Neoliberalizm
Podstrony: 1 [2] [3]
Alexander Rüstow (ur. 8 kwietnia 1885 w Wiesbaden, zm. 30 lipca 1963 w Heidelbergu) – niemiecki ekonomista; zaliczany do głównych przedstawicieli neoliberalizmu, był też twórcą tego terminu.Zawodność państwa w ekonomii jest analogią zawodności rynku na polu sektora publicznego i występuje w sytuacji, gdy alokacja dóbr lub zasobów dokonywana przez władze publiczne jest nieefektywna. Zagadnieniem tym po raz pierwszy zajęto się na polu teorii wyboru publicznego a rozwinęli je przedstawiciele nowej ekonomii instytucjonalnej oraz ekonomii kosztów transakcyjnych. Jej występowanie jest często używanym argumentem na rzecz deregulacji.
Neoliberalizm (ang. neoliberalism) – wieloznaczne określenie mające opisywać nurty w historii myśli ekonomicznej, które łączy popieranie różnorako rozumianego wolnorynkowego liberalizmu
Współcześnie pojęcie to – w oderwaniu od jego pierwotnego historycznego kontekstu – funkcjonuje głównie jako ogólne, pejoratywne określenie polityki postrzeganej jako nadmiernie leseferystyczna, mająca zaniedbywać dobro społeczeństwa z powodu bezwzględnej nieufności wobec zawodności państwa, i przez dążenie do masowej prywatyzacji, deregulacji, zaciskania pasa wydatków publicznych, redukcji podatków, oraz minimalizacji ingerencji politycznych w gospodarkę. Oryginalnie, idea neoliberalizmu została sformułowana głównie w okresie 1920–1960 w odpowiedzi na identyczne obawy o ówczesną kondycję „nadmiernie leseferystycznego” liberalizmu i narastanie znaczenia totalitaryzmów oraz gospodarek planowych, jako nowa, pragmatyczna i pluralistyczna wizja liberalizmu troszczącego się o sprawiedliwość społeczną oraz równość szans przy obronie ogólnie kapitalistycznej organizacji gospodarki.
Pierwotna definicja – bardziej precyzyjna, choć także zróżnicowana wewnętrznie – była rozwijana przez niewielką, ale szeroką i wpływową koalicję ekonomistów i polityków, którzy ostatecznie zdecydowali się jednak używać do samoidentyfikacji innych nazw, takich jak ordoliberalizm, społeczna gospodarka rynkowa, liberalizm klasyczny i libertarianizm. Nowe, bardziej wieloznaczne rozumienie pojęcia wyłoniło się po latach 1980., głównie w kontekście przemian politycznych i ekonomicznych w krajach Ameryki Południowej, a potem rządów R. Reagana w USA i M. Thatcher w Wielkiej Brytanii, gdy termin „neoliberalizm” zaczął być stosowany jako pejoratywny synonim radykalnego libertarianizmu, leseferyzmu, globalizacji, i wielu innych podejść i zjawisk postrzeganych jako przyczyny trudności transformacji. Jak zwracają uwagę badacze, ta nowa definicja praktycznie nie jest obecnie przez nikogo używana do pozytywnego samookreślenia się, i rzadko jest należycie doprecyzowana oraz klarownie lokowana w kontekście historycznym – nawet w rosnącej literaturze empirycznej. W ocenie Mączyńskiej i Pysza, w literaturze dotyczącej tego tematu „występuje od dzesięcioleci zamieszanie i zamęt pojęciowy”.
Definicja historyczna[ | edytuj kod]
Pochodzenie[ | edytuj kod]
Wczesne zastosowania pojęcia neoliberalizm m.in. w języku włoskim, francuskim i niemieckim sięgają XIX wieku; opisywały one różnorodne idee, które były uznawane za innowacje w klasycznej ekonomii, takie jak marginalizm. Często były to użycia krytyczne i stawiane z opozycyjnych pozycji, czego przykładem są pochodzące z lat 1920. komentarze lewicowych polityków Maxa Adlera i Alfreda Meusela, oraz proto-faszystowskiego filozofa Othmara Spanna, wymierzone w marginalizm, i broniące laborystycznej koncepcji wartości. Autorzy ci wróżyli rychły koniec liberalizmu, uznając postępy klasycznej ekonomii za „próby resuscytacji”.
