Niszczyciele typu Tribal – seria niszczycieli państw Brytyjskiej Wspólnoty Narodów z okresu II wojny światowej, składająca się z 27 jednostek – 16 zbudowanych dla brytyjskiej Royal Navy, 8 dla marynarki kanadyjskiej i 3 dla australijskiej. Określane też były od pierwszego okrętu jako typ Afridi. Wchodziły do służby od 1938 roku i były intensywnie używane na wszystkich teatrach działań II wojny światowej, w trakcie której utracono 13 z nich. Były jednymi z najsilniej uzbrojonych okrętów w swojej klasie; klasyfikuje się je także jako wielkie niszczyciele. Nazwę Tribal nosił ponadto wcześniejszy typ niszczycieli z okresu I wojny światowej.

Historia powstania[ | edytuj kod]

Przyczyną powstania niszczycieli typu Tribal było wejście na świecie do służby dużych niszczycieli, przewyższających brytyjskie standardowe niszczyciele grupy typów A – I (wyporność standardowa 1350-1400 t, uzbrojenie w 4 działa 120 mm i 8-10 wyrzutni torped). Dotychczasowa doktryna brytyjska zakładała posiadanie licznych tańszych niszczycieli średniej wielkości, o przeciętnym uzbrojeniu i prędkości, wychodząc z założenia, że niszczyciele będą działać zespołowo, w razie potrzeby wspierane przez krążowniki, a wysoka prędkość (ponad 32 węzły) rzadko może być wykorzystywana w praktyce z uwagi na stan morza i efektywność użycia uzbrojenia. Obawy brytyjskie wywoływały jednak zwłaszcza silne japońskie niszczyciele typu Fubuki (1680 t, 6 dział 127 mm, 9 wyrzutni torped) i dalszych. Dlatego Sztab Morski Admiralicji zlecił w listopadzie 1934 roku Dyrektorowi Konstrukcji Okrętowych (ang. Director of Naval Construction, DNC) zaprojektowanie serii niszczycieli, przewyższających okręty potencjalnego przeciwnika, określanych początkowo jako lidery typu V (V leader). Nacisk położono w nich na siłę artylerii, kosztem zredukowanego uzbrojenia torpedowego i przeciwpodwodnego. Zwiększono też nieco wymaganie dotyczące szybkości, do 36 węzłów. Ich wyporność ograniczono do 1850 t – limitu dla dużych niszczycieli nałożonego przez traktat londyński z 1930 (mimo że traktat ten wygasał z końcem 1936 roku). Początkowo zakładano uzbrojenie ich w aż 10 dział 120 mm, w pięciu podwójnych stanowiskach, z piątym stanowiskiem (Q) między kominami (na etapie założeń planowano umieścić trzy podwójne stanowiska piętrowo na dziobie, co jednak pociągałoby za sobą zbyt wysoką sylwetkę). Zrezygnowano natomiast z wprowadzenia dział większego kalibru z uwagi na ich niższą szybkostrzelność, po testach armat kalibru 130 mm. W marcu 1935 przedstawiono pięć wariantów projektu, w tym trzy z 10 działami i dwa z 8 działami, a w czerwcu projekt poprawiony z 10 działami. Podczas dalszych prac zdecydowano jednak ograniczyć liczbę dział do 8, wzmacniając za to znacząco uzbrojenie przeciwlotnicze przez zastosowanie sprzężonych działek automatycznych 40 mm (pom-pom). Pierwszy Lord Morski zaakceptował projekt z dwoma poczwórnymi stanowiskami działek 40 mm, lecz ostatecznie Rada Admiralicji zrezygnowała z zastosowania drugiego stanowiska między kominami z uwagi na ciężar i ograniczone pole ostrzału. Zmodyfikowany projekt zatwierdzono do listopada 1935. Wyporność standardowa miała wynosić 1854 tony, a dla okrętów przewidzianych jako okręty flagowe flotylli – 1857 ton.

