Odilo Lotario Globocnik (ur. 21 kwietnia 1904 w Trieście, zm. 31 maja 1945 w Paternion) – austriacki nazista, wysokiej rangi funkcjonariusz NSDAP i SS, zbrodniarz wojenny, jeden z głównych organizatorów i wykonawców Zagłady Żydów.

Był synem oficera cesarsko-królewskiej armii. Rodzina planowała dla niego karierę wojskową, lecz plany te pokrzyżował rozpad monarchii austro-węgierskiej. Od lat szkolnych był związany z organizacjami o charakterze nacjonalistycznym i antysemickim. W 1931 roku wstąpił do austriackiej NSDAP, szybko awansując na stanowisko zastępcy gauleitera Karyntii. Po delegalizacji partii zaangażował się w działalność podziemną. W latach 1933–1937 był sześciokrotnie zatrzymywany, m.in. pod zarzutem zdrady stanu i działalności terrorystycznej. Wstąpił do SS, a jej przywódca Heinrich Himmler stał się jego mentorem i protektorem. Po Anschlussie mianowano go gauleiterem Wiednia, jednakże w styczniu 1939 roku został pozbawiony stanowiska z powodu nieudolności i podejrzanych machinacji finansowych.

W stopniu podoficera SS wziął udział w kampanii wrześniowej. Po jej zakończeniu Himmler mianował go Dowódcą SS i Policji w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa. Na nowym stanowisku organizował represje wobec polskiej inteligencji i duchowieństwa. Był także współodpowiedzialny za masowe egzekucje sowieckich jeńców wojennych. Opowiadał się za szybkim przekształceniem dystryktu w niemiecki obszar osiedleńczy. Zdaniem Bogdana Musiała jest prawdopodobne, iż to on opracował plan wymordowania polskich Żydów w obozach zagłady, a następnie przekonał do niego Himmlera. Kierował rozpoczętą w marcu 1942 roku akcją „Reinhardt”, podczas której w obozach śmierci i masowych egzekucjach zgładzono około 1,8 mln. Żydów z Generalnego Gubernatorstwa i Okręgu Białystok. Ponadto zainicjował i kierował rozpoczętą w listopadzie 1942 roku operacją wysiedleńczo-pacyfikacyjną na Zamojszczyźnie.

We wrześniu 1943 roku z powodu konfliktu z administracją cywilną został odwołany z Lublina i przeniesiony na stanowisko Wyższego Dowódcy SS i Policji w Strefie Operacyjnej Regionu Wybrzeża Adriatyku. Odpowiadał tam za eksterminację miejscowych Żydów oraz walkę z jugosłowiańską i włoską partyzantką. 31 maja 1945 roku został aresztowany przez żołnierzy brytyjskich w swej górskiej kryjówce nieopodal Paternion. Jeszcze tego samego dnia popełnił samobójstwo przez zażycie cyjanku.

Młodość[ | edytuj kod]

Urodził się 21 kwietnia 1904 roku w Trieście, należącym podówczas do monarchii austro-węgierskiej. Był trzecim z czworga dzieci Franza Globočnika i Anny z d. Pecsinka. Jego ojciec był oficerem cesarsko-królewskiej armii, który po zawarciu małżeństwa przeszedł do rezerwy i został urzędnikiem pocztowym. Przodkowie po mieczu byli niemieckojęzycznymi mieszkańcami słoweńskiej Górnej Krainy. Pradziadek Odila posługiwał się nazwiskiem Globotschnig, natomiast ojciec podpisywał się już jako Globočnik. Matka była z kolei córką radcy sądowego. Pochodziła z Banatu i miała węgierskie korzenie, lecz identyfikowała się całkowicie jako Niemka. Odilo był jedynym synem w rodzinie.

W latach 1910–1914 uczęszczał do szkoły ludowej w Trieście, w której językiem wykładowym był włoski. Po wybuchu I wojny światowej jego ojciec został zmobilizowany i skierowany do służby w warsztatach etapowych w miejscowości Landschütz w Zalitawii (ob. Bernolákovo na Słowacji). Wraz z nim przeniosła się tam cała rodzina. W grudniu 1915 roku jedenastoletni Odilo rozpoczął naukę w Niższej Realnej Szkole Wojskowej w St. Pölten (Militär-Unterrealschule). Przygotowywała ona uczniów do nauki na jednej z wyższych szkół wojskowych, a w dalszej perspektywie – do kariery oficerskiej. Globocnik dał się poznać jako dobry uczeń; rok szkolny 1916/1917 zakończył z ósmą lokatą. Wojenna klęska i rozpad monarchii austro-węgierskiej uniemożliwiły mu ukończenie nauki i pokrzyżowały plany kariery wojskowej. W 1918 roku rodzina Globocników przeniosła się do Klagenfurtu. Odilo przez pięć miesięcy uczęszczał do tamtejszej Realschule, a następnie rozpoczął naukę w Państwowej Szkole Przemysłowej (Höhere Staatsgewerbeschule Klagenfurt).