Główne oryginalne znaczenie neoliberalizmu zostało sformułowane przez Alexandra Rüstowa w latach 1930. i wyrażone w najbardziej wpływowy sposób w czasie Kolokwium Waltera Lippmanna w 1938 r. w Paryżu. Konferencja ta była zwołanym przez francuskiego filozofa Louisa Rougiera spotkaniem intelektualistów sympatyzujących z liberalizmem, których łączyło poczucie że ten wartościowy ich zdaniem nurt myśli jest osłabiony po Wielkim Kryzysie lat 1930., nieporadny w obliczu korporacyjnego i intruzywnego charakteru ówczesnych państw, i zagrożony przez rosnące w siłę antyliberalne idee totalitarne. Choć uczestnicy Kolokwium reprezentowali szerokie spektrum szczegółowych poglądów i ogólnych odmian liberalizmu, od socjaldemokracji po libertarianizm, wyrażali wolę zawiązania koalicji mającej służyć dalszemu dyskutowaniu nowej, atrakcyjnej wizji liberalizmu, która byłaby dostosowana do sytuacji historycznej i potrzeb epoki. Część obecnych na konferencji, przede wszystkim Mises i Hayek, nie zgodziła się z kompletnym potępieniem leseferyzmu, ale większość uczestników uznawała że polityka laissez faire zawiodła, i nowy liberalizm musi uwzględniać silną rolę dla państwa w nadzorowaniu sprawiedliwego funkcjonowania rynku, łagodzeniu nierówności społecznych i przeciwdziałaniu monopolom.
Ilustrują to słowa obecnych na konferencji, na przykład Lippmanna, według którego liberałowie ortodoksyjni trzymając się wiernie zasady laissez faire odwrócili się od „krzyczącej konieczności reform społecznych, nie potrafili stworzyć filozofii zadowalającej z punktu widzenia humanitarnego”, a także: „z punktu widzenia ludzkiego [wolny rynek] jest suwerenem okrutnym.” Według Rougiera, „laissez faire [jest] systemem samounicestwiającym się” gdyż odrzucenie przez państwo możliwości ingerowania w gospodarkę musi prowadzić do tworzenia się monopoli. Z drugiej strony, Baudin miał przekonywać że „to nie wolna konkurencja, ale właśnie interwencja państwa w życie gospodarcze stała się przyczyną krachu ekonomicznego. Koncentracja gospodarcza i monopole – to konsekwencje świadomych działań politycznych, a nie obiektywna konieczność rozwoju ekonomicznego kapitalizmu.” Część gości konferencji popierała także, dla przykładu, dużą rolę państwa w realizacji dóbr publicznych (oświaty, budowy dróg – na równych z innymi podmiotami zasadach), oraz pomoc społeczną i redystrybucyjne progresywne podatki.
Nowy liberalizm, który reprezentuję wspólnie z moimi przyjaciółmi, postuluje istnienie silnego państwa, stojącego tam gdzie jego miejsce, tj. ponad gospodarką i jej grupami interesów
Liberalizm klasyczny to doktryna polityczna, podkreslająca wolność jednostek, biorąca za podstawę zasadę, iż funkcjonowanie aparatu państwa powinno być ograniczone jedynie do minimum. Wymieniane są tu takie funkcje jak:Naomi Klein (ur. 5 maja 1970 r. w Montrealu) − kanadyjska dziennikarka, pisarka i aktywistka społeczna. Autorka książki No Logo, która stała się manifestem alterglobalizmu.
Wspólne plany środowiska przerwała wojna, dopiero po której mogło ono spotkać się ponownie na zjeździe w kurorcie Mont Pèlerin w 1947 r. Pomimo napięć wynikających z rozpiętości koalicji – według relacji, libertarianin Ludwig von Mises miał opuścić jedną z pierwszych dyskusji, krzycząc: „wszyscy jesteście bandą socjalistów!” – wola intelektualnej współpracy została podtrzymana i sformalizowana przez zawiązanie środowiskowego Stowarzyszenia Mont Pèlerin. Wśród jego założycieli i wczesnych członków znajdowali się późniejsi ordoliberałowie (jak Rüstow), socjaldemokraci (jak Karl Popper), klasyczni liberałowie (jak Milton Friedman), oraz libertarianie (jak Friedrich Hayek i Mises). Do spotykającego się corocznie Stowarzyszenia należało wielu wpływowych polityków, jak Ludwig Erhard, Luigi Einaudi, i Václav Klaus, oraz laureaci „nagrody Nobla” z ekonomii: Hayek, Friedman, G. Stigler, M. Allais, J.M. Buchanan, R. Coase, G. Becker i V. Smith.
