymi (ang. theater organ (US)). Organy kinowe były pierwotnie instalowane w teatrach i salach kinowych w których dźwięk pianina był niewystarczający, miały one większą siłę głosu oraz możliwość imitowania różnych instrumentów podobnie jak klasyczne organy piszczałkowe. Organy kinowe zostały jednak przystosowane do grania muzyki rozrywkowej poprzez zmianę pryncypialnego głosu oraz zastosowanie tremulantu (efekt tremolo).
Albert Schweitzer (ur. 14 stycznia 1875 w Kaysersberg w Alzacji, zm. 4 września 1965 w Lambaréné w Gabonie) – francusko-niemiecki (alzacki) teolog i duchowny luterański, filozof, organista, muzykolog, lekarz.
Literatura organowa klasycyzmu (Haydn czy Mozart) wydają się być stworzone do wykonywania na tego typu instrumentach. Barokowe mikstury powodują deformacje harmoniczne w przypadku homofonii, a romantyczna homofonizacja brzmienia instrumentu prowadzi do niwelacji selektywności tkanki utworów w stylu galant.
Nawiązanie do klasycyzmu znajdziemy ponadto w samej architekturze prospektu organowego jako: racjonalne proporcje, rezygnacja z rozbudowanej ornamentyki czy oszczędna kolorystyka szafy organowej.
Żywiec (niem. Saybusch, czes. Živec) – miasto i gmina w województwie śląskim, w powiecie żywieckim, położone w Kotlinie Żywieckiej, u zbiegu rzek Soły i Koszarawy nad Jeziorem Żywieckim, na wysokości 345–350 m n.p.m. Mimo przynależności administracyjnej do województwa śląskiego, miasto leży na terytorium Małopolski.Dmuchawy są maszynami roboczymi sprężającymi gaz do stosunkowo niskich ciśnień, potrzebnych w zasadzie do pokonywania oporów przepływu przez sieć przewodów i włączonych w nią urządzeń. Najczęściej dmuchawami nazywamy maszyny przetłaczające gaz, które przy gęstości gazu q = 1,2 kg/m3, wytwarzają spiętrzenie w granicach od 13 do 200 kPa (0,13 do 2 at).
Organy klasycystyczne są dziś instrumentami unikalnymi. Na obszarze Polski zachowały się jedynie nieliczne ich przykłady: organy Kuttlera w Bielsku-Białej, organy Kuttlera w Międzyrzeczu Górnym (niekompletne) i organy Grocholskiego w Rajczy. Za organy zbudowane w tym stylu uznane być mogą również organy Ostrowskiego (1822) w katedrze w Lublinie i instrument Mielczarskiego w kościele św. Izydora w Marianowie.
Klasycyzm – okres w rozwoju muzyki pomiędzy barokiem a romantyzmem. Styl klasycystyczny w muzyce ujawnił się w drugiej połowie XVIII wieku. Trwał w latach 1750-1820 (daty umowne).Częstochowa – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, siedziba powiatu częstochowskiego. W latach 1975-1999 była stolicą województwa częstochowskiego. Po reformie administracyjnej w 1999 została włączona do województwa śląskiego.
Podobnie w przypadku niemieckiego budownictwa organowego, za protoplastę organów klasycystycznych uznać można instrument Bossarta w Weingarten (1722), przebudowanych przez Gablera (1739). Niemieccy i francuscy organmistrzowie mogą poszczycić się również stworzeniem kilku organów klasycystycznych znacznych rozmiarów (trójmanuałowych) i są to np.: organy Englera w Krzeszowie (1757), organy Koeniga w kościele św. Maksymiliana w Düsseldorfie (1755) czy instrument Cliquota (1768) w kościele św. Gerwazego w Paryżu (dwumanuałowe).
Bazylika Najświętszej Maryi Panny Licheńskiej, niepoprawnie: bazylika Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski – obecnie największy kościół w Polsce, znajdujący się w województwie wielkopolskim, w gminie Ślesin, w miejscowości Licheń Stary (niedaleko Konina). Położony jest na terenie sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski w Licheniu Starym, ważnego katolickiego ośrodka religijnego w kraju. Budowlę wzniesiono dla upamiętnienia objawień z lat 1813 i 1850-1852, których świadkami byli Tomasz Kłossowski i Mikołaj Sikatka.
Orkiestra symfoniczna – zespół instrumentalny przeznaczony do wykonywania wielkich dzieł muzycznych: symfonii, koncertów, oper i baletów w czasie koncertów w teatrach muzycznych i na otwartym powietrzu.
W wieku XIX nastąpił przełom w budownictwie organowym, dotykający w zasadzie wszystkich dziedzin organmistrzostwa. Od ogólnie pojętej estetyki tworzenia instrumentu, poprzez nowe rozwiązania konstrukcyjne, aż po nowe technologie produkcji. Stało się tak z dwóch powodów: dziewiętnastowieczna potężna i nagła industrializacja, rozwój nauki i techniki, oraz poszukiwanie nowych środków wyrazu w muzyce. Te dwa czynniki, które połączone stworzyły nowe możliwości, ale i także potrzeby, spowodowały odejście od budowy instrumentów według wzorców barokowych.
Instrumentologia (organolologia) - dział muzykologii, którego przedmiotem jest historia instrumentów muzycznych, rozwój ich konstrukcji, właściwości akustycznych i odtwórczych, technologia wytwarzania oraz klasyfikacja.Licheń Stary (do 2012 Stary Licheń) – wieś położona we wschodniej części województwa wielkopolskiego, w powiecie konińskim, w gminie Ślesin, nad Jeziorem Licheńskim. Miał prawa miejskie w wiekach XV-XVII. Od połowy XIX w. znajdujące się tutaj Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej Królowej Polski jest ośrodkiem pielgrzymkowym o znaczeniu nie tylko ogólnopolskim.
W romantyzmie muzycy, kompozytorzy, twórcy muzyki zwrócili swe zainteresowanie ku różnorodnym i nowym środkom wyrazu. Zmieniło się wyobrażenie o muzyce, jej formie, jak i o jej celowości, oraz ogólnie pojętej estetyce. Sięgnięto po potęgę i bogactwo formy homofonicznej, symfonicznej. Do realizacji tych celów potrzebny był nowy typ instrumentu – organy symfoniczne. Barokowe jasne i lekkie brzmienia zmieniono na ciemne i ciężkie. Znacznie zwiększono obsady głosów niskobrzmiących, projektowano duże sekcje głosów językowych imitujących orkiestrowe instrumenty dęte, wprowadzono do dyspozycji wiele głosów wąskomenzurowanych, które miały za zadanie naśladować instrumenty smyczkowe. Zmieniono znacznie sposób intonacji na bardziej miękki i delikatny (stosując m.in. ząbkowanie rdzeni piszczałek labialnych).
