Ontogeneza, rozwój osobniczy (gr. óntos – byt, będące, istniejące, génesis – pochodzenie) – przemiany anatomiczne i fizjologiczne osobnika od powstania w wyniku rozmnażania do śmierci.
W zależności od tego czy organizm rozmnaża się płciowo czy bezpłciowo początek ontogenezy wyznacza zapłodnienie albo oddzielenie się od organizmu macierzystego.
Na ontogenezę może składać się u niektórych organizmów embriogeneza. U człowieka wyróżnia się wiele okresów rozwojowych.
Język grecki, greka (starogr. dialekt attycki Ἑλληνικὴ γλῶττα, Hellenikè glõtta; nowogr. Ελληνική γλώσσα, Ellinikí glóssa lub Ελληνικά, Elliniká) – język indoeuropejski z grupy helleńskiej, w starożytności ważny język basenu Morza Śródziemnego. W cywilizacji Zachodu zaadaptowany obok łaciny jako język terminologii naukowej, wywarł wpływ na wszystkie współczesne języki europejskie, a także część pozaeuropejskich i starożytnych. Od X wieku p.n.e. zapisywany jest alfabetem greckim. Obecnie, jako język nowogrecki, pełni funkcję języka urzędowego w Grecji i Cyprze. Jest też jednym z języków oficjalnych Unii Europejskiej. Po grecku mówi współcześnie około 15 milionów ludzi. Język grecki jest jedynym językiem z helleńskich naturalnych, który nie wymarł.Teoria rekapitulacji, zjawisko opisane przez teorię ujawnia się w ten sposób, że każdy organizm (szczególnie w okresie zarodkowym) nosi w sobie ślady przeszłości. Na przykład: w rozwoju zarodkowym człowieka pojawiają się ślady łuków skrzelowych, które później przekształcają się w kosteczki słuchowe: strzemiączko, kowadełko, młoteczek.
Zaczątek organizmu w rozmnażaniu bezpłciowym jest wielokomórkowy. Na jego rozwój osobniczy składają się dwa procesy:
morfogeneza
wzrost
W rozmnażaniu płciowym powstanie zaczątku nowego organizmu poprzedza gametogeneza.
Po zapłodnieniu komórki jajowej lub jej pobudzeniu do rozwoju dzieworodnego bez udziału plemnika organizm ze względu na prostą budowę bywa nazywany zarodkiem.
Ontogeneza jest badana przez biologię rozwoju.
Filogeneza (gr. φυλη – gatunek, ród i γενεσις – pochodzenie) – droga rozwoju rodowego, pochodzenie i zmiany ewolucyjne grupy organizmów, zwykle gatunków. Termin wprowadzony w 1866 roku przez Ernsta Haeckla w Generelle Morphologie der Organismen.Morfogeneza (gr. morphē = kształt, postać, génesis = pochodzenie), kształtogeneza – biologiczne procesy rozwojowe, w wyniku których jest determinowany kształt zarodka w kolejnych stadiach rozwojowych i ostatecznie kształt dorosłego organizmu. Pojęcie obejmuje także kształtowanie się ostatecznej formy narządów i części organizmów, a w grupie protista kształtowanie się właściwych dla nich organelli.
Wyróżnia się trzy rodzaje czynników wpływających na rozwój ontogenetyczny:
czynniki endogenne (genetyczne) – determinanty rozwoju,
czynniki endogenne (paragenetyczne) – stymulatory rozwoju,
czynniki egzogenne – modyfikatory rozwoju.
Czynniki genetyczne warunkują predyspozycje danego osobnika do określonego tempa rozwoju, do osiągnięcia odpowiednich rozmiarów ciała, sprawności fizycznej i umysłowej. Np.: płeć jest cechą wiążącą się z zasadniczymi różnicami w rozwoju chłopców i dziewcząt.
Płeć – pojęcie odnoszące się do zróżnicowanie organizmów na męskie i żeńskie. Płeć zdeterminowana jest genetycznie. Podstawowym wyznacznikiem dla istnienia płci jest prokreacja. W odniesieniu do organizmów płci męskiej stosuje się określenia samiec i mężczyzna, a w odniesieniu do organizmów płci żeńskiej: samica i kobieta, odpowiednio dla zwierząt i ludzi.Matka (mama) – kobieta będąca rodzicem dziecka. Matką nazywa się kobietę, która jest związana ze swoimi dziećmi, które mogą, ale nie muszą być jej biologicznym potomstwem. Zatem, w zależności od kontekstu, kobiety mogą być uważane za matki z racji urodzenia lub wychowywania dziecka, dostarczenia komórki jajowej do zapłodnienia, lub jakiejś ich kombinacji. Są to warunki umożliwiające sprecyzowanie pojęcia macierzyństwa lub stanu bycia matką. Kobiety, które należą do trzeciej i pierwszej kategorii, zazwyczaj objęte są pojęciami „rodzona matka” lub „matka biologiczna”, niezależnie od tego, czy dana osoba kontynuuje wychowywanie dziecka. W związku z tym kobieta, która spełnia tylko drugi warunek, może być uznana za matkę adopcyjną, a ta, która spełnia tylko pierwszy lub tylko trzeci warunek, za matkę zastępczą.
Czynniki paragenetyczne to te właściwości organizmu matki, które mogą dodatkowo (pozagenowo) wpłynąć na rozwój płodu, co wynika ze ścisłego kontaktu organizmu matki i dziecka w jego życiu płodowym, np.: tryb życia matki w czasie ciąży.
Czynniki egzogenne dzielą się na czynniki biogeograficzne, np.: cechy klimatu, zasoby naturalne zamieszkiwanego terenu, i czynniki społeczno-kulturowe, takie jak pochodzenie społeczne, wielkość zamieszkiwanej miejscowości, wielkość rodziny. Na rozwój ontogenetyczny składają się trzy procesy: różnicowanie (progresywne narastanie odrębności w strukturze i funkcji komórek), wzrost (stały przyrost masy ogólnej) i morfogeneza (wykształcenie formy i przyjmowanie nowego kształtu). W poszczególnych etapach rozwoju jeden z tych procesów dominuje, decydując o charakterze kolejnych zmian w organizmie.
Ciało ludzkie – synonim organizmu ludzkiego. W filozofii idealistycznej i wielu religiach drugi obok duszy element tworzący człowieka. Główne części ciała to: głowa, szyja, tułów oraz kończyny: górna i dolna. Pod względem stopnia organizacji składniki ciała dzielone są na układy (np. układ nerwowy, układ krwionośny), organy, tkanki i komórki. Poznaniem budowy ciała ludzkiego zajmuje się anatomia człowieka i antropologia fizyczna.Osobnik – jednostkowy organizm, jednostkowy okaz (przedstawiciel) gatunku, żyjący samodzielnie lub w grupie, np. w stadzie bądź kolonii, stanowiący podstawowy element populacji. Ogólnie przyjęto zasadę, że cechą charakterystyczną osobnika jest oddziaływanie na inne osobniki własnego gatunku, inne organizmy oraz środowisko.
Biomorfoza
filogeneza
teoria rekapitulacji
- Marzena Popielarska-Konieczna: Słownik szkolny: biologia. Kraków: Wydawnictwo Zielona Sowa, 2003, s. 350. ISBN 83-7389-096-3.
- ↑ Biologia: słownik encyklopedyczny. Warszawa: Wydawnictwo Europa, 2001, s. 228. ISBN 83-87977-73-X.
- ↑ ontogeneza, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2014-01-12] .
- Jura C., Klag J., Podstawy embriologii zwierząt i człowieka, tom 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