Deklarowanym celem istnienia organizacji była od samego początku głównie wymiana myśli, nie działalność propagandowa czy polityczna. Pomimo iż stowarzyszenie istnieje do dziś, różnice zdań i indywidualności tego środowiska przyczyniły się w ciągu lat 1950.–1960. do odejścia przez jego uczestników od stosowania wspólnej etykiety „neoliberalizm”, i podziału na szereg odrębnych nurtów i programów badawczych.
Rozwój i główne nurty[ | edytuj kod]
Termin „neoliberalizm” był używany w latach 1930–1960 rzadko, zarówno w literaturze naukowej jak i popularnej, głównie w odniesieniu do ordoliberalnej wizji Rüstowa. Krótko określał się tak m.in. Milton Friedman. Ostatecznie wspólne dążenia i sympatie środowiska Mont Pèlerin uległy szczegółowym różnicom poglądów, i już pod koniec lat 50. funkcjonowało ono jako kilka odrębnych nurtów i programów badawczych pod ich własnymi szyldami. Termin „neoliberalizm” nie był potem używany, z nielicznymi wyjątkami, aż do lat 1980.
Przy tym, jak zauważa np. ekonomista Noah Smith, wbrew wyróżnianiu „szkół” w ekonomii, podziały tego typu mogą być zwodnicze, nie świadczą bowiem z reguły o głębokich różnicach paradygmatów – większość z nich pozostaje integralną częścią rozwoju ekonomii głównego nurtu. Owe programy badawcze mają ponadto często zupełnie rozłączne i niekonfliktujące zakresy przedmiotowe. Choć konkretni badacze mieli często bardzo określone poglądy na politykę i ekonomię polityczną, różnice te nie przekładają się jednoznacznie na uproszczony podział na szkoły i tradycje. Według Ratajczyka, zarówno dawniej, jak i dziś, neoliberalizm utożsamia się na ogół właśnie z ekonomią głównego nurtu. Wszystkie jej gałęzie łączy zasadnicze przekonanie o braku dobrej alternatywy dla samoregulacji rynkowej, poza ograniczoną sferą dóbr publicznych i innych zawodności rynku. Rolą państwa mają być tu przede wszystkim działania chroniące i wspomagające funkcjonowanie rynku. Ingerencja państwa jest oceniana jako kosztowna, zawodna, i osłabiająca prywatną swobodę i przedsiębiorczość. „Widzialna ręka państwa” ma być często „ręką słabą, skażoną przewagą argumentacji politycznych nad ekonomicznymi przesłankami podejmowania decyzji, tudzież bardzo podatną na działania lobbingowe różnych grup interesu.”
Szkoła fryburska i ordoliberalizm[ | edytuj kod]
Twórca pojęcia „neoliberalizm”, Rüstow, i jego współpracownicy przebywali po wojnie w bliskim otoczeniu Ludwiga Erharda – także członka Mont Pèlerin – nadając kształt powojennej polityce gospodarczej Niemiec Zachodnich. Grupa ta przyjęła ostatecznie na określenie swoich poglądów określenia społeczna gospodarka rynkowa lub ordoliberalizm, od nazwy niemieckiego rocznika ekonomicznego ORDO. Podejście to było najbardziej umiarkowanym, egalitarnym i pragmatycznym skrzydłem oryginalnego „neoliberalizmu”, zakładającym że silna gospodarka potrzebuje silnego państwa do wyznaczania uczciwych i sprawiedliwych reguł gry rynkowej. Wartości humanistyczne i społeczne były uznawane w piśmiennictwie ORDO za równie ważne co efektywność gospodarcza. Innymi słowy, rynek nie miał być celem samym w sobie. W latach 1950. i 1960. RFN rozszerzyło zakres funkcji państwa opiekuńczego, zachowując wysoką dynamikę rozwoju, co nazwano niemieckim cudem gospodarczym.
