Nazwa – obok zdania i funktora jedna z trzech głównych kategorii syntaktycznych, wyróżnionych w teorii kategorii syntaktycznych. Nazwa to każde wyrażenie złożone lub proste, które przy danym jego rozumieniu może pełnić funkcję podmiotu lub orzecznika w zdaniu podmiotowo-orzecznikowym. Niekiedy określa się nazwy jako wyrażenia mogące pełnić funkcję podmiotu, nie funkcję podmiotu i orzecznika.
Wszechświat – wszystko, co fizycznie istnieje: cała przestrzeń, czas, wszystkie formy materii i energii oraz prawa fizyki i stałe fizyczne określające ich zachowanie. Słowo „wszechświat” może być też używane w innych kontekstach jako synonim słów „kosmos” (w rozumieniu filozofii), „świat” czy „natura”. W naukach ścisłych słowa „wszechświat” i „kosmos” są równoważne.Związek frazeologiczny, frazeologizm – utrwalone w użyciu z ustalonym znaczeniem połączenie dwóch lub więcej wyrazów.
Bardziej ścisłe definicje nazw przedstawili m.in. Tadeusz Kotarbiński i Tadeusz Czeżowski.
Deskrypcja - nazwa złożona zbudowana przez deskrypcyjny funktor nazwotwórczy określony na argumentach, które mogą być tylko jednostkowymi nazwami indywidualnymi.Desygnat – każdy konkretny obiekt pasujący do nazwy, lub ściślej – każda rzecz oznaczana przez dany wyraz, pojęcie lub znak. Na przykład desygnatem słowa "pies" jest obiekt, o którym można zgodnie z prawdą powiedzieć, że jest psem.
Klasyfikacja nazw[]
Nazwy złożone i proste[]
Ze względu na budowę wyróżnia się nazwy proste - jednowyrazowe - oraz nazwy złożone - dwu- i więcejwyrazowe. Nazwą prostą jest więc "kłos", "Mikołaj" lub "Mikołaj Kopernik", nazwą złożoną "kłos żyta", "student warszawski, który zabija gołębie", "ogon Mikołaja". Nazwy typu "Mikołaj Kopernik" traktować należy jako proste, tworzące je człony nie stanowią bowiem członów samodzielnych syntaktycznie.
Funktor – w teorii kategorii semantycznych wyrażenie, które nie jest nazwą ani zdaniem, służące do konstrukcji wyrażeń bardziej złożonych – nazw, zdań lub bardziej złożonych funktorów. Wyrażenie, wraz z którym dany funktor tworzy wyrażenie bardziej złożone, to argument funktora.Rzecz, substancja pierwsza, byt jednostkowy (łac. res) – kategoria przedmiotów, od innych przedmiotów (np. zdarzeń czy relacji) różniących się tym, że:
Nazwy konkretne i abstrakcyjne[]
Ze względu na kategorię ontyczną desygnatów wyróżnia się nazwy konkretne, które odnoszą się do rzeczy (w tym osób; np. kubek kawy, Wisła, Jean Racine) lub wyobrażeń rzeczy (np. Baba Jaga, jednorożec), oraz nazwy abstrakcyjne, których desygnatami nie są rzeczy, lecz przedmioty należące do innych kategorii ontycznych, takich jak cechy i własności (zieloność), stany rzeczy (spokój), relacje (wyższość) czy zdarzenia (skok ze spadochronem). Niekiedy wyrażenia równokształtne, takie jak np. "więzienie", przy znaczeniu "a" mogą stanowić nazwę abstrakcyjną, przy znaczeniu "b" konkretną.
Rzeczywistość w znaczeniu potocznym to "wszystko co istnieje". Termin rzeczywistość w najszerszym znaczeniu zawiera wszystkie byty, zarówno obserwowalne jak i pojęciowe, wprowadzone przez naukę czy filozofię.Klasa – wielość obiektów, która może być określona przez własność którą posiadają wszystkie jej elementy. Pojęcie klasy jest uogólnieniem pojęcia zbioru.
