• Artykuły
  • Forum
  • Ciekawostki
  • Encyklopedia

    • Obrona potoczna

    Przeczytaj także...
    Jan Kamieniecki (*ok.1463 - †1513) – hetman polny koronny w latach 1505-1509, dworzanin króla Jana Olbrachta i Aleksandra, rotmistrz rubieży wschodnich, jeden z najdzielniejszych dowódców broniących rubieży wschodnich Polski, starosta bełski, buski, chełmski, horodelski (1502 r.), kasztelan lwowski (od 1508 r).Tatarzy (nazwa własna: Tatarlar / Татарлар) – grupa ludów tureckich z Europy wschodniej oraz północnej Azji.
    Bitwa pod Chocimiem, bitwa nad Dniestrem – bitwa stoczona 4 października 1509 między wojskami polskimi dowodzonymi przez hetmana Mikołaja Kamienieckiego, a Mołdawianami dowodzonymi przez Kopacza. Zakończyła się zwycięstwem Polaków i była ostatnim starciem zbrojnym wojny polsko-mołdawskiej, rozpoczętej w 1502 roku, a zakończonej traktatem pokojowym w Kamieńcu Podolskim 22 stycznia 1510.

    Obrona potoczna, obrona potoczysta to jest ruchoma – w dawnej Polsce stałe wojsko zaciężne i instytucje dowodzenia, utrzymywane od przełomu XV i XVI wieku przez króla, broniące południowo-wschodniej granicy państwa przed najazdami tatarskimi.

    W czasie pokoju formacja ta liczyła około 1500–3000 żołnierzy, stacjonujących na Podolu w zamkach Trembowli, Baru i Kamieńca Podolskiego. Została zastąpiona wojskiem kwarcianym po reformach w 1563 roku.

    Problem obrony potocznej i pieniędzy na żołd dla żołnierzy zaciężnych był omawiany w 1470 roku na zjeździe generalnym w Piotrkowie i uchwalono nawet odpowiedni jednorazowy podatek. Został on jednak użyty na inne cele. W 1477 roku zgłoszony został na zjeździe piotrkowskim projekt utrzymywania na kresach południowo-wschodnich 7000 jazdy i 1000 piechoty, a na ten cel proponowano wprowadzić stały podatek. Na początku 1479 roku ogólne dowództwo nad obroną potoczną sprawował hetman wojsk zaciężnych Jan Polak Karnkowski. W tym czasie wydano listy przypowiednie na szesnaście rot pieszych i siedemnaście chorągwi jazdy. W sumie piechota liczyła około 1200 żołnierzy i 60 koni, jazda około 900 koni. 2 listopada 1492 roku wydano listy przypowiednie sześciu rotmistrzom na 1024 jazdy. W 1493 roku obrona potoczna liczyła 1500 jazdy. W 1497 roku jej oddziały wzięły udział w wyprawie mołdawskiej Jana Olbrachta.

    Uniwersał – list władz lub akt prawny odczytywany publicznie, dotyczący ważnych wydarzeń, spraw gospodarczych, wojskowych, wyznaniowych.Piotr Myszkowski (ur. ok. 1450, zm. 1505) – hetman polny koronny 1499-1501, wojewoda łęczycki od 1501, wojewoda bełski od 1499, kasztelan oświęcimski 1484-1489, wieluński 1489-1494, rozprzański 1494-1497, sądecki od 1498.

    W latach 1498–1500 obrona potoczna nie potrafiła sprostać potrzebom pola walki. Kresy stały się łatwym łupem dla Tatarów, Turków, Mołdawian i Wołochów. Wiosną 1499 zjazd senatorów uchwalił w Krakowie podatek na utrzymanie 2700 jazdy i 300 piechoty, a 3 maja król mianował dowódcą obrony potocznej wojewodę belskiego Piotra Myszkowskiego. Pieniędzy wystarczyło na 2000 wojska i dostateczne zabezpieczenie granic. Pod koniec roku pieniądze przestały jednak wpływać, a Myszkowski dopuścił się nadużyć. Na rok 1500 pozostało w służbie zaledwie sześciu rotmistrzów. Z końcem tego roku Olbracht pozbawił Myszkowskiego dowództwa.

    Marcin Kamieniecki herbu Pilawa (zm. 15 marca 1530) – hetman polny koronny (1520-1528) , od 1508 dworzanin królewski Zygmunta Starego, od 1511 podkomorzy sanocki, w latach 1520-1528, wojewoda podolski od 1515, po zmarłym bracie Janie kasztelanie lwowskim od 1512.Trembowla (ukr. Теребовля) – miasto rejonowe na zachodniej Ukrainie w obwodzie tarnopolskim, nad rzeką Gniezna, dopływem rzeki Seret. Według spisu powszechnego z 2001: 13,661 mieszkańców. Do 17 września 1939 miasto powiatowe w województwie tarnopolskim w Polsce.