Rüstow oscylował całe życie pomiędzy socjalizmem a liberalizmem; do tego pierwszego zniechęcała go negatywna ocena i rozczarowanie kondycją ZSRR. Proponował model gospodarki mieszanej i socjaldemokratycznej, uwzględniającej progresywne opodatkowanie korporacji, upublicznianie prywatnych patentów, nacjonalizację monopoli naturalnych takich jak drogi, oraz aktywną politykę przemysłową i ubezpieczenia społeczne.
Pisał on w liście do Wilhelma Röpkego: „Hayek i Mises zasługują na zalanie formaliną i umieszczenie w muzeum jako ostatnie przetrwałe okazy wymarłego gatunku liberałów, który spowodował obecną katastrofę”.
[My, neoliberałowie] zgadzamy się z marksistami, że dziki kapitalizm jest nie do utrzymania, i musi zostać przezwyciężony. Uważamy też, że ich wizja w której rozbuchany wolny rynek nieuchronnie prowadzi do rewolucji kolektywizmu, jest poprawnym i wnikliwym odkryciem ich mistrza. Przyznania tego zdaje się wymagać uczciwość intelektualna. Jednakże odrzucamy błędy, które Marx wywiódł z historycznego liberalizmu. I jeśli tak jak oni odrzucamy kapitalizm, toteż tym bardziej odrzucamy kolektywizm.
Stany Zjednoczone, Stany Zjednoczone Ameryki (ang. United States, US, United States of America, USA) – federacyjne państwo w Ameryce Północnej graniczące z Kanadą od północy, Meksykiem od południa, Oceanem Spokojnym od zachodu, Oceanem Arktycznym od północnego zachodu i Oceanem Atlantyckim od wschodu.Polityka społeczna – przyjęty i realizowany przez władzę publiczną i organizacje pozarządowe zespół długofalowych działań na rzecz zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów społecznych. Polityka społeczna to również dziedzina nauk społecznych zajmująca się teorią polityki społecznej. Nauka o polityce społecznej znajduje zastosowanie przy konstruowaniu programów gospodarczych i społecznych partii politycznych a wyborcy oczekują ich realizacji w zgodzie z deklaracjami przedwyborczymi. Polska przyjęła w Konstytucji model społecznej gospodarki rynkowej.
Szkoła chicagowska i inne nurty ekonomii anglojęzycznej[ | edytuj kod]
Nurt neoliberalizmu wiązany gł. z Miltonem Friedmanem poddawał krytyce dominujące od czasu wielkiego kryzysu z lat 30. XX wieku makroekonomiczne teorie keynesowskie, postulował powrót do zasad wolnego rynku w modelu bliskim laissez faire, i ograniczoną ingerencję państwa w gospodarkę. Friedman opublikował w 1951 r. tekst omawiający przychylnie oryginalną ideę neoliberalizmu wraz z jego umiarkowanym pragmatyzmem, już w następnych latach zrezygnował jednak z posługiwania się tym pojęciem, określając się jako „radykalny liberał” lub „klasyczny liberał”, a przez innych będąc nazywanym monetarystą i przedstawicielem szkoły Chicago.
Nota bene, sam Keynes kierował się troską o gospodarkę wolnorynkową, i obawiał się że utożsamienie liberalizmu z modelem państwa minimalnego może doprowadzić do triumfu antyliberalizmu – nie optował jednak za skrajnie przeciwnym stanowiskiem, i nie widział państwa jako omnipotentnej instytucji mającej zastąpić rynek. Sadurski, pisząc w 1980 r. z perspektywy Polski Ludowej, zaklasyfikował keynesizm także do neoliberalizmu.
Do głównych krytyków aktywnej wizji polityki w makroekonomii Keynesa zalicza się grupę ekonomistów związanych w latach 60. XX wieku z Uniwersytetem w Chicago. Szczególną rolę w tworzeniu nowych teorii odegrali m.in. Milton Friedman, Frank Knight i George Stigler. Bronili oni zasad wolnego rynku oraz krytykowali interwencjonizm państwowy. Wskazywali na potrzebę ograniczenia sektora publicznego, konieczność zwiększenia swobody działalności gospodarczej oraz ograniczenia roli związków zawodowych, które swymi postulatami płacowymi wpływały na powiększanie się skali bezrobocia. Zespół powyższych poglądów zyskał na znaczeniu w latach 70. w sytuacji wzrostu cen i spadku zatrudnienia. Istotnym momentem dla tej gałęzi liberalizmu było przyznanie Friedmanowi ekonomicznego Nobla w 1976 roku.
