Nirvana – amerykański zespół grunge’owy, założony przez wokalistę i gitarzystę Kurta Cobaina i basistę Krista Novoselica w Aberdeen (USA) w 1987. Zespół w ciągu siedmiu lat swojej działalności zatrudniał kilku perkusistów (najdłużej w zespole grał Dave Grohl, który dołączył do grupy w 1990).

Nirvana zdobyła ogólnoświatową sławę po wydaniu albumu Nevermind oraz pierwszego singla promującego płytę, „Smells Like Teen Spirit” (1991) oraz stała się jednym z prekursorów podgatunku muzyki rockowej, grunge. Inne grupy pochodzące ze Seattle również odegrały dużą rolę na scenie rockowej w latach 80. i 90., Pearl Jam i Soundgarden. Dzięki działalności tych zespołów grunge i rock alternatywny stały się najczęściej nadawanymi przez stacje radiowe gatunkami muzycznymi na początku lat 90. Wokalista zespołu, Kurt Cobain, zyskał miano „przedstawiciela nowego pokolenia”, zaś Nirvana stała się jednym z niewielu zespołów kojarzonych z Generacją X. Wobec medialnego zamieszania Cobain skupił się w pełni na muzyce zespołu, gdyż uważał, iż wizja artystyczna oraz przekaz zespołu zostały źle zinterpretowane przez odbiorców.

Zespół został rozwiązany po śmierci Cobaina w 1994, ale popularność Nirvany po tym wydarzeniu jeszcze bardziej wzrosła. W 2002 wydano nieukończone przez zespół demo „You Know You’re Right”, które okazało się międzynarodowym hitem i uplasowało się na szczytach list przebojów. Do marca 2009 zespół sprzedał ponad 25 milionów albumów w Stanach Zjednoczonych oraz ponad 50 milionów na całym świecie.

Początki[ | edytuj kod]

Cobain i Novoselic poznali się w 1985. Obaj byli fanami zespołu Melvins, uczyli się akordów do utworów tej grupy oraz uczęszczali na jej koncerty. Po kilku nieudanych próbach założenia własnego zespołu, Cobain i Novoselic połączyli siły z perkusistą Aaronem Burckhardem, tworząc pierwsze wcielenie grupy, która w wyniku wielu późniejszych zmian nazwy stała się ostatecznie Nirvaną. W późniejszych wywiadach Cobain określił wczesną muzykę zespołu jako „mieszankę Gang of Four i Scratch Acid”. Po kilku miesiącach Burckhard rozstał się z kapelą, jego miejsce zajął Dale Crover z Melvins, z którym Nirvana nagrała swoje pierwsze dema. Po odejściu Crovera perkusistą został Dave Foster.

W pierwszych miesiącach istnienia zespołu jego nazwa zmieniła się kilkakrotnie (m.in. Skid Row, Pen Cap Chew i Ted Ed Fred). Nazwa Nirvana pojawiła się w 1988, co Cobain wyjaśniał: „chciałem nazwę ładną i zgrabną, nieprzypominającą jakiejś obleśnej punk-rockowej grupy w rodzaju Angry Samoans”. Po raz pierwszy pod nową nazwą zespół zagrał w marcu 1988, a niedługo potem przyjął kolejnego perkusistę, Chada Channinga.

Pierwszym oficjalnym nagraniem Nirvany był singel „Love Buzz/Big Cheese”, wydany w 1988 za pośrednictwem niezależnej wytwórni Sub Pop. Rok później zespół wydał pierwszy album studyjny, Bleach. Producentem nagrania został Jack Endino, który we wczesnym okresie istnienia formacji pomógł w realizacji kilku dem ich autorstwa. Bleach był w wysokim stopniu zainspirowany twórczością Melvins, Pixies i Black Sabbath. W wywiadzie dla Rolling Stone z 2001 Novoselic przyznał, że zespół w czasie trasy koncertowej słuchał płyty, która „po jednej stronie miała utwór The Smithereens, zaś po drugiej piosenkę zespołu Celtic Frost. To prawdopodobnie z tej mieszanki zaczerpnęliśmy inspirację”. Bleach stał się ulubionym albumem prowincjonalnych rozgłośni radiowych, znacząco różnił się jednak od dwóch następnych wydawnictw grupy.