Liturgia (gr. λειτουργια – działanie na rzecz ludu) – w starożytnej Grecji działania konkretnej osoby lub społeczności na rzecz obywateli, obecnie – publiczna forma kultu religijnego, dotycząca całokształtu zrytualizowanych, zbiorowych i ściśle określonych czynności sakralnych, ustalonych przez kapłanów danej religii.Skala dwunastodźwiękowa, zwana też skalą dodekafoniczną lub chromatyczną – skala muzyczna, w której poszczególne stopnie są oddalone od siebie o pół tonu. Jest połączeniem dwóch skal całotonowych, czyli zawiera wszystkie dźwięki w obrębie oktawy, które tworzą postęp dwunastu półtonów.
Ważnym rozwiązaniem w organach z trakturą mechaniczną było wprowadzenie tzw. dźwigni Barkera zmniejszającej opór gry, szczególnie przy połączonych klawiaturach. Jako materiał na piszczałki metalowe zaczęto wówczas coraz częściej zastępować stop cyny i ołowiu krzykliwie brzmiącą blachą cynkową.
Realizacji ówczesnej myśli muzycznej sprzyjał postęp techniczny, który nie ominął organmistrzostwa. Nowo wymyślona traktura pneumatyczna (twórca: Prosper-Antoine Moitessier) sprawiała, iż gra na organach stała się łatwiejsza („lżejsza”) niż w poprzednich czasach. Należy wspomnieć o bardzo ważnym aspekcie wprowadzenia traktury pneumatycznej, a potem elektropneumatycznej i elektromagnetycznej. Mechaniczna traktura barokowa była niedoskonała i powodowała, zwłaszcza w większych organach lub przy załączonych kopulacjach (połączeniach) międzymanuałowych, duży dyskomfort w czasie gry. Była po prostu bardzo ciężka. Od czasu zastosowania nowej traktury grało się na organach lekko i łatwo, można było sobie przez to pozwolić na stosowanie w kompozycjach wielu środków, których dotychczas stosować nie było można. Możliwości brzmieniowe romantycznego instrumentu rozszerzały również rozliczne urządzenia dodatkowe, takie jak programowalne kombinacje różnego typu, urządzenie crescendo, a nade wszystko powszechnie budowane szafy ekspresyjne, w których zamykano poszczególne sekcje (Georg Vogler).
Archikatedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu (niem. Breslauer Dom, Kathedrale St. Johannes des Täufers) – rzymskokatolicki gotycki kościół parafialny a także katedralny biskupów wrocławskich zlokalizowany na wrocławskim Ostrowie Tumskim.Fisharmonia (z fr. harmonium) - instrument muzyczny z grupy instrumentów dętych klawiszowych - idiofonów ze stroikami przelotowymi. Wyglądem zewnętrznym przypomina pianino "ścięte" nisko nad klawiaturą.
Symfonizacja i wszechstronność brzmieniowa nowych organów spowodowała, iż zaczęły być one na powrót instrumentem także świeckim. Bardzo popularne stało się budowanie organów w salach koncertowych, halach wystawowych i kongresowych, zamkach i pałacach szlachty, zakładach pogrzebowych, lożach masońskich, kinach, teatrach. Organy stały się instrumentem tak modnym, iż zaczęto instalować je nawet w synagogach reformowanych.
Składowa harmoniczna jest pojęciem często używanym w teorii sygnałów. Jest to składowa szeregu Fouriera analizowanego sygnału (poza składową zerową zwaną składową stałą). Składowa harmoniczna jest częścią reprezentacji sygnału w dziedzinie widmowej (częstotliwości). Sygnał okresowy spełniający warunki Dirichleta można przedstawić jako sumę sinusoidalnych przebiegów oraz składowej stałej.Święta Cecylia, Cecylia z Rzymu, ros. Cecylia Rzymska, Кикилия Римская (zm. ok. 230–231) – dziewica i męczennica chrześcijańska, święta Kościoła katolickiego i prawosławnego.
Wiek XIX to czas długo oczekiwanych normalizacji parametrów technicznych. Ustalono m.in. wzorcową wysokość stroju, wzorcowe wymiary klawiatur, oraz wzorcową menzurację piszczałek. Jak wiemy, z perspektywy czasu, wprowadzenie Normalmensur Töpfera było dużym błędem.
Okres romantyczny w budownictwie organowym, obok całej swej wspaniałości, był też jednym z dwóch, okresem barbarzyńskiej dewastacji. Powszechny zachwyt nad nowym gatunkiem organów całkowicie zniwelował poszanowanie dla minionych epok; zniwelował poszanowanie dla organów barokowych, ich estetyki brzmieniowej i możliwości technicznych. Poprowadziło to do masowych przebudów organów barokowych na organy romantyczne. Częstokroć polegało to na całkowitym wyrzuceniu instrumentu i wstawieniu zupełnie nowego w starą szafę. Ewentualnie niekiedy wykorzystywano elementy z instrumentu zastanego. Działania tamtych czasów, nie dokonywane przez wszystkich organmistrzów, ale zdecydowanie powszechne, były bezpowrotnym niszczeniem zabytków wysokiej klasy.
Herc (Hz) – jednostka miary częstotliwości w układzie SI (jednostka pochodna układu SI) i w wielu innych, np. CGS, MKS i MKSA. Definiuje się ją jako liczbę cykli na sekundę.Prospekt organowy – frontowa elewacja zewnętrznej obudowy organów, którą stanowi przednia wyeksponowana część szafy organowej. Jej główny element dekoracyjny stanowią wbudowane piszczałki prospektowe, najczęściej wykonane z metalu. Właściwy instrument znajduje się za prospektem, we wnętrzu szafy organowej. Prospekty organowe cechują się bardzo bogatym i różnorodnym zdobnictwem. W dekoracji występują elementy detalu architektonicznego oraz często rzeźby figuralne, niekiedy reprezentujące różnorodny program ikonograficzny, zdobione snycerką i polichromią. W najbardziej wyrafinowanych rozwiązaniach figury i inne zdobnicze elementy podczas gry poruszają się, tworząc muzyczno-wizualne ruchome spektakle.
Osobny artykuł:
Orgelbewegung.
Orgelbewegung to w języku niemieckim ruch organowy. Niósł on jednak ze sobą tak ogromne zmiany, myśl tak opozycyjną wobec myśli romantycznej, iż wypada tym mianem nazwać osobną epokę w budownictwie organowym.