W swoich koncepcjach Milton Friedman postulował zwiększenie zakresu stosowania mechanizmów rynkowych. Według jego opinii polityka gospodarcza powinna skupić się na kontroli podaży pieniądza i walce z inflacją. Postulowany kierunek myślenia określa się mianem monetaryzmu. Zakłada on restrykcyjną politykę pieniężną, relatywnie wysoki poziom stóp procentowych oraz likwidację deficytu budżetowego. Teorie Friedmana były rozwijane m.in. przez Roberta Lucasa i z czasem wywarły duży wpływ na politykę ekonomiczną prowadzoną przez Stany Zjednoczone.
W latach 70. XX wieku Robert Lucas i Thomas Sargent rozwijali teorię racjonalnych oczekiwań. Modyfikowała ona koncepcje monetarystów, także kwestionując sens prowadzenia aktywnej polityki gospodarczej, poza działaniami rządu i banku centralnego w zakresie polityki fiskalnej (ograniczanie wydatków) i monetarnej (kontrola rozmiaru emisji pieniądza). Teoria ta zakłada, że prowadzona przez państwo polityka makroekonomiczna, mająca sprzyjać redukcji bezrobocia, w rzeczywistości prowadzi jedynie do podniesienia poziomu inflacji, zaś zachowania gospodarcze ludzi zmieniają się wraz ze zmianami polityki gospodarczej.
Lata 70. przyniosły także ukształtowanie się ekonomii podaży – raczej w łonie polityki, i na peryferiach akademii. Przeciwstawia się ona keynesowskim modelom propopytowym, zakładając jednocześnie możliwość prowadzenia aktywnej polityki gospodarczej przez państwo, ale jedynie na pewnych, ograniczonych polach i przy zmianie jej zasadniczych kierunków. Ekonomia podaży za główną barierę wzrostu uznaje ograniczenia po stronie podażowej – postuluje zatem nakłanianie przedsiębiorców do zwiększenia produkcji i inwestycji poprzez stosowanie zachęt, głównie w postaci niskich podatków. Za istotne uznaje też gromadzenie oszczędności i powiększanie kapitału oraz ułatwianie dostępu do nich ludziom przedsiębiorczym. Zwolennicy koncepcji propodażowej, podobnie jak monetaryści, poddawali krytyce model welfare state z jego rozbudowaną sferą wydatków socjalnych oraz ingerowanie państwa w wolny rynek. Ważnym ośrodkiem popularyzacji powyższych poglądów stał się dziennik The Wall Street Journal.
Libertarianizm i szkoła austriacka[ | edytuj kod]
Tzw. austriaccy ekonomiści, których reprezentowali wśród inicjatorów oryginalnego neoliberalizmu przede wszystkim Hayek i Mises, stanowili najbardziej radykalne skrzydło neoliberalnej koalicji, z zasady broniące laissez faire, i postulujące w największym stopniu wizję państwa minimalnego. Wkład tej tradycji myślowej do ekonomii obejmuje m.in. koncepcje kosztu alternatywnego, preferencji czasowej, oraz marginalizm i opracowanie problemu kalkulacji ekonomicznej, które stanowią ważną część argumentacji przeciwko zasadności i efektywności gospodarki planowej. W obszarze polityki i ekonomii politycznej ekonomiści z tego nurtu odeszli szybko od identyfikacji z „neoliberalizmem”, i wiązali się z reguły z libertarianizmem lub anarchokapitalizmem, podejściami podważającymi wartość większości lub wszystkich funkcji państwa. Etyk libertariański Robert Nozick stwierdza na przykład, że „redystrybucja jest formą kradzieży”.
Także i ten nurt myśli jest głęboko niejednorodny. Dla przykładu, sam Hayek jak najbardziej dopuszczał uzasadnione interwencje antymonopolowe, uznawał że podatki spadkowe mogą być ważną i wartościową częścią liberalnej polityki, i postulował wprowadzenie w przyszłości pomocy społecznej o charakterze bezwarunkowego dochodu podstawowego.
Podstrony: 1 [2] [3]