Koszty nagrania albumu w wysokości 606 dolarów i 17 centów opłacił Jason Everman. Everman, przedstawiony Cobainowi przez Dylana Carlsona, zaoferował pomoc finansową w kwestiach opłat za sesje nagraniowe i trasy koncertowe. Pomimo tego, że Everman nie zagrał na żadnym utworze umieszczonym na Bleach, został zapisany jako czynny gitarzysta grupy, by, jak to ujął Novoselic, „przywiązać go do zespołu i sprawić, by zaczął się z nim utożsamiać”. Po zakończeniu nagrań do albumu, Everman stał się oficjalnym drugim gitarzystą Nirvany, jednak został wyrzucony z zespołu po zakończeniu amerykańskiego etapu trasy koncertowej promującej Bleach.

Crocodile Cafe – jeden z pierwszych klubów, w których grała Nirvana

W wywiadzie udzielonym pod koniec 1989, Cobain powiedział: „Pierwsze piosenki były pełne furii (...) Z biegiem czasu jednak stawały się coraz bardziej i bardziej popowe, w miarę jak ja czułem się coraz bardziej i bardziej szczęśliwy. Teraz opowiadają o konfliktach w związkach, uczuciach do innych ludzi”. W kwietniu 1990 Nirvana rozpoczęła współpracę z producentem Butchem Vigiem i rozpoczęła nagrania do drugiego albumu studyjnego w Smart Studios w Madison. Novoselic i Cobain nie ukrywali, że są rozczarowani grą Channinga na perkusji, a ten z kolei był sfrustrowany faktem, że koledzy nie pozwalają mu wziąć udziału w pisaniu utworów. Tuż po zakończeniu nagrań do albumu, Channing odszedł z grupy. Po kilku tygodniach, w czasie których tymczasowym perkusistą był ponownie Dale Crover, do Nirvany dołączył dotychczasowy muzyk zespołu Mudhoney, Dan Peters. Peters nagrał z zespołem jedynie utwór „Sliver”. Kilka tygodni później Buzz Osborne zapoznał Cobaina i Novoselica z Dave’em Grohlem, który szukał nowego zespołu po rozwiązaniu Scream. Kilka dni po przyjeździe do Seattle Grohl został przesłuchany przez Cobaina i Novoselic. Basista Nirvany powiedział po latach w jednym z wywiadów: „Po dwóch minutach wiedzieliśmy, że to jest właściwy perkusista”.

Przełomowy sukces zespołu[ | edytuj kod]

Po nagłym zerwaniu kontraktu z Sub Pop, Nirvana zaczęła szukać wytwórni płytowej, która miała wydać drugi album zespołu. Za sprawą namów (m.in. ze strony Kim Gordon) grupa podpisała kontrakt z DGC Records w 1990. Zespół rozpoczął nagrania do pierwszego albumu wydanego za pośrednictwem oficjalnej wytwórni muzycznej, Nevermind. Producentem albumu wybrany został Butch Vig. Jako studio nagraniowe grupa wybrała Sound City Studios w Van Nuys, Los Angeles. Przez dwa miesiące zespół pracował nad utworami ze swojego repertuaru, które miały się znaleźć na nowym albumie. Niektóre, jak „In Bloom” i „Breed”, były gotowe od lat, podczas gdy inne, w tym „On a Plain” i „Stay Away” jeszcze w połowie sesji nagraniowej miały spore braki. Po zakończeniu sesji Nirvana i Vig przystąpili do miksowania albumu, ale rezultaty uznano za niesatysfakcjonujące. Ostatecznego miksowania utworów dokonał producent albumów zespołu Slayer, Andy Wallace. Po wydaniu albumu członkowie zespołu nie byli zadowoleni, jak powiedział Grohl, z „gładkiego brzmienia Nevermind”.