Inspiratorami ruchu byli Albert Schweitzer i Wilibald Gurlitt, przedstawiający swe tezy na kilku zjazdach w Niemczech, oraz w wielu publikacjach. Ruch ów postulował powrót do traktury mechanicznej, „barokowej” dyspozycji i ostrej intonacji. Przeciwstawiał się wszystkiemu, co zostało wypracowane w duchu romantycznym. Instrumenty symfoniczne popadły w wielką niełaskę. Epoka Orgelbewegung była drugim okresem barbarzyńskiej dewastacji w historii budownictwa organowego. Niszczono, przebudowywano, bądź nawet całkowicie usuwano instrumenty romantyczne.
Instrumentoznawstwo − dział nauki z dziedziny sztuk muzycznych w dyscyplinie teoria muzyki, którego przedmiotem jest ogół instrumentów muzycznych (współczesnego oraz dawnego instrumentarium muzycznego) pod kątem ich budowy, konstrukcji, pochodzenia oraz wykorzystania w praktyce (patrz: instrumentacja).Starożytny Rzym – cywilizacja rozwijająca się w basenie Morza Śródziemnego i części Europy. Jej kolebką było miasto Rzym leżące w Italii, które w pewnym momencie swoich dziejów rozpoczęło ekspansję, rozszerzając swoje panowanie na znaczne obszary i wchłaniając m.in. kulturę starożytnej Grecji. Cywilizacja rzymska, nazywana też niekiedy grecko-rzymską, razem z pochodzącą z Bliskiego Wschodu religią – chrześcijaństwem, stworzyła podstawy późniejszej cywilizacji europejskiej. Miasto Rzym zaczęło kształtować się w VIII wieku p.n.e., natomiast kres stworzonego przez nie państwa nastąpił formalnie w 1453 roku n.e. (wraz z upadkiem Konstantynopola i tym samym Cesarstwa bizantyńskiego), choć dosyć często jako koniec starożytnego Rzymu przyjmuje się rok 476 n.e., w którym upadło Cesarstwo zachodniorzymskie.
Istotnym jest to, iż nie od początku postulaty ruchu na rzecz odnowy organów udawało się wprowadzić w pełni. Od lat 20. do 40. realizowano „dyspozycje barokowe”, wyposażone w całą plejadę piskliwych alikwotów, z wykorzystaniem głosów, które z barokiem nie miały nic wspólnego, lecz były romantyczną wizją takich głosów. Podobnie wyglądała sprawa z intonacją, która na początku w ogóle nie została zmieniona, natomiast w późniejszym okresie była przesadnie odzierana z subtelnej delikatności, czasami stawała się wręcz ordynarna. Podobnie wcale nie zarzucono budowania instrumentów z trakturą elektropneumatyczną. Dopiero w latach 50. i 60., a w Polsce dużo później, traktura mechaniczna stała się na powrót w nowych instrumentach czymś powszechnym.
Oktawa – interwał prosty zawarty między ośmioma kolejnymi stopniami skali muzycznej. W szeregu zasadniczym naturalnie występuje oktawa czysta. Zastosowanie znaków chromatycznych pozwala zmienić jej rozmiar.Archikatedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty – największy kościół w Lublinie, pełniący funkcję kościoła archikatedralnego Archidiecezji lubelskiej, jest perłą baroku na Lubelszczyźnie.
Niezaprzeczalną myślą przewodnią współczesnego organmistrzostwa i organoznawstwa jest poszanowanie dla dzieł minionych epok. Uzmysłowiono sobie, iż pojęcie, czy coś jest wartościowe, jest względne. Słusznie stwierdzono, iż każdy styl w budownictwie organowym jest znakiem czasów i najwłaściwiej odpowiada muzyce pisanej w owych czasach.
Reformacja – ruch religijno-polityczno-społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku, mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w katolickiej hierarchii kościelnej, a także stanowił opozycję do katolickiej doktryny dogmatycznej. Podwaliny pod wystąpienie Marcina Lutra położyła działalność Jana Husa na początku XV wieku – ruch husycki (husyci) odegrał ważną rolę w rozwoju reformacji.John Norman Davidson Kelly (ur. 13 kwietnia 1909 w Brigde of Allan (hrabstwo Stirling), zm. 31 marca 1997 w Oksfordzie) – brytyjski teolog i patrysta, zajmujący się historią chrześcijaństwa. Wieloletni wykładowca Uniwersytetu Oksfordzkiego, autor fachowych i cenionych książek dotyczących chrześcijaństwa, duchowny anglikański.
W ostatniej ćwierci XX w. definitywnie powrócono do budowania organów o mechanicznej trakturze gry z klapowo-zasuwowymi wiatrownicami (chyba że zdarzało się, iż nie można było takiej traktury zastosować – wtedy nie odżegnywano się od bardzo precyzyjnej traktury elektromagnetycznej). Wypracowano sposób budowy i intonacji głosów właściwy dla XX wieku. Były to założenia niewątpliwie skierowane ku wzorcom barokowym, ale zdefiniowano je po długotrwałych i dokładnych badaniach – w przeciwieństwie do postulatów Orgelbewegung. Uniwersalizm tych organów polegał na tym, iż były projektowane tak (chodzi tu nade wszystko o intonację i dobór głosów w poszczególnych sekcjach), aby można było na nich, z jak najmniejszymi kompromisami, wykonywać muzykę wszystkich epok.
Fryburg Bryzgowijski (niem. Freiburg im Breisgau, alem. Friburg) – miasto na prawach powiatu w południowo-zachodniej części Niemiec, w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia, siedziba rejencji Fryburg, regionu Südlicher Oberrhein oraz powiatu Breisgau-Hochschwarzwald.Organy Hammonda – elektryczny instrument muzyczny. Pierwszy z tej grupy instrumentów, który wszedł do masowej produkcji i użytku. Produkowany i popularny wśród muzyków do dziś.
Pod koniec XX wieku doszli do głosu zwolennicy budowy organów stylizowanych (a być może w dużej mierze także zdeklarowani przeciwnicy organów uniwersalnych). Ruch ów stał się popularny i szybko na całym świecie zaczęły powstawać instrumenty stylizowane na konkretną epokę i szkołę regionalną lub narodową. Przyczyniły się do tego rozwinięte już wtedy badania organologiczne, muzykologiczne, które umożliwiały wiarygodne odtworzenie instrumentu historycznego; oraz bardzo silne prądy w instrumentalistce, które dążyły do jak najbardziej autentycznego wykonawstwa dzieł minionych epok. Stwierdzono, iż instrumenty stylizowane są par excellence predysponowane do wykonywania właśnie takiej muzyki.