    W marcu i kwietniu 1501 roku Jan Olbracht wydał listy przypowiednie trzynastu rotmistrzom na 11 chorągwi jazdy i dwie roty piesze. W grudniu 1501 roku nowy król, Aleksander Jagiellończyk, przyjął do służby kolejnych trzech rotmistrzów jazdy. W sumie wystawił on 80 listów przypowiednich na chorągwie jazdy i 11 na roty piesze. Pewna część tego wojska użyta była na Litwie, w wojnie z Moskwą, ale większość pełniła służbę na Rusi i Podolu.

    Władcy Polski – lista obejmuje książąt i królów Polski. Pierwszą dynastią panującą w Polsce byli Piastowie, którzy rządzili od powstania państwa polskiego (około 900) do 1370, z krótką przerwą na panowanie Przemyślidów (1291–1306). W latach 1138–1320 miało miejsce rozbicie dzielnicowe, kiedy władza nad ziemiami polskimi należała równocześnie do wielu niezależnych książąt piastowskich. Od 1370 do 1399 panowali dwaj monarchowie z dynastii Andegawenów, zaś od 1386 do 1572 monarchowie z dynastii Jagiellonów.Zdzisław Grzegorz Spieralski (ur. 9 maja 1927, zm. 26 lutego 1983) - dziennikarz, redaktor i historyk wojskowy. Studiował historię na UŁ. Doktorat w 1963 na UW. Od 1949 roku pracował jako dziennikarz, od 1972 pracownik naukowy w Instytucie Historii PAN. Zajmował się historią wojskowości polskiej XV-XVII wieku.

    Długi Aleksandra Jagiellończyka sprawiły, że po jego śmierci, w latach 1505-1508, stan liczebny obrony potocznej znacznie się obniżył: przeciętnie do 500 jazdy i 400 piechoty. Dopiero w 1509 roku na wojnę z Mołdawią zaciągnięto 1700 jazdy i około 3500 piechoty (p. Bitwa pod Chocimiem). W następnym roku obrona potoczna liczyła 3000 jazdy i 300 piechoty.

    Jan Tworowski herbu Pilawa (zm. 1547 w Buczaczu) – hetman nadworny koronny w 1509, hetman polny koronny w latach 1509-1520, wojewoda podolski od 1543, kasztelan kamieniecki od 1519, starosta trembowelski.<|||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| - |||||||||| |||||||||| ||||||||||>

    Za panowania króla Zygmunta, w latach 1512–1525, obrona potoczna składała się przeciętnie z 2000 jazdy i kilkuset piechoty. Na początku 1525 roku przyjęta została uchwała o chorągwiach wojewódzkich. Odtąd za uchwalane podatki każde województwo miało na własny rachunek utrzymywać pewną liczbę żołnierzy zaciężnych.

    Stanisław Chodecki z Chodcza herbu Powała (?-1529) – hetman polny koronny w latach 1492-1499 i 1501-1505, marszałek wielki koronny.Jan I Olbracht (Albrecht), lit. Janas Olbrachtas (Albrechtas), biał. Ян I Ольбрахт (ur. 27 grudnia 1459 w Krakowie, zm. 17 czerwca 1501 w Toruniu) – król Polski w latach 1492-1501, książę głogowski 1491-1498.

    Na sejmie piotrkowskim 1527/8 roku na obronę ziem ruskich uchwalono podatek w wysokości 16 groszy z łanu. Na tej podstawie król wydał uniwersały o zaciągu na koszt poszczególnych województw 3110 jazdy i 300 piechoty. Jednak już w następnym roku obrona potoczna spadła do 600 jazdy i 200 piechoty. Takie wahania w stanie liczebnym obrony potocznej trwały aż do reformy kwarcianej Zygmunta Augusta.

    <|||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| |||||||||| - |||||||||| |||||||||| ||||||||||>Bar (ukr. Бар) – miasto położone na Ukrainie, nad rzeką Rów, na Podolu, w obwodzie winnickim, siedziba władz rejonu barskiego. 17,2 tys. mieszkańców (2005). Miasto znane w historii Polski z zawiązania przez szlachtę związku znanego jako konfederacja barska.

    Dowódcy obrony potocznej[ | edytuj kod]

  • Jan Polak Karnkowski
  • Stanisław Chodecki z Chodcza
  • Piotr Myszkowski
  • Jan Kamieniecki – do 1509
  • Jan Tworowski – do 1520
  • Marcin Kamieniecki – do 1528
  • Jan Kola z Dalejowa – do 1539
  • Mikołaj Sieniawski – do 1561.