W grudniu 1919 roku zmarł jego ojciec, co spowodowało drastyczne pogorszenie sytuacji materialnej rodziny. Aby zarobić na czesne młody Globocnik był zmuszony pracować jako tragarz na dworcu w Klagenfurcie. Tymczasem pretensje terytorialne do południowej części Karyntii zaczęło zgłaszać nowo powstałe Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Zimą 1918/1919 rozgorzały tam walki pomiędzy karynckim Heimatschutzem a słoweńską milicją wspieraną przez regularną armię SHS. Uczestniczył w nich również Globocnik. W jego życiorysach publikowanych w III Rzeszy podawano, że za postawę na polu walki odznaczono go Krzyżem Karynckim. Informacja ta nie znajduje jednak potwierdzenia w oficjalnych dokumentach z tego okresu. Johannes Sachslehner przypuszczał, że z racji młodego wieku Globocnik mógł co najwyżej służyć w formacjach pomocniczych. Po zawarciu rozejmu i rozpisaniu plebiscytu aktywnie uczestniczył w kampanii na rzecz pozostania południowej Karyntii w granicach Austrii. W latach szkolnych należał także do skrajnie nacjonalistycznych i antysemickich korporacji akademickich „Marcomannia” i „Teutonia”. Działalność polityczna kolidowała z nauką; w 1921 roku groziło mu nawet usunięcie ze szkoły. Ostatecznie w lipcu 1923 roku z wyróżnieniem zdał maturę.

W 1922 roku poznał dwa lata młodszą Gretę Michner, z którą wkrótce się zaręczył. Ojciec dziewczyny, Emil Michner, był podpułkownikiem w stanie spoczynku i aktywnym działaczem karynckiego Heimatschutzu. Dzięki jego protekcji Globocnik został zatrudniony jako kierownik budowy w przedsiębiorstwie gospodarki wodnej KÄWAG. Latem 1925 roku rozpoczął studia wyższe w Wiedniu, jednakże z nieznanych przyczyn przerwał je po kilku miesiącach. Ponownie zatrudnił się w KÄWAG, a później pracował w klagenfurckiej firmie budowlanej należącej do inż. Rudolfa Rapatza.

Działalność w austriackiej NSDAP[ | edytuj kod]

Globocnik, który od lat szkolnych sympatyzował z ruchami skrajnie prawicowymi, szybko uległ fascynacji ideologią nazistowską. 1 marca 1931 roku wstąpił do austriackiej NSDAP. Otrzymał legitymację członkowską o numerze 442 939. Początkowo piastował stanowisko kierownika propagandy Narodowosocjalistycznej Organizacji Komórek Zakładowych w okręgu partyjnym Karyntia. W 1933 roku awansował na stanowisko zastępcy gauleitera Karyntii.

19 czerwca 1933 roku rząd Austrii zakazał działalności NSDAP i jej organizacji afiliowanych. 30 sierpnia tegoż roku Globocnik został aresztowany po raz pierwszy. Zarzucono mu, że stojąc pod oknami aresztu w Klagenfurcie rozmawiał na tematy polityczne z osadzonymi tam nazistami. Szybko wyszedł na wolność, lecz osiemnaście dni później aresztowano go ponownie, tym razem pod zarzutem prowadzenia narodowosocjalistycznej agitacji. Dzięki zabiegom ojca narzeczonej, który interweniował u szefa rządu krajowego Karyntii, został zwolniony z aresztu. Trzeci raz zatrzymano go w listopadzie 1933 roku. Tym razem zarzuty były o wiele poważniejsze; Globocnika podejrzewano, iż był zamieszany w organizację licznych zamachów bombowych. Między innymi miał rzekomo wrzucić bombę do zakładu jubilerskiego w wiedeńskiej dzielnicy Meidling, zabijając żydowskiego właściciela oraz jednego z klientów. Po raz kolejny interwencja Emila Michnera sprawiła jednak, że postępowanie prokuratorskie zostało umorzone. W czerwcu 1934 roku został zwolniony z firmy Rudolfa Rapatza, gdyż bez wiedzy pracodawcy ukrył materiały wybuchowe w jednym z firmowych składów budowlanych. Od tego momentu poświęcił się całkowicie „pracy partyjnej”. 1 września 1934 roku wstąpił do SS, uzyskując numer członkowski 292 776.