10 marca 1936 zamówiono pierwsze 7 okrętów, w ramach programu finansowego z 1935 roku, po czym już w czerwcu zamówiono dalsze 9, w ramach programu z 1936 roku. Budowę zlecano parami, ośmiu stoczniom brytyjskim, wybranym w przetargu. Otrzymały one nazwy od wojowniczych plemion i ludów, głównie zamieszkujących kolonie brytyjskie (Afridi, Gurkhowie, Maorysi, Mohawkowie, Nubijczycy, Zulusi, Aszanti, Beduini, Eskimosi, Mashona, Matabele, Pendżabczycy, Sikhowie, Somalowie), a ponadto Kozaków („Cossack”) i Tatarów („Tartar”), stąd cały typ nazwany został Tribal (ang. „plemienny”), po wcześniejszym typie niszczycieli Tribal z okresu sprzed I wojny światowej. Część nazw powtarzała nazwy niszczycieli pierwszego typu Tribal.

Stępkę pod budowę dwóch pierwszych niszczycieli HMS „Afridi” i „Cossack” położono 9 czerwca 1936 w stoczni Vickers-Armstrongs, wodowano je także jako pierwsze 8 czerwca 1937 roku. Jako pierwszy do służby wszedł „Afridi” 3 maja 1938, pozostałe okręty ukończono do marca 1939. Cena okrętów wynosiła ok. 341 000 funtów szt. bez dostarczanego przez Admiralicję uzbrojenia i wyposażenia łączności. Koszt budowy wynosił w całości ok. 545 268 funtów. Czas budowy poszczególnych okrętów zajmował od 23 („Afridi”) do 31,5 miesięcy, z tego 11–16 miesięcy kadłub. Opóźnienia w wyposażaniu spowodował początkowy brak nowych dział 120 mm. Admiralicja zamierzała uczynić „Zulu” okrętem wiodącym typu, lecz opóźnienie spowodowane strajkiem w stoczni spowodowało, że jako okręt wiodący wybrano „Afridi”, który jako pierwszy otrzymał uzbrojenie i przeprowadzono na nim pełne próby.

Niszczyciele typu Tribal zamówiły następnie także dominia brytyjskie – Australia i Kanada. Ich nazwy podążały za wzorem brytyjskim, odzwierciedlajac lokalne ludy. Australia zamówiła dwa okręty 24 stycznia 1939 roku, po czym dalsze cztery 20 grudnia 1939 roku. Kadłuby budowane były na miejscu w stoczni w Sydney, niemającej dotąd doświadczenia w budowie tak zaawansowanych jednostek. Budowa ich przeciągała się, między innymi na skutek konieczności dostaw ich maszyn i wyposażenia z Wielkiej Brytanii, i dwa z nich weszły do służby w 1942, a trzeci dopiero w 1945 roku (początkowo nazwany „Kurnai”, w 1944 przemianowany na HMAS „Bataan”, jako jedyny nie nosząc nazwy ludu). Zrezygnowano natomiast z budowy dalszych trzech okrętów. Kanada zamówiła dwa okręty 5 kwietnia 1940, a dalsze dwa w kwietniu 1941 roku, wszystkie w brytyjskiej stoczni Vickers-Armstrong (kanadyjski przemysł stoczniowy również nie miał wystarczającego doświadczenia, natomiast masowo budował w tym czasie dla marynarki brytyjskiej mniejsze okręty eskortowe). W konstrukcji ich wprowadzono pewne ulepszenia, wynikające z dotychczasowej służby, w tym podwyższono stanowisko działek przeciwlotniczych 40 mm, zamieniając je z platformą reflektora. Cztery kanadyjskie okręty, budowane w Wielkiej Brytanii, weszły do służby w latach 1942-1943. Kanada zamówiła poza tym budowę dalszych czterech okrętów – wraz z maszynami, własnej stoczni w Halifaksie, lecz weszły one do służby już po wojnie (przy tym, z uwagi na brak doświadczenia stoczni, budowa okazała się wyjątkowo kosztowna i długotrwała – od 40 do 50 miesięcy).

Okręty[ | edytuj kod]

Daty dotyczące budowy i służby niszczycieli:

Stocznie:

HMS „Afridi” przed wojną

„Afridi”, „Cossack”, „Somali” i „Tartar” były wyposażone w dodatkowe pomieszczenia sztabowe, jako okręty flagowe flotylli. Część okrętów nosiła na początku dwucyfrowe numery taktyczne poprzedzone literą L, zmienioną pod koniec grudnia 1938 roku na F, a w maju 1940 roku na takie same numery z literą G.