Kościół Świętych Apostołów Jakuba i Filipa w Toruniu - dawna fara Nowego Miasta Torunia, położona jest przy wschodnim narożniku Rynku Nowomiejskiego. Świątynię wzniesiono od roku 1309 do XV stulecia. Wpierw otrzymała prezbiterium, a następnie korpus nawowy z wieżą zachodnią. Jeszcze w XIV wieku farą zaczęły zarządzać cysterki, potem benedyktynki. W latach 1557-1667 fara należała do gminy ewangelickiej, następnie odzyskały go benedyktynki, które do XIX wieku zarządzały świątynią. Odtąd do dnia obecnego kościół parafialny.Teodozjusz I Wielki, Flavius Theodosius, Theodosius I (ur. 11 stycznia 347, zm. 17 stycznia 395) – ostatni cesarz władający zarówno wschodnią jak i zachodnią częścią cesarstwa rzymskiego. Panował od 379 roku, początkowo wspólnie z Gracjanem (do 383) i Walentynianem II (do 392), później samodzielnie. Podczas jego rządów Goci przejęli kontrolę nad Ilirią i osiedlili się na południe od Dunaju w obrębie granic cesarstwa. Był autorem dekretów, które w praktyce uczyniły chrześcijaństwo nicejskie religią państwową w Imperium Romanum.
Elektronika we współczesnych organach piszczałkowych
W dobie chipów i mikroprocesorów nie zapomniano o organach. Dziełem ostatnich lat jest skonstruowanie traktury elektromagnetycznej imitującej trakturę mechaniczną. Wynalazek ten należałoby już sklasyfikować jako nowy typ traktury – trakturę elektroniczną, czy trakturę cyfrową. Traktura ta nie operuje już prostymi stykami elektrycznymi i elektromagnesami. Działa w oparciu o wiele dokładnych cyfrowych urządzeń pomiarowych i siłowych, które z jednej strony badają nacisk na klawisz i jego wychył, z drugiej zaś strony sterują z dokładnością do setnych części milimetra uchyłem klapy tonowej na wiatrownicy klapowo-zasuwowej.
Orgelbewegung – styl w budownictwie organowym, który narodził się i obowiązywał głównie w Niemczech w połowie XX wieku.Piszczałka organowa - element organów piszczałkowych wydający jeden dźwięk , występujący w tym instrumencie w liczbie od kilkudziesięciu do nawet kilkudziesięciu tysięcy sztuk. Ze względu na budowę i źródło dźwięku, piszczałki dzieli się na:
Coraz częściej spotykane są także elektroniczne urządzenia rejestrujące, instalowane bezpośrednio na trakturze, bądź w kontuarze. Działają one w sposób oparty na zasadach MIDI, bądź bardziej skomplikowany i dokładny na podobnych zasadach, jak traktura cyfrowa.
System zasilania[ | edytuj kod]
System zasilania w powietrze składa się w organach z miechów lub dmuchawy elektrycznej, rezerwuaru oraz konduktów, czyli kanałów powietrznych.
Portatyw (łac. portare - nieść) - małe, przenośne organy piszczałkowe używane w średniowieczu. Składały się z jednego rzędu piszczałek labialnych. Zakres instrumentu to około dwie i pół oktawy.Biblioteka Narodowa Republiki Czeskiej (cz. Národní knihovna České republiky) – biblioteka narodowa Czech z siedzibą w Pradze. Biblioteka znajduje się w gmachu Clementinum. Jedna z najstarszych bibliotek na terenie Czech, której zbiory obejmują ponad 6,5 miliona woluminów.
Miech czerpakowy (czerpak, podawak, pompa) to urządzenie sprężające powietrze i wysyłające je do rezerwuaru celem uzyskania właściwego ciśnienia. Był to najczęściej miech klinowy, obsługiwany przez tzw. kalikanta. Spotyka się, jednak rzadko, grupy miechów czerpakowych, które nie współpracują z rezerwuarem, ale bezpośrednio wysyłają powietrze do wiatrownic.
Kalikant, Kalikancista (łac. calcare - deptać) – osoba wprawiająca w ruch miechy w organach piszczałkowych. Kalikowanie polegało na wprawianiu nogami w ruch pedałów dźwigniowych (rzadziej ręcznej korby lub dźwigni), które poprzez urządzenia pośrednie, najczęściej mniejsze miechy, dostarczało ciśnienia do głównego miecha.Anna Amalia Pruska (ur. 9 listopada 1723, zm. 30 marca 1787) – wszechstronnie wykształcona księżniczka pruska i utalentowana kompozytorka.
W przeszłości powietrze do organów było pompowane przez człowieka (zwanego kalikantem) za pomocą pedałów nożnych bądź ręcznie za pomocą korby czy dźwigni. Obecnie do pompowania powietrza stosowane są dmuchawy odśrodkowe napędzane silnikiem elektrycznym.
Dmuchawa organowa z silnikiem elektrycznym
Dmuchawa (wentylator, motor) jest to urządzenie napędzane silnikiem elektrycznym, działające na zasadzie sprężarki odśrodkowej, tłoczące powietrze do rezerwuaru. Od kilkudziesięciu lat dmuchawa zastępuje w organach miechy czerpakowe i pracę kalikanta.
Polska Filharmonia Bałtycka im. Fryderyka Chopina w Gdańsku – filharmonia w Gdańsku, na wyspie Ołowianka, w zabytkowych, przebudowanych i rozbudowanych budynkach dawnej miejskiej elektrowni.Infradźwięki – fale dźwiękowe niesłyszalne dla człowieka, ponieważ ich częstotliwość jest za niska, aby odebrało je ludzkie ucho. Słonie i wieloryby, które słyszą infradźwięki wykorzystują je do komunikacji na duże odległości.
Rezerwuar (magazyn, współcześnie zwany też miechem wyrównawczym) to samodzielny element systemu powietrznego lub element miecha dwuczęściowego (miecha, który jest zbudowany z czerpaka i rezerwuaru). Przyjmuje on powietrze tłoczone przez miech czerpakowy lub przez dmuchawę, magazynuje je i wytwarza odpowiednie ciśnienie potrzebne do zadęcia piszczałek, a także działania innych urządzeń pneumatycznych. Rezerwuar najczęściej buduje się w konstrukcji klinowej lub pływakowej.