Członkostwo w SS znacznie przyspieszyło karierę partyjną Globocnika. Reinhard Heydrich powierzył mu zadanie rozbudowy Służby Specjalnej Okręgu Karyntia (Sonderdienst der Gauleitung) i jej zintegrowania ze strukturami SS. Globocnik był zaangażowany w szereg nielegalnych przedsięwzięć: pomoc poszukiwanym nazistom w ucieczce z Austrii, przemyt broni, ładunków wybuchowych i materiałów propagandowych, organizowanie funduszy na działalność nazistowską. Członkowie podległych mu struktur SS skutecznie infiltrowali austriacki aparat państwowy. W związku ze swą podziemną działalnością wielokrotnie podróżował do Niemiec. Posługiwał się około 20–30 pseudonimami. W grudniu 1934 roku został aresztowany przez austriacką policję. Szeroko zakrojone śledztwo pozwoliło udowodnić mu zdradę stanu i doprowadziło do wymierzenia mu kary sześciu miesięcy pozbawienia wolności. Nie wiadomo, czy odsiedział cały wyrok. Po wyjściu z więzienia powrócił do działalności konspiracyjnej.

Skutecznie kreując swój wizerunek, budując sojusze oraz korzystając z faktu, iż wielu „starych bojowników” zostało aresztowanych i w ten sposób przejściowo wyłączonych z działalności partyjnej, młody Globocnik szybko wzmacniał swoją pozycję w strukturach austriackiej NSDAP. Pod koniec sierpnia 1935 roku po raz kolejny aresztowano go pod zarzutem zdrady stanu. Został skazany na karę sześciu miesięcy pozbawienia wolności, lecz dzięki amnestii ogłoszonej przez rząd kanclerza Schuschnigga wyrok zmniejszono do 70 dni więzienia. 16 lipca 1936 roku wraz ze swym przyjacielem i współpracownikiem Friedrichem Rainerem został po raz pierwszy przyjęty przez Adolfa Hitlera. Spotkanie, do którego doszło w Berghofie, przebiegło w chłodnej atmosferze, gdyż Führer dał swoim gościom wyraźnie do zrozumienia, iż nie życzy sobie, aby austriacka NSDAP kontynuowała działalność terrorystyczną lub podejmowała jakiekolwiek inne działania, które mogłyby zaszkodzić relacjom dyplomatycznym między III Rzeszą a Austrią. Obaj młodzi naziści podporządkowali się temu rozkazowi.

Wkrótce Globocnik i Rainer znaleźli się w ostrym konflikcie z przywódcą austriackiej NSDAP Josefem Leopoldem, który nie akceptował umiarkowanej linii narzuconej przez Hitlera oraz podejrzewał, iż „grupa karyncka” zamierza osłabić jego wpływy w partii. W sierpniu 1937 roku Leopold doprowadził do usunięcia obu Karyntyjczyków z szeregów partii. Decyzję tę skutecznie zawetował jednak szef austriackiej SS Ernst Kaltenbrunner, któremu poparcia udzielił Heinrich Himmler. Ostatecznie Leopold został w lutym 1938 roku pozbawiony przez Hitlera władzy nad austriacką NSDAP. W międzyczasie, w lipcu 1937 roku, Globocnik został aresztowany po raz szósty, jednakże na polecenie szefa austriackiej policji Michaela Skubla jeszcze tego samego dnia unieważniono nakaz jego zatrzymania i wypuszczono go na wolność.

Globocnik był jedną z osób, które doprowadziły do spotkania Schuschnigga z Hitlerem 12 lutego 1938 roku w Berghofie. Führer wymusił wtedy na kanclerzu zgodę na zalegalizowanie działalności austriackiej NSDAP i powierzenie teki ministra spraw wewnętrznych naziście Arthurowi Seyss-Inquartowi. Gdy kilka tygodni później Schuschnigg podjął próbę wycofania się z tych ustaleń i rozpisania plebiscytu niepodległościowego, Globocnik osobiście zawiózł Hitlerowi list Seyss-Inquarta, po czym powrócił do Wiednia z instrukcjami, które dawały austriackim nazistom wolną rękę w działaniach wymierzonych w rząd. W dniach poprzedzających Anschluss wraz z Rainerem pośredniczył w kontaktach między Berlinem a Seyss-Inquartem. Naraził się wtedy Reichsmarschallowi Hermannowi Göringowi, gdyż poinformował go przedwcześnie, iż prezydent Wilhelm Miklas zgodził się powierzyć Seyss-Inquartowi misję utworzenia rządu. Owa fałszywa informacja chwilowo opóźniła wkroczenie wojsk niemieckich do Austrii. Gdy austriackie władze zdecydowały się skapitulować przed naciskami Hitlera, Globocnik jako samozwańczy „pełnomocnik rządu” ulokował się w urzędzie kanclerskim, aktywnie uczestnicząc w procesie przejmowania władzy przez nazistów. Wchodził w skład delegacji, która wczesnym rankiem 12 marca 1938 na podwiedeńskim lotnisku Aspern powitała Reichsführera-SS Himmlera. Jeszcze tego samego dnia wraz z Seyss-Inquartem uczestniczył w uroczystym powitaniu Hitlera w jego rodzinnym Linzu.