DGC Records pierwotnie zakładała sprzedaż Nevermind w nakładzie 250 000 egzemplarzy (poziom taki osiągnął, wydany również za pośrednictwem tej wytwórni, album Goo grupy Sonic Youth). Wydaniu płyty towarzyszyły szeroko zakrojone działania promocyjne, budżet całej kampanii reklamowej wyniósł pół miliona dolarów. Pierwszy singel z albumu, „Smells Like Teen Spirit”, zyskał natychmiast popularność, po części dzięki intensywnemu nadawaniu towarzyszącego mu teledysku na antenie telewizji MTV. W trakcie europejskiego etapu trasy promującej album (1991) zespół zdał sobie sprawę z przeludnienia panującego na koncertach, ciągłej obecności ekip telewizyjnych na scenie oraz z faktu, że „Smells Like Teen Spirit” był emitowany niemal bez przerwy w radiu i muzycznej telewizji. W grudniu 1991 album sprzedawał się w nakładzie 400 000 egzemplarzy tygodniowo (na terenie USA). 11 stycznia 1992 osiągnął 1. pozycję na liście Billboard 200, zastępując na niej dzieło Michaela Jacksona, Dangerous. Album osiągnął również 1. miejsca na listach przebojów w kilku państwach na całym świecie. Pod koniec stycznia 1992 magazyn Billboard napisał: „Nirvana jest zespołem, który ma obecnie wszystko: szacunek krytyków, poważanie i zaufanie wytwórni, władzę w rozgłośniach radiowych oraz porządne alternatywne podstawy”.

W lutym 1992 Cobain poślubił liderkę zespołu Hole, Courtney Love. W sierpniu tego samego roku na świat przyszło dziecko tej pary, Frances Bean Cobain. Z powodu zmęczenia Nirvana nie zdecydowała się na rozpoczęcie kolejnej trasy koncertowej po Stanach Zjednoczonych – zespół zagrał jedynie kilka kameralnych występów jesienią 1992. Kilka dni po narodzinach córki Cobaina Nirvana zagrała jeden ze swoich najsłynniejszych koncertów – na Reading Festival. Nawiązując do plotek na temat domniemanego słabego stanu zdrowia Cobaina i możliwości rozwiązania zespołu, wokalista dla żartu wjechał na scenę na wózku inwalidzkim, następnie wstał i razem z resztą zespołu wykonał porywający show.

Niecałe dwa tygodnie później Nirvana wystąpiła na rozdaniu MTV Video Music Awards. W czasie prób do występu Cobain podał, że zespół ma zamiar zagrać niepublikowany wcześniej utwór – „Rape Me”. Dyrektorzy MTV byli zaszokowani próbnym wykonaniem i, jak podaje Amy Finnerty, byli przekonani, że utwór opowiada o nich samych. Stacja nalegała, by zespół nie zagrał utworu, grożąc usunięciem występu grupy i jej teledysków z planu antenowego. Po długiej dyskusji zdecydowano, ze Nirvana zagra „Lithium”, swój najnowszy singel. Tuż po rozpoczęciu koncertu, Cobain nagle zmienił rytm i zaśpiewał dwie pierwsze linijki „Rape Me”, po czym przeszedł do „Lithium”. Pod koniec utworu, sfrustrowany niedziałającym wzmacniaczem Novoselic wyrzucił do góry swoją gitarę, która spadając uderzyła go w głowę. Oszołomiony basista z trudem zszedł ze sceny. W czasie gdy Cobain niszczył pozostały sprzęt, Grohl podbiegł do mikrofonu i zaczął krzyczeć w kierunku widowni „Cześć Axl”, co odnosiło się do siedzącego na widowni Axla Rose, wokalisty Guns N’ Roses, z którym zespół i Courtney Love mieli incydent przed występem.

Typowy program dla ostatniej trasy Nirvany w Europie w 1994 roku

W grudniu 1992 Nirvana wydała Incesticide, kolekcję utworów ze stron B singli i innych niewykorzystanych na poprzednich albumach studyjnych nagrań. Część z nich pojawiło się wcześniej w postaci bootlegów sprzedawanych na czarnym rynku. Incesticide zawierał też utwory umieszczone wcześniej na minialbumach i singlach zespołu (m.in. „Sliver” i „Dive”), a także materiał skomponowany na potrzeby BBC („Been a Son”, „Aneurysm”) oraz covery utworów grup The Vaselines i Devo.