Muzeologia (muzealnictwo, muzeografia) – nauka pomocnicza historii, zajmująca się architekturą muzeów i ich zarządzaniem, poszerzona o teorię komunikacji, edukację i rolę, jaką pełnią instytucje muzealne w społeczeństwie. W sensie praktycznym jest nauką o funkcjonowaniu muzeów. Jej nazwa zrodziła się w 1934 r. na konferencji zorganizowanej w Madrycie przez Office International des Musées (poprzednik ICOM – Międzynarodowej Rady Muzeów), uznanej za pierwszą konferencję muzeologiczną. Georges Henri Riviere (1897-1985), założyciel i wieloletni dyrektor generalny ICOM, twórca teorii „nowej muzeologii” mówił o niej tak: muzeologia jest to nauka stosowana, nauka o muzeum. W jej polu znajdują się rozważania nad rolą muzeum w społeczeństwie, badania i konserwacja, sposoby prezentacji, animacji i rozpowszechnienia, organizacji i funkcjonowania, architektury wznoszonej dla celów muzealnych oraz architektury „zmuzealizowanej” (adaptowanej do potrzeb muzeów), badania nad miejscami i obiektami pozyskanymi, nad wyborami, a także typologia i deontologia.

Muzeografię należy rozumieć jako zbiór zasad stosowanych w muzeum w powiązaniu z praktycznym aspektem zarządzania tym obiektem. Muzealnictwo to polski odpowiednik muzeologii, który powstał w latach 40. XX w. Obejmuje swoim zakresem zagadnienia związane z funkcjonowaniem muzeum, historią polskich muzeów, ich aspektem filozoficznym i socjologicznym. Także jedyne w Polsce czasopismo muzeologiczne nosi nazwę „Muzealnictwo”, co świadczy o utrwaleniu tej nazwy na gruncie krajowym.

Podstawowe pojęcia w muzealnictwie[]

Muzeum – z gr. mouseion („dom muz”). Międzynarodowa Rada Muzeów przyjęła następującą definicję autorstwa Georges’a Henri Riviere'a: „Muzeum jest instytucją trwałą, nie obliczoną na zysk, pozostającą w służbie społeczeństwa i jego rozwoju, otwartą dla publiczności, mającą za zadanie gromadzenie, konserwowanie, badanie, rozpowszechnianie i wystawianie materialnych świadectw dotyczących człowieka i jego otoczenia, a to dla studiowania, edukacji i przyjemności”. Działanie „muzealne” ma przede wszystkim na celu zapobieganie zniszczeniu i całkowitemu zniknięciu zarówno pewnych towarów materii nieożywionej, różnych form życia lub jego pozostałości, jak też samego człowieka i wytworów jego kultury oraz techniki.

Kolekcja – zbiór przedmiotów jednego rodzaju, np. zbiór dzieł sztuki (kolekcja obrazów, broni, numizmatów, zabytków, pamiątek kultury), gromadzonych ze względu na ich wartość historyczną, naukową, artystyczną. Kolekcją nie jest zbiór przypadkowych przedmiotów, a tylko świadomie uporządkowany i tworzony. Kolekcjonerstwo istniało już w starożytnej Grecji i Rzymie; znaczny jego rozwój nastąpił w renesansie (wraz z instytucją mecenatu). Kolekcje prywatne często przekształcano później w galerie, muzea.

Obiekt muzealny – przedmiot o szczególnej wartości naukowej, historycznej, artystycznej lub kulturowej, przechowywany i wystawiany na pokaz w muzeach itp. obiektach w celach edukacyjnych, pamiątkowych, ochronnych.

Ekspozycja – zorganizowana wystawa, prezentacja przedmiotu lub danej grupy przedmiotów, realizowana głównie w galeriach sztuki, muzeach itp. Charakteryzuje się przemyślaną kompozycją, planowo rozmieszczonymi punktami oświetlenia i odpowiednio dobranym tłem, mającymi na celu uwypuklić cechy wystawianych przedmiotów.