Średniowiecze – epoka w historii europejskiej, obejmująca okres między starożytnością a renesansem. Granice czasowe średniowiecza nie są ściśle ustalone. Za początek epoki przyjmuje się okres, w którym cesarstwo zachodniorzymskie chyliło się ku upadkowi. Zwolennicy ścisłej datacji – w zależności od szkoły – za dokładne daty początku średniowiecza podają lata 378, 395 bądź 476. Za koniec epoki uważa się upowszechnienie idei humanistycznych i rozpoczęcie epoki renesansu. Najczęściej w tym przypadku wymieniane są daty ok. 1450 roku oraz lata 1453, 1492, a nawet 1517.Romantyzm (z fr. romantisme, od roman – powieść, opowieść) – epoka w historii sztuki i historii literatury trwająca od lat 90. XVIII wieku do lat 40. XIX wieku. Romantyzm był ruchem ideowym, literackim i artystycznym, który rozwinął się początkowo w Europie i wyrażał się w poezji, malarstwie i muzyce.
Kondukty są to kanały, którymi powietrze jest przekazywane pomiędzy poszczególnymi elementami systemu zasilania, aż do wiatrownic, czy innych urządzeń wymagających napędu pneumatycznego. Mogą również występować kondukty między wiatrownicą a piszczałką, kiedy ta nie jest umieszczona bezpośrednio nad odpowiednim otworem w wiatrownicy. Wykonywane są z drewna, tektury, ołowiu, plastiku i innych tworzyw sztucznych. Ich przekrój może być prostokątny lub owalny. Szerokość konduktów może wahać się od kilkudziesięciu centymetrów do kilku milimetrów i jest uzależniona od ilości i ciśnienia przesyłanego powietrza.
Bielsko-Biała (czes. Bílsko-Bělá, niem. Bielitz-Biala) – miasto na prawach powiatu w południowej Polsce, w województwie śląskim, na Pogórzu Śląskim, u stóp Beskidu Małego i Beskidu Śląskiego, nad rzeką Białą. Jest siedzibą władz powiatu bielskiego, Euroregionu Beskidy, diecezji bielsko-żywieckiej Kościoła rzymskokatolickiego i diecezji cieszyńskiej Kościoła ewangelicko-augsburskiego, a także głównym miastem aglomeracji bielskiej i centralnym ośrodkiem Bielskiego Okręgu Przemysłowego.Instrumenty klawiszowe – instrumenty muzyczne pochodzące z różnych grup: strunowych, dętych, samobrzmiących, elektrycznych i elektronicznych mających jedną wspólną cechę posiadania klawiatury (zazwyczaj w stroju równomiernie temperowanym).
Stołem gry nazywamy element organów w którym umieszczone są przyrządy (przełączniki, klawiatury – ręczne i nożne) pozwalające na grę na instrumencie. Wolnostojący, nieprzyległy do szafy organowej stół gry nazywany jest kontuarem. Często, choć nie do końca poprawnie, kontuarem nazywa się także stół gry przylegający do szafy organowej w instrumentach o trakturze mechanicznej.
Kościół Trynitarzy (oficjalnie Kościół św. Jana z Mathy i Feliksa z Valois, słow. Kostol trinitárov, Trinitársky kostol, Trojičný kostol, Kostol svätého Jána z Mathy a svätého Felixa z Valois, węg. Szent Háromságtemplom, Mathai Szent János és Valois Félix templom) – katolicka świątynia znajdująca się w bratysławskiej dzielnicy Stare Miasto, przy placu Župné námestie.Transpozycja to przeniesienie utworu muzycznego lub jego części, o ustalony interwał w górę lub w dół, co odpowiada zmianie tonacji utworu. Transpozycji dokonuje się zwykle w celu dostosowania utworu do możliwości wykonawczych konkretnego instrumentu, przy wykonywaniu utworu na innym instrumencie niż przewidziane zostało to przez kompozytora.
Klawiatury ręczne (manuały) organowe
Manuał (z łac. manus – ręka) – klawiatura ręczna (w najmniejszych instrumentach jedna, największe organy na świecie mają siedem), obsługująca przede wszystkim przypisaną do siebie sekcję instrumentu. Manuały często mają nazwy, zazwyczaj będące jednocześnie nazwami sekcji przez nie obsługiwanych, np:
Pozytyw (łac. ponere: stawiać, kłaść) – małe, przenośne organy wyposażone początkowo wyłącznie w wargowe piszczałki i jedną klawiaturę, a od XVI w. także w piszczałki języczkowe i pedał.Gdańsk (łac. Dantiscum, Dantis, Gedanum, niem. Danzig) – miasto na prawach powiatu w północnej Polsce, położone nad Morzem Bałtyckim, u ujścia Motławy do Wisły, nad Zatoką Gdańską, na Pobrzeżu Gdańskim. Centrum kulturalne, naukowe i gospodarcze oraz węzeł komunikacyjny północnej Polski, stolica województwa pomorskiego. Ośrodek gospodarki morskiej z dużym portem handlowym.
Główny (niem. Hauptwerk, ang. Great Organ, fr. Grand Orgue) – sekcja główna, wyposażona prawie zawsze w pełną piramidę pryncypałową opartą na głosie 16' lub 8'.
Pozytyw (niem. Positiv, ang. Choir, fr. Positif) – sekcja głosów akompaniujących, bazująca zwykle na pryncypale czterostopowym. Wersją pozytywu jest pozytyw balustradowy, znany też jako pozytyw plecowy (Rückpositiv), gdyż znajduje się za plecami siedzącego tyłem do ołtarza organisty. Szafa tej sekcji jest zawieszona na balustradzie chóru i stanowi całkowicie odrębny element architektoniczny w bryle instrumentu. Bywa, iż organmistrzowie nazywają pozytywem sekcję umieszczoną wewnątrz głównej szafy organowej, ale odpowiadającą pozytywowi pod względem dyspozycji.
Echo (niem. Schwellwerk, ang. Swell, fr. Récit expressif) – sekcja głosów umieszczonych w tzw. szafie ekspresyjnej zamykanej żaluzją sterowaną przez organistę odpowiednią dźwignią (zwykle nożną), pozwalającą regulować głośność dźwięku.
Brustwerk – sekcja głosów znajdujących się tuż nad grającym, w szafce zamykanej drzwiczkami, lub niekiedy, we współczesnych instrumentach, żaluzją. Podstawą tej sekcji najczęściej jest pryncypał dwustopowy.
Solo – sekcja gromadząca głosy solowe, głównie wysokociśnieniowe labialne i językowe (IV manuał w Archikatedrze Wrocławskiej, IV manuał organów symfonicznych w Bazylice w Licheniu).
Orchestral – sekcja gromadząca głosy imitujące brzmienia grup instrumentów orkiestry symfonicznej (np. smyczki); sekcja bardzo popularna w wielkich organach angielskich i amerykańskich przełomu XIX i XX wieku.
Bombarde.
