Metysi kanadyjscy
Kompania Północno-Zachodnia, Kompania Północnego Zachodu - North West Company – kompania handlu skórami i futrami założona w 1784 lub 1787 roku przez grupę, głównie szkockich, kupców z Montrealu. Kompania była największym konkurentem Kompanii Zatoki Hudsona. Tereny kontrolowane przez Kompanię rozciągały się na zachód od obszarów Kompanii Zatoki Hudsona, sięgając na zachodzie niższych partii Gór Skalistych. Na północy do kompanii należała większość wybrzeża oraz wiele wysp arktycznych. Na południe rozciągała się aż na tereny dzisiejszych stanów Minnesota, Dakota Północna i Montana. Jako że granice pomiędzy oboma kompaniami nie były jasno wytyczone, często wybuchały pomiędzy nimi spory, niekiedy prowadzące do zbrojnych konfliktów. Najwybitniejszym dyrektorem kompanii był kupiec, podróżnik i odkrywca Alexander Mackenzie. Wobec trudności z ułożeniem poprawnych stosunków z Kompanią Zatoki Hudsona, Kompania Północno-Zachodnia próbowała rozszerzyć swoje działania na tereny pod kontrolą USA – dawną Luizjanę i Oregon. Wspólnie z amerykańskim gigantem finansowym Johnem Jacobem Astorem utworzono w 1810 filię kompanii zwaną Kompanią Południowo-Zachodnią – South West Company. Związek pomiędzy dwoma przedsiębiorstwami nie przetrwał długo z powodu wojny brytyjsko amerykańskiej toczonej w latach 1812 – 1814. Wobec fiaska tego eksperymentu zainicjowano rozmowy z Kompanią Zatoki Hudsona, które doprowadziły do wchłonięcia Kompanii Północnego Zachodu przez starszego konkurenta w 1821 roku.Bitwa pod Siedmioma Dębami – kulminacyjny moment sporu pomiędzy Kompanią Zatoki Hudsona a Kompanią Północno-Zachodnią z udziałem Metysów.
Louis "David" Riel (ur. 22 października 1844, zm. 16 listopada 1885) – przywódca Metysów żyjący w drugiej połowie XIX wieku w Kanadzie.
Metysi kanadyjscy – społeczność wywodząca się od potomków handlarzy z Kompanii Zatoki Hudsona (niemal wyłącznie mężczyzn pochodzenia francuskiego, szkockiego i irlandzkiego) i indiańskich kobiet z lokalnych plemion oraz potomków francuskich osadników z Quebecu i ich indiańskich żon. Kształtująca się od połowy XVII w. społeczność metyska z czasem wykształciła specyficzną kulturę – łącznie z własnym językiem zwanym michif, będącym mieszanką języków francuskiego, dialektów szkockich, irlandzkich i lokalnych języków autochtonicznych Ameryk.
Głównym zajęciem kanadyjskich Metysów było łowiectwo, a przede wszystkim polowania na bizony amerykańskie. Z mięsa bizonów wytwarzali tzw. pemikan (pemmican) – suszone mięso bizonów, mieszane z bizonim łojem i leśnymi jagodami. Ten długo zachowujący świeżość, pożywny i smaczny produkt był poszukiwany przez pracowników Kompanii Zatoki Hudsona, Kompanii Północno-Zachodniej oraz przez władze Kanady na zaopatrzenie dla wojska. Właśnie kontrola nad rynkiem pemikanu stałą się przyczyną sporu pomiędzy dwiema kompaniami, którego kulminacją była Bitwa pod siedmioma dębami. Ekspansja ekonomiczna Metysów doprowadziła także do napięć pomiędzy nimi a indiańskim plemieniem Siuksów, te zaś doprowadziły do lokalnej wojny.
Metysi wzniecili w Kanadzie dwa bunty: rebelię nad Rzeką Czerwoną w 1869 roku oraz rebelię północno-zachodnią w 1885. Prawne, ekonomiczne i społeczne następstwa obu stłumionych krwawo buntów istnieją – i są żywo w Kanadzie dyskutowane – do dziś.
Reprezentująca społeczności metyskie (i ich prowincjonalne władze) w kontaktach z władzami Kanady tzw. Krajowa Rada Metysów (Métis National Council) definiuje następujące kryteria bycia Metysem:
Współcześnie (od 1982) według prawa kanadyjskiego Metysi zaliczani są do rdzennych ludów Kanady i posiadają podobne przywileje co ludność indiańska. M.in. precedensowy wyrok sądu w Ontario z 2003, uznający pierwotne prawo (Aboriginal right) tamtejszych Metysów do polowania na własne potrzeby, umożliwił szybkie rozszerzenie tego prawa na wszystkich kanadyjskich Metysów w drodze negocjacji władz poszczególnych prowincji z przedstawicielami lokalnych społeczności metyskich. 31 maja 2005 Krajowa Rada Metysów (MNC) podpisała z rządem Kanady ramową umowę przewidującą dalsze rozszerzanie autonomicznych uprawnień Metysów w ramach kanadyjskiej federacji.
Ich obecną liczebność różne źródła szacują na od 300 tys. do 700 tys. Według oficjalnych statystyk w 2001 292 310 osób w Kanadzie identyfikowało się jako Metysi – najwięcej w prowincjach: Alberta (66 055), Manitoba (56 795) i Ontario (48 345). Większość posługuje się na co dzień językiem angielskim, wielu – francuskim, u młodszego pokolenia Metysów wzrasta też zainteresowanie nauką języka mitchif.
Znani Metysi[ | edytuj kod]
Znanymi Metysami byli m.in. Louis Riel, Cuthbert Grant i Gabriel Dumont. W 2004 członkiem Sądu Najwyższego prowincji Ontario został Metys Todd Ducharme. Znaną w Kanadzie Metyską jest też uprawiająca fitness i kulturystykę Sharon Bruneau.