Z nazwami abstrakcyjnymi wiąże się pewien błąd myślowy, zwany hipostazowaniem: błąd ten polega na dopatrywaniu się w nazwach abstrakcyjnych nazw pewnych rzeczy, uznawaniu, że nazwom typu "sprawiedliwość" towarzyszy pewna rzecz, która "jest sprawiedliwością". Hipostazowanie jest jednym z głównych źródeł powstawania wypowiedzi nonsensownych, typu "sprawiedliwość prowadzi do szczęścia" czy "miłość jest mądrością". Część logików, np. Tadeusz Kotarbiński, uznaje nazwy abstrakcyjne za onomatoidy, zawężając pojęcie "nazwy" wyłącznie do nazw konkretnych.
Nazwy własne, imiona własne (łac. nomina propria) – nazwy przysługujące jednostkom, w odróżnieniu od nazw pospolitych, które odnoszą się do dowolnych klas jednostek (egzemplarzy określonej klasy przedmiotów).Nazwa pozorna (nazwa bezprzedmiotowa, nazwa pusta, nazwa nieoznaczająca, nibynazwa, onomatoid) – nazwa, która nie posiada desygnatów, czyli nie jest znakiem żadnego istniejącego przedmiotu. Przykłady: „wysokogórska łódź podwodna”, „ojciec Sherlocka Holmesa”, „obecny król Polski”, „kwadratowe koło”, „złota góra”.
Nazwy jednostkowe, ogólne i puste[]
Desygnat danej nazwy to przedmiot, o którym nazwę tę można zgodnie z prawdą orzec. Ze względu na ilość desygnatów wyróżnia się nazwy jednostkowe o jednym desygnacie (np. najmniejsza dodatnia liczba parzysta - jest to jednocześnie deskrypcja), nazwy ogólne o więcej niż jednym desygnacie (np. człowiek) i nazwy puste, nieposiadające desygnatów (np. człowiek o ujemnym wzroście). Ponadto wyróżnia się nazwy o intencji jednostkowej i nazwy o intencji ogólnej - rozróżnienie to odnosi się głównie do nazw pustych.
Konotowanie - jedna z funkcji semantycznych; relacja między nazwą a jej konotacją, tj. taką treścią charakterystyczną tej nazwy (czyli takim zespołem cech, który przysługuje wyłącznie jej desygnatom), że każdy poinformowany, że dany przedmiot ma wszystkie zawarte w tej treści charakterystycznej cechy, może trafnie rozstrzygnąć, czy dany przedmiot jest tej nazwy desygnatem. Nazwa konotuje swoją konotację.Nazwa prosta − nazwa, która składa się z tylko jednego wyrazu, tj. takiego wyrażenia, którego częścią nie jest żadne inne wyrażenie. Nazwą prostą jest więc np. nazwa "miasto" czy też nazwa "Mikołaj", nazwą złożoną zaś np. nazwa "stare miasto". Nazwy typu "potwór" analiza syntaktyczna ujmuje jednak przeważnie jako wyrażenia proste, podobnie jak wyrażenia typu "Mikołaj Kopernik" czy "Stare Miasto" – kwestię tę omawia szerzej artykuł Wyrażenie.
Nazwy indywidualne i generalne[]
Ze względu na sposób wyodrębniania desygnatów wyróżnia się nazwy indywidualne przysługujące desygnatowi na zasadzie przyjętej konwencji znaczeniowej, niezależnie od właściwości posiadanych przez desygnat (np. Zeus) oraz nazwy generalne, przypisywane desygnatowi ze względu na cechę charakterystyczną dla tego przedmiotu (np. wierszokleta). Nazwa indywidualna przysługuje więc swojemu desygnatowi stale, nazwy generalne jedynie ze względu na aktualne przysługiwanie mu pewnych własności (nazwa generalna "łysy" jest nazwą Sokratesa tylko o ile Sokrates jest łysy, a przestaje być jego nazwą, gdy odzyska włosy). Ze względu na funkcję pełnioną w zdaniu nazwy generalne pełnić mogą funkcję podmiotu i orzecznika, nazwy indywidualne jedynie funkcję podmiotu (np. niepoprawne syntaktycznie jest zdanie "Największe miasto Polski jest Warszawą").