Klawiatura nożna. Widoczne klawisze pedałowe, wałek crescendowy, pedał szafy żaluzjowej i nożne przyciski kombinacji
Pedał (z łac. pes, pedis – noga) to klawiatura nożna. Obsługuje ona najniższe głosy organowe (32, 16 i 8-stopowe), podkreślające i uzupełniające brzmienie instrumentu w basie. W sekcji pedału występują także głosy o wyższym stopażu (np. Chorałbas 4', Rauchpfeife 2'), oraz mikstury i głosy językowe.
W amerykańskim budownictwie organowym spotyka się głosy 64' (64-stopowe), które generują infradźwięki.
Kontrola autorytatywna – w terminologii bibliotekoznawczej określenie procedur zapewniających utrzymanie w sposób konsekwentny haseł (nazw, ujednoliconych tytułów, tytułów serii i haseł przedmiotowych) w katalogach bibliotecznych przez zastosowanie wykazu autorytatywnego zwanego kartoteką wzorcową.Kościół – w religii chrześcijańskiej budynek przeznaczony do celów rytualnych, sakralnych: odprawiania nabożeństw, sprawowania sakramentów, odmawiania modlitw itp.
W jednych organach jest nawet głos 128-stopowy.
Włączniki rejestrowe[ | edytuj kod]
Włącznik rejestrowy (głos, rejestr) włącza poszczególne grupy piszczałek o odrębnym brzmieniu (flet, fagot) i często o odrębnej wysokości dźwięku (m.in. 16-stopowe, 8-stopowe, 4-stopowe). Tak zwany „stopaż” rejestru określa długość największej piszczałki danego głosu w stopach i jego wysokość w stosunku do notacji muzycznej. Np. określenie 8' (głos „ośmiostopowy”) oznacza, że największa piszczałka tego głosu odpowiadająca dźwiękowi „C” (C „wielkie” w pisowni) ma osiem stóp długości i nie jest rejestrem transponującym. Naciskając klawisz „C” (C „wielkie”) przy włączonym rejestrze 8', uruchamiamy piszczałkę wydającą tenże dźwięk „C”. Rejestr 16' („szesnastostopowy”) transponuje o oktawę w dół (klawiszowi „C” odpowiada wówczas w brzmieniu dźwięk „C1” – C „kontra”). Rejestr 32' („trzydziestodwustopowy”), spotykany w Europie tylko w pedale, transponuje o dwie oktawy w dół – naciskając klawisz „C” odzywa się piszczałka „C2” (C „subkontra”). Z kolei registry 4', 2' i 1' generują dźwięki o częstotliwości wyższej o jedną, dwie lub trzy oktawy od tonu zapisanego w nutach – przykładowo: klawiszowi „C” (C „wielkie”) odpowiadają wtedy dźwięki „c”, „c1”, „c2” (c „małe”, c „razkreślne”, c „dwukreślne”).
Weingarten (łac. Vinea) – miasto w Niemczech, w kraju związkowym Badenia-Wirtembergia, w rejencji Tybinga, w regionie Bodensee-Oberschwaben, w powiecie Ravensburg, wchodzi w skład związku gmin Mittleres Schussental. Leży w krainie Górna Szwabia w pobliżu miasta Ravensburg.Kościół łaciński, Kościół katolicki obrządku łacińskiego, Kościół rzymskokatolicki, Kościół zachodni – największa liczebnie część Kościoła katolickiego, mająca własną, odrębną tradycję liturgiczną oraz własną i odrębną strukturę. Głową Kościoła rzymskokatolickiego jest biskup Rzymu, czyli papież. Z danych opublikowanych w Annuario Pontificio z 2010 roku wynika, że do Kościoła łacińskiego należy ok. 1 mld 130 mln ludzi czyli ok. 98,5% katolików.
Urządzenia dodatkowe[ | edytuj kod]
W organach czasem występują urządzenia dodatkowe. Pozwalają one wzbogacić i urozmaicić brzmienie instrumentu oraz stanowią istotne ułatwienie w grze.
Urządzenia dodatkowe:
Tremolo, tremulant – urządzenie powodujące wibrację dźwięku wydobywanego przez piszczałki. Działa poprzez zakłócanie stabilności ciśnienia w rezerwuarze.
Echo, szafa ekspresyjna, szafa żaluzjowa – urządzenie zamykające część szafy organowej z piszczałkami sekcji echo za pomocą ruchomych żaluzji. Daje to organiście możliwość zwiększania lub zmniejszania siły głosu piszczałek z tejże sekcji. Echo jest najczęściej sterowane dźwignią pedałową. Bardzo rzadko występują przełączniki ręczne do sterowania żaluzjami szafy ekspresyjnej.
Crescendo – urządzenie pozwalające na stopniowe włączanie kolejnych, coraz głośniejszych kombinacji rejestrowych. Organista dokonuje tego za pomocą specjalnej dźwigni nożnej lub (częściej) wałka umieszczonego tuż nad klawiaturą pedałową. Organy wyposażone w Crescendo mają zazwyczaj wskaźnik informujący, czy w danym momencie używana jest kombinacja bliższa w brzmieniu piano czy tutti.
Tutti – urządzenie włączające wszystkie głosy w organach. Czasem istnieje możliwość nadrzędnego wyłączenia głosów językowych.
Połączenia, „Koppeln”, kopulacje – urządzenie pozwalające na łączenie ze sobą manuałów lub manuałów z pedałami. Podczas gry na jednej z klawiatur można wówczas korzystać z głosów (rejestrów) przyporządkowanych do innej klawiatury (ew. do kilku innych klawiatur naraz).
Wolne kombinacje – dają możliwość ustawienia za pomocą dodatkowych przełączników rejestrowych dowolnie wybranych kombinacji głosów i późniejsze włączenie/wyłączenie tychże kombinacji podczas gry jednym przełącznikiem.
Stałe kombinacje – kombinacje „zaprogramowane” przez budowniczego instrumentu. Zwykle są to: p (piano), mf (mezzoforte), f (forte), ff (fortissimo) oraz tutti (włącza wszystkie głosy i połączenia klawiatur danego instrumentu).
Instrumenty perkusyjne – są umieszczane w organach od dawnych czasów. Najpopularniejszymi są: dzwony (dzwony rurowe) umieszczane zarówno w sekcji pedału, jak i w manuałach; tympan, Horrible (odmiana tympanu, występuje prawdopodobnie w jedynym egzemplarzu w Leżajsku); dzwoneczki (Zimbelstern) umieszcza się w odpowiednim mechanizmie – często w ozdobnej gwieździe – który wirując, powoduje obijanie się serc dzwonków o ich czaszę. Szczególnie rozbudowaną „sekcję perkusyjną” miały tzw. organy kinowe, budowane głównie w Stanach Zjednoczonych.