    • Przypisy[ | edytuj kod]

    1. Leszek Podhorodecki, Hetman Stanisław Żółkiewski, Warszawa 2011, s. 9.
    2. ↑ Zdzisław Spieralski i inni, Zarys dziejów wojskowości.. s. 280-282.
    3. ↑ Zdzisław Spieralski i inni, Zarys dziejów wojskowości.. s. 300-301.
    4. Z rejestrów popisowych wynika, że w tym roku stan obrony potocznej wynosił 3136 jazdy i 300 piechoty.
    5. Zdzisław Spieralski i inni, Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864 s. 302.
    6. ↑ Nosili już oficjalnie tytuł hetmanów polnych koronnych.

    Bibliografia[ | edytuj kod]

  • Jerzy Cichowski, Andrzej Szulczyński: Husaria, Warszawa: Wyd. MON, Warszawa 1981, s. 19-21 ​ISBN 83-11-06568-3​
  • Andrzej Feliks Grabski, Zdzisław Spieralski i inni, Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864 T. 1. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1966.
  • Marek Plewczyński: Żołnierz jazdy obrony potocznej za panowania Zygmunta Augusta, wyd. PWN, Warszawa 1985 ​ISBN 83-01-05997-4​
  • Polskie tradycje wojskowe T. 1, red. Janusz Sikorski, wyd. MON, Warszawa 1990, s. 169-172 ​ISBN 83-11-07675-8​
  • Socha. Wojsko zaciężne i obrona potoczna. „Żołnierz Polski”. Nr 46 (378), s. 12-13, Rok V. 1923. 
    • Rotmistrz – stopień wojskowy w kawalerii odpowiadający kapitanowi oraz nazwa dowódcy szwadronu. W dawnym wojsku dowódca roty albo chorągwi.List przypowiedni (łac. Literae inscriptionis stipendii) – dokument wydawany przez króla lub hetmana, w okresie panowania Jagiellonów i Rzeczypospolitej Obojga Narodów, dla dowódcy oddziału wojska zaciężnego, zwykle rotmistrza lub pułkownika, na określoną liczbę żołnierzy (porcji), oraz na obszar wybranych królewszczyzn, na których miał prowadzić zaciąg. Od reform Władysława IV tylko dla wojsk narodowego autoramentu. List zawierał także takie informacje jak wyekwipowanie, miejsce i czas formowania oraz datę stawienia się do obozu na popis. W Polsce i na Litwie spotykany pod polską nazwą od 1514 roku.




    Warto wiedzieć że... beta

    Ministerstwo Obrony Narodowej (MON) – urząd administracji rządowej w Polsce podlegający ministrowi właściwemu do spraw obrony narodowej. W okresie II Rzeczypospolitej i II wojny światowej nosił nazwę Ministerstwa Spraw Wojskowych (M.S.Wojsk.).
    Wojsko kwarciane – elitarne, zaciężne oddziały wojskowe autoramentu narodowego istniejące tylko w Koronie od ustanowienia w 1563 roku kwarty przez Zygmunta II Augusta. Wywodziło się ono z formacji obrony potocznej powstałej w końcu XV wieku, będącej systemem obrony kresów południowo-wschodnich przed najazdami wojsk państw bezpośrednio z nimi sąsiadującymi, głównie Tatarami. Stanowiły one stałe siły zbrojne w odróżnieniu od pospolitego ruszenia czy oddziałów powoływanych doraźnie. Podlegali oni całkowicie władzy hetmana.
    Jan Karnkowski herbu Junosza (ur. 1428, zm. 1503) – hetman wojsk zaciężnych, starosta generalny głogowski, chorąży bydgoski w latach 1486-1497, kasztelan gnieźnieński, burgrabia krakowski.
    Andrzej Feliks Grabski (ur. 13 września 1934 w Warszawie - zm. 26 czerwca 2000 w Łodzi) polski historyk, ekspert z zakresu historii historiografii i historii średniowiecza.
    Podole (łac. Podolia, ukr. Поділля, Podilla, ros. Подолье, Podolje, rum. Podolia, tur. Podolya) – kraina historyczna i geograficzna (Wyżyna Podolska) nad północnymi dopływami środkowego Dniestru (np. Smotrycz, Zbrucz) i w górnym biegu rzeki Boh.
    Król (łac. rex) – tytuł osoby sprawującej najwyższą władzę w państwie o ustroju monarchicznym; władca przeważnie koronowany w specjalnym obrzędzie; najpowszechniej występujący tytuł monarszy. Słowo „król” w języku polskim i innych językach pochodzi od imienia Karola Wielkiego, np. czeski král, litewski karalius, rosyjski король.
    Wojsko zaciężne – zawodowe oddziały wojskowe pozostające od końca XV wieku na żołdzie Rzeczypospolitej. Formowane w drodze zaciągu przez rotmistrzów królewskich, którzy dokonywali zaciągu żołnierzy na podstawie wydanych przez monarchę tzw. listów przypowiednich. Wojska zaciężne były specyficznym rodzajem wojsk najemnych.

    Reklama

    Czas generowania strony: 0.015 sek.