Nazwa złożona − nazwa, która składa się z więcej niż jednego wyrazu, tj. takiego wyrażenia, którego częścią nie jest żadne inne wyrażenie. Nazwą złożoną jest więc np. nazwa "stare miasto" czy też nazwa "przedmieście Warszawy". Zauważyć należy przy tym jednak, że analiza syntaktyczna na pojęcia "wyrażenia prostego" i "wyrażenia złożonego" nakłada pewne dodatkowe warunki, które wyrażenia takie jak "potwór", mimo że podzielne na więcej wyrazów (tj. wyraz "po" i wyraz "twór"), uznawać każą za wyrażenia proste. Kwestię tę omawia szerzej artykuł Wyrażenie.Denotacja – zakres danej nazwy (ekstensja), tj. zbiór jej desygnatów, czyli obiektów, o których powiedzenie "To jest N." będzie zdaniem prawdziwym. Denotacją nazwy "kot" jest zbiór wszystkich (przeszłych, obecnych i przyszłych) kotów.
Niekiedy pewne nazwy generalne i indywidualne mają te same desygnaty: np. nazwa generalna "stolica Polski" i nazwa indywidualna "Warszawa".
Nazw generalnych i indywidualnych nie można utożsamiać z językoznawczymi kategoriami nazwy własnej i nazwy pospolitej: nazwy własne typu Zofia przy pewnych znaczeniach słowa "Zofia" mogą stanowić nazwy indywidualne (i dzieje się tak w przypadku tego słowa najczęściej), przy innych generalne (np. w zdaniu "Każda Zofia zostanie Indianinem" - nazwa "Zofia" użyta jest tu w znaczeniu "kobieta, której nadano imię Zofia", jako nazwa zależna od pewnej właściwości desygnatu jest to więc nazwa generalna).
Nazwa pusta (nazwa bezprzedmiotowa) – nazwa, której zakres jest pusty, tzn. nie ma ona desygnatów. Nazwa pusta nie pełni funkcji desygnowania, pełni jednak funkcję denotowania – dlatego też wszystkie nazwy puste mają tę samą denotację.Tadeusz Marian Kotarbiński (ur. 31 marca 1886 w Warszawie, zm. 3 października 1981 w Aninie) – polski filozof, logik i etyk, twórca etyki niezależnej, przedstawiciel szkoły lwowsko-warszawskiej, nauczyciel i pedagog, członek Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (1929–1951), prezes (1946–1966) i członek honorowy Łódzkiego Towarzystwa Naukowego, członek honorowy Towarzystwa Naukowego Płockiego, przewodniczący Towarzystwa Kultury Moralnej (1946), przewodniczący Polskiego Towarzystwa Filozoficznego (1927–1975), członek Polskiej Akademii Umiejętności (1946–1951), członek rzeczywisty (1953) i prezes (1957–1962) Polskiej Akademii Nauk, członek Towarzystwa Wiedzy Powszechnej (1956), przewodniczący Rady Naukowej Towarzystwa Naukowego Organizacji i Kierownictwa (1957–1968), wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (1958–1968), przewodniczący Międzynarodowego Instytutu Filozoficznego (1960–1963).
Nazwy indywidualne są nazwami jednostkowymi (nie wszystkie nazwy jednostkowe są jednak nazwami indywidualnymi) lub pustymi. Nie istnieją nazwy indywidualne ogólne. Nazwy generalne mogą być nazwami ogólnymi, nazwami pustymi lub nazwami jednostkowymi.
Nazwy zbiorowe i nazwy niezbiorowe[]
Nazwy zbiorowe (kolektywne) - nazwy, których desygnatami są nie poszczególne rzeczy, lecz takie przedmioty, które traktujemy jako agregaty złożone z poszczególnych rzeczy (np. las - agregat drzew, biblioteka - agregat książek, stado - agregat zwierząt)
Nazwa jednostkowa - nazwa, która posiada tylko jeden desygnat. Nazwami jednostkowymi mogą być tak nazwy generalne jak i nazwy indywidualne. Każda nazwa indywidualna jest zarazem nazwą jednostkową, ale nie odwrotnie, gdyż nazwami posiadającymi tylko jeden desygnat mogą być również stanowiące nazwy generalne deskrypcje.Nazwa indywidualna – nazwa, która w odróżnieniu do nazwy generalnej, w zdaniu podmiotowo-orzecznikowym może pełnić jedynie funkcję podmiotu. Przysługuje ona desygnatowi bez względu na jego cechy. Wszystkie nazwy indywidualne są nazwami jednostkowymi (nie ma nazw indywidualnych ogólnych), nie wszystkie nazwy jednostkowe są jednak nazwami indywidualnymi.
Podstrony: 1 [2] [3] [4]