Setzer – jest to swego rodzaju komputer zapamiętujący dużą liczbę wolnych kombinacji. Występuje tylko w organach o trakturze rejestrów elektrycznej i mechanicznej ze wspomaganiem elektrycznym, rzadziej w elektropneumatycznej.
Elementy mechanicznej traktury gry – tzw. mechanizm wałkowy
Ze względu na funkcję traktury wyróżniamy w organach jej trzy rodzaje:
Karlshorst, Berlin-Karlshorst – dzielnica (Ortsteil) Berlina w okręgu administracyjnym Lichtenberg. Od 1 października 1920 w granicach miasta.Aleksandria (arab. الإسكندرية, Al-Iskandarijja; stgr. Ἀλεξάνδρεια, Aleksandreia; łac. Alexandria) – drugie co do wielkości miasto w Egipcie (z liczbą 4,11 mln mieszkańców w 2006) i aglomeracja z liczbą 4,48 mln mieszkańców w 2008, co stawia ją na szóstym miejscu wśród wszystkich aglomeracji Afryki. Leży nad brzegiem Morza Śródziemnego, jest największym portem tego kraju, siedzibą władz muhafazatu aleksandryjskiego, ważnym ośrodkiem przemysłowym, handlowym i naukowym oraz kulturalną stolicą Egiptu.
traktura gry – rozwiązanie jakie zastosowano przy komunikacji klawisz – zawór (wentyl) na wiatrownicy;
traktura rejestrowa (registrowa, registratury) – rozwiązanie jakie zastosowano do uruchamiania poszczególnych głosów (rejestrów);
traktura kopulacji (połączeń) – rozwiązanie jakie zastosowano przy łączeniu poszczególnych klawiatur.
Ze względu na konstrukcję trakturę dzielimy na cztery rodzaje:
Gemeinsame Normdatei (GND) – kartoteka wzorcowa, stanowiąca element centralnego katalogu Niemieckiej Biblioteki Narodowej (DNB), utrzymywanego wspólnie przez niemieckie i austriackie sieci biblioteczne.Bristol (wal. Bryste, IPA /ˈbrɪstəl/) – miasto w południowo-zachodniej Anglii, położone przy ujściu rzeki Avon do Kanału Bristolskiego, 185 km na zachód od Londynu. Z populacją 428,2 tys. mieszkańców (2011) Bristol zajmuje szóste miejsce w Anglii i dziewiąte w Wielkiej Brytanii. Formalnie stanowi on jednolitą jednostkę administracyjną i zarazem samodzielne hrabstwo ceremonialne. Miasto jest największym ośrodkiem regionu South West England. Do nadejścia rewolucji przemysłowej, przez trzy stulecia Bristol był drugim lub trzecim pod względem wielkości angielskim miastem. Podstawą zamożności mieszkańców był port, obecnie przeniesiony z centrum do ujścia Avonu. Miasto szczyci się ponad setką zabytków należących do klasy I, najstarsze pochodzą jeszcze ze średniowiecza. Bristol jest prężnym ośrodkiem kulturalnym, a także naukowym – dzięki swoim dwóm uniwersytetom. W mieście znajduje się najstarszy w Anglii nieprzerwanie działający teatr oraz najstarszy ogród zoologiczny założony poza miastem stołecznym. W XX wieku najważniejszą gałęzią produkcji w Bristolu stał się przemysł lotniczy. Miasto dysponuje też międzynarodowym portem lotniczym.
mechaniczna – kiedy klawisz (lub w przypadku traktury rejestrowej cięgło, cięgno, manubrium) uruchamia zawór lub zasuwę na wiatrownicy za pomocą dźwigni mechanicznej;
pneumatyczna – kiedy klawisz z wiatrownicą połączony jest za pomocą ołowianych rurek (lub czasami z innego materiału), wypełnionych powietrzem, którego zmiany ciśnienia, wynikające z naciśnięcia lub zwolnienia klawisza, powodują otwarcie lub zamknięcie zaworu pod piszczałkami. Analogicznie w trakturze rejestrowej;
elektropneumatyczna – kiedy przy klawiszu znajduje się styk sterujący elektromagnesem uruchamiającym pneumatyczne zawory na wiatrownicy;
elektryczna/elektromagnetyczna – kiedy przy klawiszu znajduje się styk sterujący zaworem elektromagnetycznym pod każdą piszczałką, a w przypadku traktury rejestrowej pod manubrium znajduje się styk sterujący siłownikiem elektromagnetycznym otwierającym i zamykającym dopływ powietrza do konkretnego rejestru.
Zdarzają się rozwiązania będące kombinacjami powyższych; w przeszłości w dużych instrumentach mechanicznych budowano tzw. Dźwignię Barkera. Była to pneumatyczna maszyna, która miała za zadanie zniwelować duże opory traktury gry, szczególnie przy załączonych mechanicznych połączeniach klawiatur.
Notacja muzyczna (inaczej pismo nutowe, zapis nutowy) – symboliczny język, za pomocą którego można zapisać niemal wszystkie cechy dźwięków muzycznych, rytmiki, melodii, harmonii, dynamiki oraz artykulacji.Lista reprezentatywna niematerialnego dziedzictwa kulturowego (ang.: Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity) – lista prowadzona przez UNESCO w celu wyróżnienia na arenie światowej wybranych zjawisk z zakresu dziedzictwa niematerialnego i związanych z nim przestrzeni kulturowych, stworzona na mocy Konwencji UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego (ang. Convention for the Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage).
Współcześnie buduje się przede wszystkim organy o mechanicznej trakturze gry – i takie są najbardziej cenione przez wykonawców ze względu na brak opóźnienia w zadęciu piszczałki po naciśnięciu klawisza, oraz – co z tego wynika – ze względu na bezpośredni wpływ muzyka na sposób wydobycia dźwięku z instrumentu. W Polsce zdecydowanie dominują instrumenty o trakturze pneumatycznej i elektropneumatycznej, co jest wynikiem swoistego zapóźnienia organmistrzostwa polskiego w XX wieku.
Od końca lat siedemdziesiątych XX wieku zaczęto w Polsce budować instrumenty o trakturze mechanicznej (firmy: Kamiński, Truszczyński, Mollin i ostatnio Zych).
Ścinawka Średnia – (niem. Mittelsteine) to wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Radków.François-Henri Clicquot (ur. 1732, zm. 24 maja 1790) – francuski organmistrz, wnuk Roberta Cliquot i syn Louisa-Alexandre Cliquot, również będący organmistrzami. Przedsiębiorstwo Cliquot wybudowało pierwsze, istotniejsze organy w katedrze Notre Dame. Mimo przebudowy przez genialnego organmistrza epoki romantyzmu Cavaillé-Colla, a także wielu późniejszych udoskonaleń i przebudów, część materiału piszczałkowego została zachowana, szczególnie w sekcji pedału, gdzie rozbrzmiewa do dziś. Po śmierci swojego ojca, Alexandre’a, Francois Cliqout przejął jego warsztat i kontynuował budowę organów.
Wiatrownica to element układu zasilającego w organach, rozdzielający powietrze pod ciśnieniem do odpowiednich piszczałek.
Ogólnie wyróżniamy dwa podstawowe rodzaje wiatrownic:
Rejestrowa – podzielona „podłużnie”, tzn. według głosów (rejestrów) stojących na wiatrownicy. W momencie włączenia jakiegokolwiek głosu powietrze wypełnia kanał rejestrowy. Dźwięk odzywa się wtedy, gdy organista przy użyciu traktury gry (klawisza) otworzy wentyl doprowadzający powietrze z kanału rejestrowego do piszczałki. Wiatrownica tego typu ma tyle przegród, ile głosów na takiej wiatrownicy umiejscowiono.
Tonowa – podzielona „poprzecznie”, tzn. według dźwięków (tonów) które obsługuje. Przegrody (tzw. kancele) biegną w poprzek takiej wiatrownicy. Naciśnięcie klawisza otwiera wentyl (w tym przypadku tzw. klapę) wpuszczający powietrze do kanceli obsługującej jeden dźwięk i wszystkie głosy stojące na wiatrownicy. Odezwą się natomiast tylko piszczałki tych głosów, których zasuwy zostaną otwarte przy pomocy traktury rejestrowej. Wiatrownica tonowa ma tyle przegród („kanceli”) ile klawiszy („tonów”) obsługuje.
Piszczałki i ich menzury[ | edytuj kod]
Piszczałki organowe drewniane i metalowe
Fizyczna interpretacja zjawiska harmonicznych w piszczałce sprowadza się do zwiększających się różnic częstotliwości między częstotliwością rezonansów akustycznych poszczególnych harmonicznych korpusu piszczałki a naturalnym szeregiem harmonicznym generatora (wibrującej wstęgi powietrza pomiędzy wargą dolną i górną) w miarę zwiększania się średnicy korpusu. Wywołane tak tłumienie oddziałuje jak filtr dolnoprzepustowy, gdzie źródłem jest wstęga, a filtrem korpus piszczałki. Różnica pojawia się z kolei przez zjawisko zwane z ang. correction end, występujące w pobliżu punktów końcowych korpusu rury akustycznej (w piszczałce też przy wargach) i jest związane z obniżaniem amplitud tonów komponentów harmonicznych przy poszerzaniu piszczałki – mocniej dla wyższych, a słabiej dla niższych.
Chociaż w wielu najstarszych dziełach określenie menzura dotyczy tak długości jak szerokości piszczałek, jednak w czasach nowszych określa zawsze stosunek szerokości do długości piszczałki.
Putto – motyw dekoracyjny przedstawiający małego nagiego chłopca. W okresie renesansu i baroku – rzeźba przedstawiająca uskrzydloną postać anioła nawiązującą do antycznego bóstwa – Erosa. Określenie stosowane także do postaci aniołków powszechnie stosowanych w dekoracjach kościelnych w okresie baroku i rokoka.Traktura – system przenoszenia ruchu pomiędzy klawiszem a zaworami sterującymi poszczególnymi piszczałkami organów. Do traktury zalicza się też wszelkie urządzenia do sterowania przepływem powietrza w kanałach powietrznych instrumentu.
Menzury w sztuce budowy organów obok intonacji uchodzą za najbardziej artystyczny fragment tworzenia warstwy brzmieniowej przez organmistrza. W najstarszych organach piszczałki wszystkich tonów miały jeden wymiar szerokości. Zauważono, że barwa piszczałek jest nierówna na przestrzeni wszystkich tonów. Szybko się przekonano, że nie można też obliczać menzury jako zawsze tej samej części długości piszczałek, tzn. jako zawsze tego samego procentu długości w piszczałkach małych i wielkich. Barwa tonu jeszcze pozostawała nieodpowiednia. Ostatecznie najlepiej brzmiący głos miał menzurę zmieniającą się tylko nieznacznie wolniej niż zmieniała się długość piszczałek. Jeżeli długości piszczałek podwaja się co 12 tonów, to szerokość co 17. W 1855 r. niemiecki profesor Johann Gottlob Töpfer(niem.) wydał pierwsze duże dzieło, ujmujące matematycznie postępy tonowe w powierzchniach przekrojów piszczałek. W 1926 r. konwent we Fryburgu zgromadził organmistrzów z całej Europy. Zderzyły się tam koncepcje Töpfera, jako ujęcia matematycznego, oraz koncepcje ujęcia bazującego na artystycznej intuicji i wyczuciu (np. Oscar Walcker(niem.)). Powrócono ostatecznie do wypróbowanych norm baroku, odrzucono wąskie menzury romantyzmu, odtworzono znaczenie sztuki w kontekście menzurowania i wyprowadzono tzw. Menzurę Normalną. MN określa dla piszczałki C 155,5 mm szerokości, oraz siedemnasty ton jako ton podziału średnicy (w zakresie oktawy stosunek ma się jak 1:1,68), uznając, że tak poprowadzone postępy średnic zapewnią najbardziej jednorodny charakter brzmienia w głosie. Potem w 1936 r. studia nadmenzuracją(niem.) pogłębił znacznie Christhard Mahrenholz(niem.), badając podejście od średniowiecza do połowy XIX w., uzupełniając swoje dzieło licznymi wzorami matematycznymi i podając metody oddziaływania na przebieg menzurowy (w większości oparte na Bédosa de Celles(ang.) – zakonnika, organmistrza francuskiego XVIII w.). Dzisiaj ustalenia fryburskie są fundamentem pracy twórczej organmistrza w zakresie barwy organów.
Halberstadt – miasto powiatowe w Niemczech, w kraju związkowym Saksonia-Anhalt, siedziba powiatu Harz, do 30 czerwca 2006 stolica powiatu Halberstadt.Jasna Góra (łac. Mons Clara) – sanktuarium, zespół klasztorny zakonu paulinów w Częstochowie, położony na wzgórzu Jasna Góra, którego nazwa pochodzi od nazwy klasztoru.
Szafa organowa jest to drewniana obudowa instrumentu. Oprócz zabudowy estetycznej szafa spełnia funkcje akustyczne. Prospekt stanowi najbardziej ozdobną i widoczną część szafy. Wzornictwo szaf i prospektów osiągnęło swój szczyt w epoce baroku.
Podstrony: 1 [2] [3] [4]
.jpg)
.jpg)